De twintigste eeuw is gedomineerd door twee wereldoorlogen. Het waren gewapende conflicten waarvan het strijdtoneel zich over de hele wereld uitstrekte. Het einde van Eerste Wereldoorlog werd bezegeld met de Vrede van Versailles. Daarmee werd onbedoeld de kiem gelegd voor de Tweede Wereldoorlog.
Oorzaken Eerste Wereldoorlog
Rivaliteit tussen Frankrijk en Duitsland
Frankrijk verloor in 1870 een oorlog van Duitsland. Frankrijk werd militair gedwongen tot forse herstelbetalingen. Bovendien verloor het de economische belangrijke provincies Elzas en Lotharingen aan Duitsland.
Wapenwedloop
Duitsland was vanaf 1871 een keizerrijk onder leiding van Wilhelm I. Het land werd door een snelle industrialisatie een belangrijke economische en militair macht. De opkomst van Duitsland verstoorde het machtsevenwicht in Europa. De reactie was een wapenwedloop in een poging om elkaar voor te zijn op militair gebied.
Bondgenootschappen
Duitsland ging een bondgenootschap aan met Oostenrijk-Hongarije en Italië. Frankrijk reageerde door toenadering tot het tsaristische Rusland. Groot-Brittannië zag het gevaar van de militaire macht van Duitsland.
In 1907 sloot Groot-Brittannië zich aan bij Frankrijk en Rusland om tegenwicht te bieden. Er ontstonden twee coalities. De kans op oorlog werd groter door de wederzijdse beloften van militaire steun in geval dat een van de bondgenoten werd aangevallen.
Imperialisme
De strijd om de koloniën versterkte de rivaliteit tussen de landen in Europa. De koloniale ambities van de Duitse keizer Wilhelm II waren groot. In korte tijd liet hij een sterke militaire vloot bouwen. Zijn koloniale ambities waren bedreigend voor Groot-Brittannië.
Nationalisme
De toenemende rivaliteit tussen de grootmachten in en buiten Europa uitte zich in een sterk opkomend nationalisme. De nationale eer van Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland was in het geding.
De landen voerden een wapenwedloop om de rivalen op militair gebied voor te zijn. De dienstplicht die jonge mannen verplichtte in het leger uit miljoenen soldaten bestonden. Het nationalisme bleek sterker dan de solidariteit tussen de arbeiders over de grenzen heen. Vele soldaten gingen optimistisch de oorlog in om de eer van het vaderland te verdedigen.
Verloop Eerste Wereldoorlog
De moordaanslag op Frans Ferdinand
De moordaanslag op de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand in juni 1914 door een Servische jongeman resulteerde in een oorlog tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië.
Het ingewikkelde stelsel van bondgenootschappen deed het conflict snel escaleren tot een wereldoorlog. De geallieerden (Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland, e.a.) vochten tegen de Centralen (Duitsland, Italië, Turkije, Japan, e.a.). Later raakten meer landen bij de oorlog betrokken waaronder de Verenigde Staten in 1917.
Betrokkenheid Verenigde Staten
De Verenigde Staten raakten in april 1917 bij de oorlog in Europa betrokken. Dat was o.a. een gevolg van de onbeperkte duikbotenoorlog die Duitsland voerde met de bedoeling de bevoorrading van Groot-Brittannië over zee lam te leggen.
Deze strategie had tot gevolg dat ook schepen van de Verenigde Staten werd getorpedeerd. Op 6 april 1917 verklaarde de Verenigde Staten de oorlog aan Duitsland. Amerikaanse troepen werden verscheept naar Europa waar ze het leger van de geallieerden versterkten.
Revolutie Rusland in 1917
De Russische revolutie in november 1917 was een fikse tegenvaller voor de geallieerden. Na het uitbreken van de revolutie sloot Lenin de vrede van Brest-Litovsk waardoor de Duitsland de handen vrij kreeg in het Westen.
Duitsland zette nog één keer aan en probeerde een doorbraak aan het Westelijk front te forceren. Het Duitse leger was echter te verzwakt en gedemoraliseerd om een overwinning te kunnen afdwingen.
Loopgravenoorlog in Frankrijk en België
Legenda:
In 1914 zijn er twee allianties: de geallieerden en de centralen.
Om een tweefronten oorlog te voorkomen ontwikkelden de Duitsers het Von Schlieffenplan.
Door het neutrale Belgiė doorstromen naar Frankrijk, vervolgens omsingelen van Parijs.
Eerst Frankrijk op de knieën, daarna zou Duitsland zich kunnen richten op een eventuele oorlog met Rusland.
De aanval liep aanvankelijk volgens plan.
Uiteindelijk werd de Duitse opmars door het Franse en Engelse leger tot staan gebracht aan de rivier de Marne.
Uiteindelijk werden de Duitsers zelfs teruggedrongen tot over de Marne.
Beide legers groeven zich in en verzeilden in een loopgravenoorlog.
De westelijke frontlinie breidde zich nog uit naar het Noordwesten (race naar de Noordzee).
Rondom deze lijn die liep van de Noordzee tot de Zwitserse grens werd vier jaar lang een verbeten oorlog uitgevochten.
Oorzaken WO II - De vrede van Versailles
Gebiedsverlies
Duitsland werd in de vredesbepalingen van Versailles gedwongen om economisch belangrijke gebieden zoals Elzas-Lotharingen, het Saargebied en Posen permanent of gedurende een lange periode af te staan. Het Rijnland werd door de geallieerden bezet.
Herstelbetalingen
Omdat de schuld van de Eerste Wereldoorlog door de overwinnaars geheel bij Duitsland werd gelegd, voelden zij zich gerechtvaardigd om Duitsland streng te straffen voor de geleden oorlogsschade. Naast astronomisch hoge bedragen die Duitsland gespreid over een aantal jaren zou moeten betalen, werd het land verplicht om in natura te leveren zoals een deel van de handelsvloot, spoorwegmaterieel, machines, installaties van fabrieken, kolen en ijzererts.
Verlies koloniën
Alle koloniën werden van Duitsland afgepakt en opnieuw verdeeld onder de overwinnaars Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Zuid-Afrika, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland.
Ontwapening
Het Duitse leger bestond voortaan uit een landmacht van ten hoogste 100.000 man.
Oorzaken WO II - Economie Duitsland
Het verdrag van Versailles leidde tot
veel onvrede en wraakgevoelens.
1918-1923
De eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog in Duitsland waren desastreus. Het land kampte met de gevolgen van de wereldwijde economische crisis.
De voedselprijzen waren hoog, er heerste inflatie, armoede en werkloosheid en het land ging gebukt onder de zware lasten van de herstelbetalingen. In 1923 werd het Ruhrgebied bezet door Franse en Belgische troepen omdat Duitsland niet kon voldoen aan de herstelbetalingen. De Duitse regering stond machteloos en moedigde stakingen en rellen aan.
1923-1929
Briefjes van 20.000, 100.000 en
50 miljoen mark.
De extreem slechte economische situatie in Duitsland deed besluiten tot maatregelen. Amerikanen kwamen met het Dawes- en het Youngplan om de economie van Duitsland met leningen te stimuleren.
De situatie verbeterde maar de relatieve welvaart die kwam was ongelijk verdeeld. Ook onder boeren bleef grote onvrede bestaan. Toen in 1929 de economie in Amerika in het slop raakte, werden leningen stopgezet. Bedrijven in Duitsland gingen failliet en de werkloosheid in Duitsland steeg dramatisch.
Na 1929
Hitler geeft hier op 23 september 1933 het startsein voor
de aanleg van een Autobahn.
Na de New Yorkse beurscrash in 1929 raakte de wereldeconomie in een diepe depressie. De Duitse economie die in de voorafgaande jaren voorzichtig was opgekrabbeld door Amerikaanse leningen ondervond de negatieve gevolgen. Leningen werden teruggevorderd en daarmee kwam de motor van de economie stil te liggen. De werkloosheid en onvrede die volgde was koren op de molen van Hitler.
Toen hij in 1933 de macht greep in Duitsland hervormde hij de economie ingrijpend. Duitsland kreeg een oorlogseconomie en werd in dienst gesteld van Hitlers expansiepolitiek. De werkloosheid werd 'opgelost' door enorme investeringen in infrastructuur en wapenindustrie. Ook in de herinvoering van de dienstplicht en de morele dwang die de nazi's daarbij uitoefenden droeg bij aan een drastische daling van de werkloosheid.
Oorzaken WO II - Extremisme
De vijanden van de sociaaldemocratische
Weimar-regering: conservatieve aanhangers
van het keizerrijk, nationaal-socialisten en
communisten.
Het keizerrijk Duitsland hield in 1918 op te bestaan. De Weimar-republiek is genoemd naar het stadje Weimar waar de nieuwe grondwet van Duitsland werd afgekondigd. Sociaaldemocraten riepen de republiek uit en regeerden Duitsland in de periode 1918-1933. De democratie in Duitsland had het zwaar te verduren onder aanvallen van communisten en nationaal-socialisten. De communisten achtten de tijd rijp voor een revolutie naar Russisch voorbeeld en waren tegen de democratische regering.
Hun aartsrivalen, de nationaal-socialisten van Hitler, waren eveneens fel gekant tegen de Weimarregering. De democraten van Weimar waren immers verantwoordelijk voor ondertekening van het ‘Dictaat van Versailles’ en daarmee schuldig aan de vernedering van Duitsland. De dreiging die uitging van extreem links en extreem rechts was een ‘tijdbom’ onder de Duitse regering.
Verloop WO II - 1939
1 september
Duitsland valt Polen binnen.
3 september
Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog, de Verenigde Staten blijven neutraal. De Britse politiek was gericht geweest op het voorkomen van oorlog, de zogeheten Appeasementpolitiek. Minister van Buitenlandse zaken Neville Chamberlain kwam in september 1938 opgetogen thuis. Het was volgens hem gelukt om tijdens de conferentie van München een oorlog met Duitsland af te wenden. Hitler beloofde in ruil voor een klein offer (annexatie Sudetenland) dat hij zou afzien van verdere agressie. De invasie van Polen maakte een einde aan het geloof in de Appeasementpolitiek.
17 september
De Sovjet-Unie trekt Polen binnen. Voorafgaand hadden Hitler en Stalin een niet-aanvalsverdrag gesloten waarin de verdeling van Polen al was bepaald.
Verloop WO II - 1940
9 april
Duitsland valt Denemarken en Noorwegen binnen.
10 mei
Duitsland valt Nederland, België en Luxemburg binnen.
3 juni
Bombardementen Parijs. Capitulatie Frankrijk.
10 juni
Italië, samen met Duitsland en Japan een As-mogendheid, verklaart Frankrijk en Groot-Brittannië de oorlog.
10 juli
De 'Battle of Britain': begin van massale Duitse luchtaanvallen op Engeland.
25/26 augustus
Begin van de Britse luchtaanvallen op Berlijn.
Verloop WO II - 1941
4-8 juni
Asmogendheden veroveren grote delen van het Midden Oosten.
22 juni
Duitsland valt Sovjet-Unie aan onder codenaam Operatie Barbarossa. Doel is lebensraum en ontmoedigen van het hardnekkige verzet van Groot-Brittannië dat hoopte op een aanval van Duitsland vanuit de Sovjet-Unie. Hitler was bang voor de potentiële militaire macht van de Sovjet-Unie en besloot af te rekenen met het door hem gehate ‘minderwaardige’ Russische volk.
12 juli
Groot-Brittannië en Sovjet-Unie tekenen militair bondgenootschap.
December
Duitse aanval op Moskou mislukt. Tegenoffensief Sovjet-Unie.
7 december
Japanse aanval op Pearl Harbor en oorlogsverklaring aan adres Verenigde Staten.
11 december
Duitsland verklaart oorlog aan Verenigde Staten.
Verloop WO II - 1942
20 januari
Besluit tot Endlösung, massamoord joden begint.
7 augustus
De Britse generaal Montgomery neemt de leiding van het verzet in Noord-Afrika. Enkele maanden later is het Duitse verzet daar gebroken.
Verloop WO II - 1943
Januari
Geleidelijke terugtrekking van Duitsland uit de Sovjet-Unie.
9/10 juli
Geallieerde troepen landen op Sicilië.
28 november
Ontmoeting tussen Roosevelt, Churchill en Stalin in Teheran waarbij de strategie van de oorlog werd besproken. De massale geallieerde landing op de West-Europese kusten werd vastgelegd voor de lente van 1944. De Sovjet-Unie beloofde de VS te vergezellen in de oorlog tegen Japan.
Verloop WO II - 1944
6 januari
De Sovjet-Unie dringt Duitsland terug tot diep in Polen.
6 juni
D-Day Amerikaanse, Canadese en Britse soldaten landen massaal op de kusten van Normandië. Het begin van de bevrijding van West-Europa.
16-27 december
Slag om de Ardennen wordt gewonnen door de geallieerde troepen.
Verloop WO II - 1945
27 januari
Sovjet-soldaten bevrijden het concentratiekamp Auschwitz in Polen.
4-11 februari
Roosevelt, Churchill en Stalin ontmoeten elkaar te Jalta om de naoorlogse situatie te bespreken. Afbakening naoorlogse invloedssferen, afspraken over verdeling Duitsland in bezettingszones.
30 april
Zelfmoord Hitler.
5 mei
Bevrijding Nederland.
7 mei
Overgave Duitsland.
26 juni
Begin van de Conferentie van Potsdam. Laatste bijeenkomst van de leiders van Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten. Er werden afspraken gemaakt over herstelbetalingen van Duitsland aan de geallieerden. Onderling wantrouwen is de voorbode van de Koude Oorlog.
6 en 9 augustus
Met de atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki eindigt de Tweede Wereldoorlog.
Het arrangement Twee wereldoorlogen is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De twintigste eeuw is gedomineerd door twee wereldoorlogen. Het waren gewapende conflicten waarvan het strijdtoneel zich over de hele wereld uitstrekte. Het einde van Eerste Wereldoorlog werd bezegeld met de Vrede van Versailles. Daarmee werd onbedoeld de kiem gelegd voor de Tweede Wereldoorlog.
De moordaanslag op de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand in juni 1914 door een Servische jongeman resulteerde in een oorlog tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië.
Duitsland werd in de vredesbepalingen van Versailles gedwongen om economisch belangrijke gebieden zoals Elzas-Lotharingen, het Saargebied en Posen permanent of gedurende een lange periode af te staan. Het Rijnland werd door de geallieerden bezet.
