Europese overzeese expansie

Europese overzeese expansie

Inleiding - Europese overzeese expansie

De geschiedenis kwam vanaf 1500 in een stroomversnelling terecht door de grote ontdekkingsreizen en door de Reformatie.

Portugal en Spanje waren in de 16e eeuw de koplopers in het ontdekken van nieuwe handelsroutes overzee en de verovering van nieuwe gebieden. Beide landen domineerden in de 16e eeuw de wereldzeeën en hadden aanvankelijk weinig concurrentie te duchten van andere Europese landen.

Ontwikkelingen Scheepvaart - 1

Sagres in Portugal was een innovatief
scheepvaartcentrum met een moderne
zeevaartschool en scheepswerven.
Er werden veel inspanningen gedaan om de
navigatie en cartografie verder te ontwikkelen.
Zeeverslagen werden opgetekend en nieuwe
routes en ontdekte gebieden in kaart gebracht.
De Portugese vorst Hendrik de Zeevaarder was
initiatiefnemer.
De Portugezen hielden hun technologische
vondsten angstvallig geheim. Navigatiekaarten
waren alleen beschikbaar voor landgenoten.

De motivatie om met schepen de wereldzeeën te bevaren en nieuwe routes te ontdekken was: handel. Tot ver in de 15e eeuw waren Arabieren de tussenhandelaren die handelswaar uit Indië (Zuid- en Zuidoost-Azië) naar Europese steden aan de Middellandse Zee brachten. Deze producten waaronder goud, kruiden en zijde brachten veel geld op. Portugal was zeer geïnteresseerd in deze lucratieve handel en vastbesloten een zeeweg naar India te vinden.

Naast sterkere zeewaardige schepen, betere navigatie en kaarten was voor die doelstelling ook de bereidheid nodig om het onbekende avontuur aan te gaan. Het wereldbeeld van de Europeaan in de 15e eeuw was nog erg beperkt. Afrika was onbekend gebied en van werelddelen als Amerika en Australië had men in Europa nog geen weet. De Portugezen en in tweede instantie ook de Spanjaarden brachten daar rond 1500 snel verandering in.

Ontwikkelingen Scheepvaart - 2

Ontwikkelingen in de scheepvaart vanaf de 15e eeuw: van karveel,
via de kraak (Portugese nau) en galjoen tot de Hollandse
spiegelretourschepen in de 17e eeuw.

De Portugese scheepsbouw in de 15e eeuw ontwikkelde zich voorspoedig. Uit de eenmaster met een groot vierkant zeil, ontwikkelden de Portugezen de driemaster. De vierkante zeilen werden deels vervangen door grote driehoekige latijnzeilen. De zeilen konden verschillende posities innemen, waardoor de zeewaardigheid werd vergroot.

Aan het einde van de 15e eeuw ontwikkelden de Portugezen de nau, een grote wereldzeewaardige driemaster en voorloper van het galjoen. Vasco da Gama gebruikte in 1498 de nau voor de oversteek naar Indië. Ook de ontwikkeling van het boordgeschut was een belangrijke ontwikkeling. Hiermee konden de Portugezen de buitenlandse schepen gemakkelijk de baas. Ze gaven daarmee hun handels-nederzettingen in nieuwe gebieden een militaire basis.

Navigatietechnieken

Nieuwe instrumenten in de tweede helft van de 15e eeuw betekenden een belangrijke stap vooruit op het gebied van navigatie: het astrolabium, het kwadrant en de sextant. Met het astrolabium werd de stand van hemellichamen aan land nauwkeurig gemeten. Tijdens ontdekkingsreizen werd het uitgeladen om op de kust de bereikte breedtegraad te berekenen.

Het kwadrant was een navigatie-instrument waarmee zeevaarders ‘s nachts de positie konden bepalen.
Met de sextant kon de hoogte van een hemellichaam worden bepaald. Deze werd rond 1730 uitgevonden.
Ook de sextant werd gebruikt voor de plaatsbepaling op zee gedurende de nacht.

Bartholomeus Diaz

Diaz (1450-1500), was een Portugese ontdekkingsreiziger die in 1487 op last van de Portugese koning de Afrikaanse kust afzakte om een handelsroute naar Indië (Azië) op te zetten.

In 1488 ontdekte hij de zuidelijke punt van Afrika, later Kaap de Goede Hoop genoemd. Het was een belangrijke ontdekking omdat hiermee de basis was gelegd voor een verdere route naar Indië.

Christophorus Columbus

Columbus (1451-1506), afkomstig uit Genua, vestigde zich enkele jaren in Portugal waar herhaaldelijk schepen vertrokken, op zoek naar een zeeweg naar Indië (Zuid- en Zuidoost Azië). Columbus was ervan overtuigd dat Indië sneller was te bereiken via een westelijke zeeroute. Omdat in Portugal weinig belangstelling was voor zijn overtuiging, legde hij zijn plannen voor aan de Spaanse koning. Na vele strubbelingen krijgt hij goedkeuring voor een expeditie. Columbus maakte verschillende reizen naar Noord- en Zuid-Amerika. Toen hij op zijn eerste reis na drie maanden land bereikte, meende hij voet aan land te zetten in Indiė (afbeelding rechts).
Columbus heeft zelf nooit geweten dat hij een nieuw werelddeel had ontdekt.

Vasco da Gama

Vasco da Gama (1469-1524) was een Portugese ontdekkingsreiziger die als eerste Europeaan over zee naar India voer.
Daar legde hij de eerste handelscontacten die de basis vormden voor het Portugees handelsmonopolie.

Tijdens zijn tweede reis ging het er niet zachtzinnig aan toe en werden verscheidene steden aan de Afrikaanse kust geplunderd.
In 1524 reisde hij opnieuw naar India waar inmiddels een Portugese handelskolonie was gevestigd.
Enkele maanden na aankomst stierf hij aan een onbekende ziekte.

Fernão de Magalhães

Magelhães (1480-1521), in het Nederlands vaak Magellaan genoemd, was een Portugese ontdekkingsreiziger die na een conflict met de Portugese koning zich verbond aan de Spaanse koning. Deze financierde zijn plan om een westelijke expeditie over zee naar de Aziatische Molukken op te zetten.

In 1519 verliet hij met vijf schepen de Zuid-Spaanse kust. Hij bereikte het Zuid-Amerikaanse San Julian waar hij een half jaar lang voor anker lag. Na ruim een maand zuidwaarts varen, ontdekte hij een doorgang naar de Stille Oceaan (straat van Magellaan).
Hij dacht snel de Molukken te bereiken maar wist niet dat de grootste oceaan nog voor hem lag. In 1521 werd hij in gevecht met een lokale heerser op het eiland Mactan gedood. Slechts één schip, de Victoria bereikte uiteindelijk de Spaanse haven Sevilla en was daarmee het enige schip van de expeditie dat de reis rond de wereld voltooide.

Wereldkaart

  • Het arrangement Europese overzeese expansie is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 13:08:27
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van