Handel over de hele wereld

Handel over de hele wereld

Inleiding - Handel over de hele wereld

In de 16de eeuw was de handel in specerijen in Azië nog volledig in handen van Portugal. Vanaf 1600 veranderde dat snel. Portugal was niet in staat om aan de vraag te voldoen waardoor de prijzen stegen. Er was dus veel geld te verdienen met deze handel. Portugal had ook niet de militaire middelen om de handelsgebieden in Azië af te schermen voor concurrenten.

De oprichting van de VOC doorbrak het handelsmonopolie van de Portugezen in Azië. De oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC) vormde een belangrijke impuls voor de wereldhandel. De twee handelsmaatschappijen vormden gedurende twee eeuwen een belangrijke financiële pijler onder de Republiek.

WIC (1621-1792) - 1

De vaarroutes van de WIC-schepen.
De handelsroutes van de WIC vormden een
driehoek. Goud, tabak, suiker en slaven waren
de belangrijkste handelswaar. WIC-schepen
vervoerden slaven van de Afrikaanse kusten
naar het Caribische gebied.

Doel: handel met West-Indië, kaapvaart op Spaanse schepen. De Kaapvaart duurde tot 1648 (vrede met Spanje)

De West-Indische Compagnie (WIC) werd in 1621 na afloop van het Twaalfjarig Bestand met Spanje opgericht. Organisatorisch volgde de maatschappij het voorbeeld van de VOC, maar had veel minder bevoegdheden. De compagnie bestond uit de vijf kamers: Amsterdam, Zeeland, Rotterdam, Hoorn en Groningen. Belangrijkste doel was handel, kolonisatie en kaapvaart ten koste van de Spaanse en Portugese bezittingen. De Staten-Generaal gaf aan de WIC het monopolie op de handel van de Republiek met West-Indië, West-Afrika, en Noord- en Zuid-Amerika. Na vrede met Spanje was kaapvaart niet meer mogelijk. De WIC verscheepte een half miljoen slaven van Afrika naar Amerika.

WIC (1621-1792) - 2

De WIC heeft in vergelijking met de VOC veel minder betekenis gehad.
De maatschappij had minder schepen, was pragmatischer van opzet en minder succesvol.
Toch boekte de WIC een aantal opmerkelijke resultaten:

  • In Brazilië werd de kolonie Nieuw Holland met Mauritsstad als hoofdstad opgericht.
  • In Noord-Amerika stichtten leden van de WIC de kolonie Nieuw Nederland met hoofdstad Nieuw Amsterdam, het latere New York.
  • De verovering van Saba, Sint-Eustatius, Curaçao, Bonaire, Aruba en een deel van Sint-Maarten.
  • Oprichting handelsnederzettingen aan de West-Afrikaanse kust: de Goudkust (Ghana) met als hoofdstad Elmina.
  • Beheer kolonie Suriname.
  • Succesvolle kaapvaart waaronder de verovering van de Spaanse zilvervloot door Piet Hein in 1628.

VOC (1602 – 1799) - 1

Doel: handelsmonopolie met Azië
op hoogtepunt: 3000 werknemers in de Republiek, 12000 werknemers op de vloot, 25000 werknemers overzee, 8000 reizen

Sinds de ontdekking van een zeeweg in 1498 naar Azië dreven Portugezen een lucratieve handel in specerijen. Specerijen als nootmuskaat, foelie en kruidnagel werden ingekocht en met grote winst in Europese landen verkocht. Toen de macht van Portugal op zee werd ondermijnd door kaapvaart van de Engelse vloot gingen ook Nederlandse handelsvloten zich vanaf 1595 richten op de lucratieve handel in Azië. De oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) gebeurde in 1602 op initiatief van prins Maurits en raadpensionaris Van Oldenbarnevelt en moest een einde maken aan de onderlinge Nederlandse concurrentie.

VOC (1602 – 1799) - 2

Afbeelding boven: Kaart van de cartograaf
Peter Plancius (1552-1622).
Afbeelding onder: Het oudste aandeel ter
wereld door de VOC uitgegeven in 1606.

De VOC wordt vaak de eerste multinational ter wereld genoemd. Het was een voor die tijd uiterst moderne handelsmaatschappij gebaseerd op kapitaal van aandeelhouders. Met dat kapitaal werden schepen gekocht of gehuurd en uitgerust met wapens en bemanning. De vaart naar Azië werd al gauw een zeer winstgevende operatie en de VOC werd een machtsfactor van betekenis. Basis voor die machtspositie was de volmacht die de maatschappij kreeg van de Staten Generaal om handelsovereenkomsten aan te gaan, nederzettingen op te richten, relaties te onderhouden en beslissingen te nemen over zaken als oorlog en vrede. In die zin was de VOC een verlengstuk van de overheid. In haar bijna tweehonderdjarig bestaan maakten schepen van de VOC ongeveer 8000 reizen naar en binnen Azië. De vergaarde rijkdom was een belangrijke financiële pijler onder de Republiek.

Bekijk hier meer informatie over de VOC

Nederland

De VOC bestond uit zes Kamers: die van Amsterdam, Hoorn, Enkhuizen, Delft, Rotterdam en de kamer Zeeland (Middelburg). Deze Kamers vormden de organisatorische basis van de VOC-reizen. In deze steden bevonden zich de pakhuizen waar de schepen werden uitgerust.

Bij terugkeer van de schepen werd op die plek de verkoop geregeld van de meegevoerde producten. In het centrale bestuur van de VOC speelde Amsterdam een dominante rol. Veel stedelijke en landelijke bestuurders van de Republiek hadden belangen in de VOC. Door die bestuurlijke verwevenheid waren de belangen van de Republiek en de VOC onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Batavia - 1

Batavia, het huidige Indonesische Jakarta vormde het machtscentrum van de VOC in Azië. Vanaf deze plek werd de handel in Azië geregeld en de terugreizen georganiseerd naar de Nederlanden.

Concurrenten werden zoveel mogelijk buiten de deur gehouden. Met inheemse producenten werden handelsdeals gesloten. Degenen die niet wilden meewerken, kregen te maken met dwang. Om de prijzen op peil te houden, werd de verbouw van de producten strak gereguleerd.

Batavia - 2

Bron: Nationaal Archief

Vertaling document rechts:

Sumatras Westcust
1660
Contract van negotie ’t welk Mametsa conink van Indrapoura op ’t eijlant Sumatra met toestemming ende goet vinding van alle de grote heeren en gesaghebbers sijns lants aangegaen ende besloten heeft metten commissaris Balthasar Bort daar toe commissie (=opdracht) hebbende van den Ed(ele) heer Joan Maatsuijcker gouvern(eu)r gener(aa)l en de heeren Raden van India wegens den staat der vereenigde nederlantse geoctroijeerde Oost-Indische Com(pagni)e in Orienten

  1. Eerstelijk is besloten, dat de hollanders op Indrapoere, boven in de negerije, residentie sullen nemen, om hun handel te drijven, daar toe haer bij voorraat sekere 2 aangewesen huijsen, op de reviercant ingeruijmt sullen werden, om cort daar na op de selve plaets, een bequame logie opgeregt, en als dan bij hun bewoont te werden, welke logie sijn hoogh(ei)t of den goedjerwan sal laten maken en de hollanders sullen jaarlijx 60 spaanse R(ea)al vor huijr betalen.

  • Het arrangement Handel over de hele wereld is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 13:14:39
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van