Kruistochten

Kruistochten

Inleiding - Kruistochten

De kruistochten vormen een opmerkelijk deel van de westerse geschiedenis. Gedurende een periode van tweehonderd jaar (1096 – 1291) vertrokken er groepen vanuit alle hoeken van West-Europa naar Jeruzalem om Het Heilige Land op de moslims te veroveren. Daarbij speelden verschillende motieven een rol. Religieus enthousiasme en de oproep van de paus (‘God wil het!’), was een belangrijke drijfveer om mee te doen met de kruistochten. Maar er speelden ook machtspolitieke factoren een rol.

De paus zag een mogelijkheid om zijn gezag binnen de christelijke wereld (in zowel het westen als het oosten) te herstellen. De adel en de ridders werden naast oprechte religieuze motieven even hard gedreven door zucht naar avontuur en macht. De resultaten van de kruistochten waren concreet gezien erg mager.
Zowel het Byzantijnse rijk als Het Heilige Land werden na twee eeuwen strijd deel van het Ottomaanse rijk.

Toch was de periode van de kruistochten belangrijk voor Europa. Naast een zeer gewelddadige periode, was het ook een periode waarin nieuwe handelscontacten werden gelegd en er een uitwisseling van ideeën tussen de Arabische en de christelijke wereld tot stand kwam. De kruistochten verruimden het beperkte wereldbeeld van de middeleeuwse mens.

Oosters Schisma

Het Oosters Schisma was een definitieve scheuring van de christelijke kerk in de rooms-katholieke kerk en de oosterse orthodoxe Kerk. Het schisma betekende een aanzienlijk gezichtsverlies voor de paus. De kruistochten leken een geschikt middel om zijn positie als leider van de gehele christelijke kerk te herstellen.

Byzantijnse rijk

Het Byzantijnse rijk was de voortzetting van het oostelijk deel van het Romeinse rijk. De cultuur, religie en de taal waren overwegend Grieks. De inwoners zagen zichzelf echter als directe erfgenamen van het Romeinse Rijk en Byzantijnse keizers spiegelden zich aan de Romeinse keizers. Het Oost-Romeinse rijk vormde voor West-Europa een belangrijke buffer tegen het Arabische Rijk en de Centraal-Aziatische rijken van de Seltsjoeken en Mongolen.

Het Byzantijnse Rijk had grote invloed op de cultuur en wetenschap in West-Europa. Kennis uit de klassieke Oudheid werd veelal bewaard in het Byzantijnse rijk en uiteindelijk via Arabieren opnieuw in Europa geïntroduceerd. In de laatste eeuwen van zijn bestaan slonk het Byzantijnse grondgebied door veroveringen van Arabieren, Perzische Sassaniden en Ottomanen. Vanaf 1204 raakte het Byzantijnse rijk definitief op zijn retour en kwam er een grote uittocht op gang van intellectuelen en kunstenaars naar het steeds welvarender Europa en in het bijzonder Italië. In 1453 viel het doek voorgoed met de verovering van Constantinopel door de Ottomaanse sultan Mehmet II (zie afbeelding).

Positie paus

Voorstelling van Paus Urbanus II tijdens
de synode van Clermont.

Urbanus II zetelde aanvankelijk in Clermont in Frankrijk omdat in Rome tegenpaus Clemens III regeerde (Investituurstrijd). In 1089 kon hij zijn intrek in Rome nemen nadat hij met hulp van onder meer Normandische legers de tegenpaus had verdreven. In 1095 had de paus een bespreking met Franse, Duitse en Italiaanse bisschoppen. Daar was een delegatie aanwezig van de Byzantijnse keizer Alexius met een verzoek om militaire steun van de paus. Reden was de Turkse bedreiging van het Byzantijnse Rijk en de bezetting van Het Heilige Land door moslims.

 

Paus Urbanus II bepleit de kruistochten
in zijn preek in 1095 in de kathedraal
van Clermont. Deelname aan de
kruistochten zou volgens hem worden
beloond door vergeving van de zonden
en opname in de hemel.

Urbanus II zag het verdedigen van Het Heilige Land als zijn religieuze plicht maar zag meer mogelijkheden. Ingaan op het verzoek van de Byzantijnse keizer zou het pauselijk gezag in de oosterse christelijke Kerk mogelijk herstellen. Bovendien zou hij als initiatiefnemer van de strijd tegen de moslims in aanzien stijgen en zou de eendracht vergrote tussen de rivaliserende ridders en vorsten. In 1095 predikte Urbanus II de Eerste Kruistocht tijdens het concilie van Clermont-Ferrand. In heel Europa werden mensen opgeroepen voor de Heilige Strijd. De uitroep ‘ Deus lo Volt!’ (God wil het!) bracht honderdduizenden mensen in religieuze extase en werd de strijdkreet van de kruisvaarders. Het aanzien van de paus steeg met de oproep tot bevrijding van het Heilige Land gestaag.

Strijd tegen oprukkende islam - 1

De islam had zich omstreeks 750 na Chr. vanuit het Arabische schiereiland verspreid over de Noord-Afrikaanse kust en Spanje en Portugal. Het christelijke Byzantijnse rijk en het rijk van de Perzische Sasaniden waren in die tijd ernstig verzwakt. Het machtsvacuüm werd opgevuld door de moslims.

De onafgebroken stroom pelgrims die vanuit West-Europa naar Het Heilige Land reisden werd door de Arabieren redelijk ongemoeid gelaten. De problemen begonnen wat dat betreft met de opkomst van de islamitische seltsjoeken die gedurende 150 jaar(1050-1200) de dienst uitmaakten in het Midden-Oosten. Zij stelden zich minder verdraagzaam op tegenover de christelijke pelgrims.

Strijd tegen oprukkende islam - 2

De originele architectuur

De kathedraal van de Byzantijnse Kerk in Constantinopel (huidige Istanbul) werd na de verovering van de stad omgebouwd tot moskee. De kathedraal was eeuwenlang de grootste ter wereld en rijk versierd met muurschilderingen en iconen.

Na de val van Constantinopel werden deze weggewerkt door pleister- en schilderwerk. Toen de moskee in de 20ste eeuw een museum werd, werden de muurversieringen gerestaureerd.

Macht en avontuur

De kruistochten hebben een belangrijke rol gespeeld in de late Middeleeuwen. Het religieuze motief speelde in de Middeleeuwen een belangrijke rol. Die drijfveer ging in de praktijk vaak hand in hand met het streven om er ook persoonlijk beter van te worden. Voor veel ridders en vorsten werden de kruistochten een traditie en een proeve van mannelijkheid. Bovendien was er in het Midden-Oosten veel rijkdom te vergaren:

  • Kooplieden uit Italiaanse steden als Venetië, Genua en Pisa wisten handelsprivileges te bemachtigen bij de Byzantijnse keizer.

  • Na de Eerste Kruistocht werd Het Heilige Land verdeeld in een aantal kleine christelijke staatjes die werden bestuurd door leiders van de Eerste Kruistocht. In de nieuwe staatjes waren heel wat belangrijke bestuurlijke functies te verdelen.

  • Een verhaal apart was de lucratieve handel in relikwieën uit Jeruzalem. Vermeende restanten van heilige voorwerpen zoals het houten kruis waaraan Jezus was gestorven brachten veel geld op.

Afbeelding boven: Een klein deel van de gigantische buit die na inname van Constantinopel naar Venetië werd getransporteerd: de bronzen paarden werden voortaan op de kathedraal San Marco in Venetië gestald.
Afbeelding onder: Belegering van Constantinopel in 1204 door kruisvaarders.

Vroomheid

De oproep van paus Urbanus II werd gedaan vanuit de overtuiging dat hij iets goeds deed voor het christendom. De kruistochten boden volgens hem de weg naar vergeving en verlossing. Aan de oproep van de paus werd gehoor gegeven door mensen uit alle rangen en standen. Het is maar de vraag of de paus was voorbereid op een zo grote respons op zijn oproep. De boerenkruistocht die vooraf ging aan de eigenlijke Eerste Kruistocht was een massale uiting van vroomheid die voor de meeste deelnemers catastrofaal afliep. Gedreven door religieus enthousiasme, maar slecht voorbereid en op wanordelijke manier trokken honderdduizenden via het Byzantijnse Rijk naar Het Heilige Land.

Zie afbeelding: Kruistochtprediker Peter de Kluizenaar mobiliseerde overal in Europa mannen, vrouwen en kinderen, voor de zogenoemde boerenkruistocht. Honderdduizenden mensen vaak van gewone afkomst zoals boeren, horigen en ambachtslieden, maar ook ridders en lage edelen, trokken in 1096 naar Constantinopel. De enorme toevloed van mensen leidde onderweg tot grote problemen.

In diverse steden waren gewelddadige incidenten en veldslagen met Byzantijnse troepen waarbij honderden mensen het leven verloren. De boerenkruistocht was een spontane, maar chaotische onderneming die zowel voor de deelnemers als de ‘hulp’ ontvangende mensen vaak desastreus verliep. Het kleine deel van de kruisvaarders dat Het Heilige Land bereikte werd bij de stad Nicea afgeslacht.

Verschillende Kruistochten

In 1099 werd Jeruzalem veroverd en stichtten de kruisvaarders enkele kleine staten, waaronder Koninkrijk Jeruzalem. Godfried van Bouillon, een van de leiders van de Eerste Kruistocht werd aangesteld als ‘Beschermer van het Heilige Graf’. In 1187 werd Jeruzalem door de moslims heroverd. In tweehonderd jaar werden ongeveer 9 grote kruistochten georganiseerd.

Een van de vele dieptepunten was de plundering van Constantinopel in 1204 door kruisvaarders. De buit was groot maar de betrekkingen tussen westerse en oosterse christenen waren vanaf dat jaar voorgoed bekoeld. Het vorstendom Antiochië en het graafschap Tripoli werden in 1289 door de moslims heroverd. De tijd van de kruistochten was daarmee definitief voorbij.

Kruistochten

Godfried van Bouillon legt de eed van trouw af
aan de Byzantijnse keizer. Loyaliteit aan de
keizer was een gevoelig punt. In feite beloofden
leiders van de kruistochten daarmee af te zien
van veroveringen die ten koste gingen van de
keizer.
 
Raymond IV, graaf van Toulouse en markies
van Provence was een belangrijke leider van
de Eerste Kruistocht. Hoewel hij met tegenzin
een eed van trouw aan de Byzantijnse keizer
zwoer, was hij een trouw bondgenoot van hem.
Toen Jeruzalem werd veroverd in 1099 kreeg
hij het koningschap aangeboden wat hij uit
religieus oogpunt weigerde.
De belegering van Jeruzalem in 1099.
Krak des Chevaliers in het huidige Syrië
gebouwd door de Orde van de Tempeliers.
Dit was een geestelijke ridderorde die zich ten
doel stelde pelgrims te beschermen.
Door veroveringen, giften en handel kreeg de
Orde aanzienlijke bezittingen in Palestina.

 

  • Het arrangement Kruistochten is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 13:07:56
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van