Weinig is zo vanzelfsprekend voor ons als water. We douchen, spoelen het toilet door, zetten koffie of sproeien de tuin en meer dan het opendraaien van de kraan is niet nodig. We hebben geen besef dat water altijd voor problemen zorgt: er is te veel of te weinig, het is vervuild, het is zout of brak, het is niet toegankelijk en ga zo maar door. En vaak is het ook nog een bron van conflicten. Altijd gedoe met water, juist omdat het van levensbelang is voor iedereen. In dit blok komen al die problematische aspecten van water aan bod.
De gemiddelde Nederlander, jij en ik, kunnen weliswaar altijd beschikken over prima water. En we zijn behoorlijk beschermd tegen wateroverlast. Maar we zijn ondertussen wel verantwoordelijk voor waterproblemen elders op de wereld: bijna 95% van al ons waterverbruik is indirect. Dat water wordt buiten de landsgrenzen verbruikt om onze consumptie op peil te houden. De verdeling van bruikbaar water over de wereldbewoners heeft dus veel te maken met welvaart en rijkdom.
Leerdoelen
Leerdoelen
Driekwart van de aarde is met water bedekt. Water genoeg, maar een klein deel is geschikt voor menselijke consumptie. We kunnen de verschillende soorten water op verschillende manieren indelen.
Aan het eind van deze les:
Kun je aangeven hoeveel procent van de totale hoeveelheid water ongeveer uit zoet water bestaat.
Kun je omschrijven waarom zout water ongeschikt is voor consumptie.
Kun je omschrijven waar je brak water kunt vinden.
Kun je uitleggen waarom grondwater geschikter is voor het maken van drinkwater dan oppervlaktewater.
Kun je drie taken van de waterschappen noemen.
Kun je omschrijven wat kwelwater is.
Kun je omschrijven wat een aquifer is.
Kun je de waterkringloop beschrijven.
Daarbij gebruik je de volgende begrippen:
de zon
de wind
verdamping
condensatie
infiltratie
afstroming
Kun je uitleggen wat het verschil is tussen de korte en de lange waterkringloop is.
Kun je omschrijven dat er op verschillende manieren tegen waterbeheer kan worden aangekeken.
Ken je de term ‘Het blauwe water’ en kun je omschrijven wat daarmee bedoeld wordt.
Kun je omschrijve wat privatisering van water is en kun je ook aangeven voor welk probleem het - terecht of niet - als een oplossing wordt gezien.
Kun je aan de hand van een voorbeeld duidelijk maken dat waterschaarste kan leiden tot conflicten tussen landen.
Theorie
Water
Lees de eerste drie pagina's van de Kennisbank, zie link hieronder.
Zoet, zout, brak en drinkwater
Water is een bijzondere vloeistof zonder kleur of geur. Het laat zich gemakkelijk mengen met andere stoffen, waardoor het bijvoorbeeld eenvoudig is om thee of koffie te zetten.
Water is de meest voorkomende vloeistof; meer dan 70% van het aardoppervlak is ermee bedekt.
En het is onmisbaar voor het leven. Alle levensvormen op aarde hebben water nodig, de ene meer dan de andere, maar geen enkel organisme kan zonder. Mensen gaan zonder water binnen enkele dagen dood.
Water genoeg zou je denken, maar toch moeten we zuinig zijn met water omdat van die enorme hoeveelheid water 97,5% niet geschikt is voor (menselijke) consumptie. Het water is zout, in elke emmer met 10 liter zeewater zijn twee volle koffiekoppen zeezout opgelost. Hoe zout dit water is, kun je ook zelf testen: giet een liter drinkwater in een kan en doe er 34 gram zout in. Goed roeren en proeven maar. Wedden dat je het niet zult opdrinken! Behalve dat zout water niet lekker is, is het drinken ervan ook nadelig voor de gezondheid. Het zout bindt het lichaamsvocht en het drinken van zeewater leidt uiteindelijk tot uitdroging.
De zeeën en oceanen zijn de grootste arealen met zout water, maar het zoutst is de Dode Zee op de grens van Israël en Jordanië. Deze zee doet zijn naam eer aan. Het zoutgehalte ligt op 42 gram per liter water, zo zout dat er niets kan leven.
Zie ook SchoolTV: ‘De Dode Zee’
Tegenover zout water staat zoet water: water dat minimale hoeveelheden zout bevat en drinkbaar is. Een van de grootste arealen zoet water is het Baikalmeer in Rusland. Het grootste zoetwatergebied in Nederland is het IJsselmeer.
Brak water zit tussen zoet en zout water in. Brak water komt voor op plaatsen waar zoet water en zeewater op elkaar stuiten, vaak bij riviermondingen. Het grootste brakwatergebied in Nederland is het Veerse Meer. Diverse planten (waaronder het lepelblad) en diersoorten (zoals de zeenaaktslak) zijn afhankelijk van brak water.
De begrippen ‘zoet water’ en ‘drinkwater’ worden vaak door elkaar gebruikt, maar ze staan niet helemaal voor hetzelfde. Drinkwater is water dat direct geschikt is voor menselijke consumptie. Aan het drinkwater in Nederland worden stoffen toegevoegd die bacteriën en virussen doden, zodat je er niet ziek van kunt worden. In de Nederlandse Drinkwaterwet staat dan ook: “Drinkwater is een primair goed* en mag geen risico's opleveren voor de volksgezondheid.”
* Primaire goederen zijn goederen die voorzien in de eerste levensbehoefte van de mens, zoals water, voedsel en de lucht die wij inademen.
Waterleidingbedrijven, maar ook eigenaren van collectieve watervoorzieningen als ziekenhuizen, kazernes en campings worden regelmatig gecontroleerd. De resultaten van deze onderzoeken moeten voor iedereen beschikbaar zijn. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu maakt jaarlijks een landelijk rapport over de kwaliteit van drinkwater in Nederland.
Hoe komen we aan zoet water
Hoe komen we aan zoet water?
Water kun je niet in een fabriek of in een laboratorium in elkaar zetten. Het water is er, als neerslag, als ijsmassa en in zeeën, rivieren, meren, plassen, vennen of beken.
Al het water dat zich aan de oppervlakte van onze planeet bevindt, noemen we oppervlaktewater.
Daarnaast kennen we grondwater. De naam zegt het al, het is water dat in de grond zit. Het is voor het grootste deel als neerslag direct of indirect in de ondergrond geïnfiltreerd. Zowel oppervlaktewater als grondwater zijn niet meteen als drinkwater te gebruiken. Oppervlaktewater kan vervuild raken, bijvoorbeeld als een fabriek zijn afvalstoffen in een rivier loost. Grondwater kan in aanraking komen met natuurlijke giftige stoffen als arseen of met bodemverontreiniging, bijvoorbeeld als een riool is gaat lekken.
Grondwater kan met grote druk uit de bodem aan de oppervlakte komen. In dat geval spreken we van een kwel en het water daarin noemen we kwelwater. Een kwel heeft vaak een bijzondere waterkwaliteit. Vooral diepe kwelstromen die eeuwenlang door de bodem hebben gestroomd, zijn zuurstof- en voedselarm en vaak kalk- en ijzerhoudend. Dit leidt tot bijzondere flora, zoals de waterviolier.
Waterbron
Waterbronnen
Je hebt al kennis gemaakt met kwelwater, water dat onder druk aan de oppervlakte komt. Kwelwater vormt bronnen. Een hele bekende bron is de Donaubron bij Donauschingen in Duitsland. Daar ontspringt de rivier de Donau die eindigt in de Zwarte Zee bij Roemenië, bijna 3000 kilometer verder.
Soms komt het water niet spontaan naar boven, maar ligt het onder de oppervlakte. Door het slaan van een waterput kunnen we grondwater naar boven halen. Waterputten kennen we al sinds de steentijd. In het rijke westen kom je ze niet meer zo vaak tegen, in ontwikkelingslanden zijn ze vaak onmisbaar.
Bijzondere bronnen die je in Nederland niet tegenkomt zijn oases. Een oase is een plek in de woestijn waar grondwater aan de oppervlakte komt.
Sinds een jaar of vijftig gaat het slechter met de oasen. De ooit bloeiende handelscentra bloeien niet echt meer. Daar zijn verschillende redenen voor: het klimaat verslechterd, door bevolkingsgroei wordt de druk op de oasen steeds groter en door een plantenziekte wordt de voor oasen zo typische
dadelpalm aangetast. Het gevolg is een oprukkende verwoestijning.
Waterkringloop
De waterhoeveelheid op aarde is constant en wordt geschat op bijna 1400 miljoen kubieke kilometer! Daarvan is zo’n 2,5 % geschikt voor gebruik door mens, dier en plant. Geschikt, maar nog niet beschikbaar. Het zit in ijskappen, in wolken of in de grond.
Water is voortdurend in beweging: oppervlaktewater verdampt, daaruit ontstaan wolken waaruit neerslag valt die als regen, sneeuw of hagel terugkomt naar de aarde. Het komt terecht in het oppervlaktewater of trekt in de bodem. Dat proces heet de waterkringloop.
Kennisbank
Lees de drie pagina's uit de Kennisbank, zie link hieronder.
Voortdurende kringloop van water
Kijk naar de film “Neerslag” van SchoolTV, tot 1,54 minuten: “kan water ook als sneeuw naar beneden komen.”
Kijk dan naar het filmpje “De kringloop van het water” van SchoolTV, over wat er gebeurt met het water dat als neerslag terug naar het aardoppervlak komt.
Korte en lange waterkringloop
Je weet nu in grote lijnen hoe de waterkringloop werkt en welke rol verdamping, condensatie, wolken, neerslag en wind hierin spelen. Toch is het minder simpel als het op het eerste gezicht lijkt.
Waterkringloop bestaat eigenlijk uit twee verschillende kringlopen. Zie de film “Aardrijkskunde, de kleine en de grote waterkringloop” hieronder.
Ten slotte valt water soms als sneeuw op land. Dan kunnen er twee dingen gebeuren:
De sneeuw smelt en het smeltwater komt via rivieren weer in de waterkringloop terecht.
De sneeuw blijft liggen en verandert op den duur in ijs.
Dat laatste zie je bij gletsjers in hooggebergte, of bij in ijskappen in de poolgebieden. De sneeuw blijft jaren- of zelfs eeuwenlang in gletsjers of ijskappen achter voor het als smeltwater weer in de waterkringloop komt.
Van wie is het water
Van wie is het water?
Is dat van het waterleidingbedrijf? Van de staat? Of van ons allemaal? Hebben we recht op water en zo ja, is het dan een mensenrecht? Kun je alle water uit een rivier aftappen, waardoor een buurland zonder water komt te zitten? Deze opdracht gaat over waterbeheer en waterconflicten.
Water is een mensenrecht
Zonder water kun je niet leven. Toch hebben zo’n 900 miljoen mensen op aarde geen toegang tot schoon water. Meer dan 2,5 miljard mensen hebben geen of slechte sanitaire voorzieningen. Jaarlijks sterven 1,5 miljoen kinderen jonger dan 5 jaar aan ziekten die veroorzaakt worden door vervuild water. Water is, net als lucht en voedsel, essentieel voor het leven en onvervangbaar.
Vreemd genoeg staat in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 er wel wat over de beschikbaarheid van voldoende voedsel, maar niets over de beschikbaarheid van water. Pas in 2010 hebben de Verenigde Naties verklaard dat het recht op water een mensenrecht is (VN-resolutie 10967).
Met die VN-resolutie is de discussie nog niet beslist. Want van wie is het water eigenlijk? De ene groep deskundigen vindt dat water een publiek bezit is, in handen van de staat en daarmee dus van iedereen. De andere groep vindt dat de drinkwatervoorziening best geprivatiseerd kan worden en water op de vrije markt kan worden verhandeld.
De Waterwet
Op 22 december 2009 heeft de Nederlandse regering acht verschillende wetten over water samengevoegd tot één grote wet, de Waterwet.
De Waterwet regelt alles wat met water te maken heeft. We zetten de belangrijkste aspecten op een rij:
De Nederlandse regering heeft bepaald dat water een publiek bezit blijft.
Het waterbeheer, alle activiteiten die tot doel hebben om het grond- en oppervlaktewater zo goed mogelijk te beheren, is door de regering uitbesteed aan verschillende overheidsafdelingen en aan bedrijven.
Rijkswaterstaat, onderdeel van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, is verantwoordelijk voor het beheer van grote rivieren, kanalen, het IJsselmeer, de Noordzee en de Waddenzee, maar ook bijvoorbeeld voor het onderhoud van de dijken en het verkeer in de waterwegen.
Gemeenten zorgen voor de riolen en het oppervlaktewater bij jou in de wijk.
Waterschappen zorgen voor de zuivering van afvalwater.
Drinkwater- of waterleidingbedrijven leveren schoon en betrouwbaar drinkwater.
Nederland heeft op dit moment tien drinkwaterbedrijven. Deze bedrijven zijn geen gewone bedrijven met producten, klanten en facturen. Ook als de klant de rekening niet betaalt, krijgt hij nog water. Pas als aan allerlei criteria is voldaan, mag de kraan worden dichtgedraaid. In praktijk komt dat bijna nooit voor.
Het drinkwaterbedrijf op zijn beurt kan niet zomaar failliet gaan, waarbij het zijn klanten ineens geen water meer levert. Het bedrijf wordt streng gecontroleerd en mag bijvoorbeeld niet zomaar de prijs voor water verhogen.
De Waterwet geeft ook aan wie er voorrang heeft bij een dreigend watertekort. Stel, er komt een langdurige hittegolf. De wet bepaalt dat het drinkwater in een stad voorrang heeft boven bijvoorbeeld een boer die het water nodig heeft voor het besproeien van zijn land.
De Waterwet regelt ook de vergunningen voor industrieel water (water dat de industrie nodig heeft bij de productie van goederen). In vrijwel ieder bedrijf wordt gebruik gemaakt van water: als koelvloeistof, procesmiddel, oplosmiddel of als vervoermiddel. Al deze toepassingen samen noemer we ook wel: proceswater. Dit water is meestal niet drinkbaar.
De Waterwet regelt ook het lozen van afvalwater uit de fabrieken. Het koelwater mag bijvoorbeeld niet zo heet zijn dat de vissen in de rivieren er dood aan gaan. Fabrieken mogen ook geen giftige stoffen lozen die gevaarlijk zijn voor dieren en mensen.
De Waterwet geeft ook aan dat we extra voorzichtig moeten zijn in een waterwingebied. De gebieden waar de drinkwaterbedrijven het water oppompen noemen we waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden. Om deze plekken zo schoon mogelijk te houden gelden allerlei extra strenge regels. Je herkent deze gebieden aan de blauwe bordjes langs de weg met de tekst ‘waterwingebied’.
In een beschermingsgebied zijn vaak wel woningen, wegen en bedrijven toegestaan, maar iedereen moet er extra goed op letten dat de bodem en het grondwater niet vervuild raken. Er gelden bijvoorbeeld zeer strenge regels voor het gebruik van mest en onkruidbestrijdingsmiddelen. In een waterwingebied mag je ook geen afvalwater lozen.
Het blauwe goud
In 2000 hebben de Verenigde Naties de millenniumdoelen opgesteld, een set met acht afspraken voor een betere wereld. Millenniumdoel 7 geeft aan dat elk land zijn best moet doen om in 15 jaar tijd het aantal mensen zonder schoon drinkwater te halveren.
De Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds en de Wereld Handelsorganisatie (WTO) vinden dat de meeste ontwikkelingslanden niet goed in staat zijn om de watersector te verbeteren. Zij lobbyen voor het privatiseren van het water. Er is zoveel geld met water te verdienen dat economen het zelfs ‘het blauwe goud’ noemen. Negen van de tien grootste drinkwaterbedrijven van de wereld zijn in Europese handen, de tiende is een Amerikaans bedrijf.
Privatisering van waterdiensten leek dé oplossing voor een falende overheid in de Filippijnen. Het waterleidingbedrijf van Tondo, de grootste wijk van de hoofdstad Manilla, werd gerund door een van de meest inefficiënte en corrupte overheidsdiensten ter wereld. De leiding was op veel plekken lek, met vuil water verontreinigd en zorgde voor ziektes als tyfus en cholera. De helft van de inwoners moest het helemaal zonder water doen.
Iedereen was blij toen het staatsbedrijf werd verkocht aan enkele westerse waterleidingbedrijven uit Amerika, Groot-Brittannië, Frankrijk en Japan. De prijs voor het water daalde naar de helft. Het nieuwe waterleiding¬bedrijf beloofde iedereen water te leveren, zonder onderbreking, 24 uur per dag. Mooie plannen, maar daar is niets van terechtgekomen. De prijs voor water is in tien jaar tijd met 675% gestegen. Het leidingennet is nog steeds lek en de waterdruk valt regelmatig weg. Voor veel inwoners van Tondo is het water te duur geworden. Op dit moment hebben minder inwoners toegang tot veilig drinkwater dan vóór de privatisering.
In India hebben tientallen dorpen geen toegang meer tot water. De overheden hebben het recht om water op te pompen verkocht aan westerse frisdrankbedrijven. Ze halen miljoenen liter water uit de grond ten koste van de dorpelingen. Hoe dorpelingen nu aan water moeten komen, is hun zorg niet.
Voorbeelden uit de Filippijnen en India hebben de Belgische professor Petrella gesterkt in zijn strijd tegen privatisering van water. “Het water behoort aan de mensheid als geheel, niemand mag ervan worden uitgesloten”, aldus Petrella. Hij schreef een Watermanifest als tegenhanger van de Wereldwatervisie van de World Water Council (een samenwerking van Wereldbank, WTO en waterleidingsbedrijven).
Waterconflicten
Er zijn niet alleen conflicten over water tussen geprivatiseerde waterleidingbedrijven en hun klanten, maar er zijn ook grote conflicten tussen landen of tussen bevolkingsgroepen binnen één land. We geven van beide een voorbeeld:
Strijd om een dam
De Eufraat ontspringt in Turkije, loopt door Syrië en eindigt in Irak in de Perzische Golf. Turkije heeft in de Eufraat de Ataturk Dam gebouwd, een van de grootste dammen ter wereld: 1664 meter lang en 166 meter hoog. Turkije tapt zoveel water af dat er watertekorten in Syrië en Irak zijn ontstaan. Enkele turbines voor elektriciteitscentrales in Syrië vielen stil.
Turkije bood aan om een pijplijn voor water, de ‘Pijplijn voor de Vrede’, aan te leggen naar Irak en Syrië. Beide landen boden dat aanbod af. Zij zouden dan voor water moeten gaan betalen, terwijl tot dan het water gratis over hun land stroomde. Irak dreigde de dam te bombarderen, Turkije dreigde de watertoevoer compleet af te snijden. Zo ver kwam het gelukkig niet.
Turkije tekende dan wel overeenkomsten met Irak en Syrië, maar afspraken over gemeenschappelijk en efficiënt waterbeheer ontbreken. Na elke periode van droogte, en die komen regelmatig voor in de regio, lopen de spanningen opnieuw op. Turkije rantsoeneert het water en houdt het beschikbare water voor eigen gebruik, zegt Irak. Turkije beschouwt het water als zijn eigen bezit en weigert verder te onderhandelen.
Lees nu de tweede tekst.
Olievervuiling in Nigeria De Nigerdelta in Nigeria is een van de waterrijkste gebieden van de wereld. Tegelijkertijd is het een van de dichtstbevolkte gebieden van Nigeria. Hier wonen dertig miljoen mensen (van de 175 miljoen in heel Nigeria). We kennen de Nigerdelta niet vanwege haar bijzondere natuur of haar bewoners, maar vooral omwille van de olievervuiling. De Nigerdelta is ook een gebied met enorme grote olievoorraden. De olie wordt gewonnen door de Nigeriaanse regering en door grote buitenlandse ondernemingen, waaronder het Nederlandse/Britse Shell.
Er loopt zevenduizend kilometer pijpleiding door het gebied, vooral bovengronds. De oudste leidingen zijn al 50 jaar oud en dringend aan vervanging toe. Door slecht onderhoud zijn veel pijpleidingen lek en miljarden liters olie hebben de landbouwgrond en het water vervuild. De conflicten lopen vaak hoog op, met de Nigeriaanse overheid en de oliemaatschappijen aan de ene kant en de diverse etnische volkeren als de Ogoni aan de andere kant. Terwijl de regering en de oliemaatschappijen flink verdienen aan de olie, worden de arme Ogoni geconfronteerd met door de olie ondrinkbaar geworden water.
Kijk ook naar SchoolTV-weekjournaal over ‘Olie’. Bekijk van 12:48 tot 15:24.
Afbeeldingen
Praktijkopdracht
Waterpuzzel
In deze puzzel krijg je acht woorden die alle met het woord ‘water’ beginnen, acht woorden die met de inhoud van deze opdracht te maken hebben. Na het goed invullen van de antwoorden kun je van boven naar beneden het woord lezen waarin we in Nederland alles dat met water te maken heeft hebben vastgelegd.
Een plek waar we water uit de bodem halen.
Overheidsinstantie die zorgt voor het zuiveren van afvalwater.
Het Ministerie voor Verkeer en ………………….
Ons drinkwater wordt via een …………………. naar woningen en bedrijven getransporteerd.
Als deze wegvalt, komt er geen water uit onze kraan.
Lang en smal stuk water waar je met schepen over kunt varen.
Het totaal aan activiteiten die tot doel hebben om het grond- en oppervlaktewater zo goed mogelijk te regelen.
Hier spreken we van als er minder water is dan we nodig hebben.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het arrangement Soorten Water is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Wim de Boer
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2017-10-19 12:12:04
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Soorten Water
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Leerdoelen
water dat direct geschikt is voor menselijke consumptie. Aan het drinkwater in Nederland worden stoffen toegevoegd die bacteriën en virussen doden, zodat je er niet ziek van kunt worden. In de Nederlandse Drinkwaterwet staat dan ook: “Drinkwater is een primair goed* en mag geen risico's opleveren voor de volksgezondheid.”
aangetast. Het gevolg is een oprukkende verwoestijning.
De Waterwet geeft ook aan dat we extra voorzichtig moeten zijn in een waterwingebied. De gebieden waar de drinkwaterbedrijven het water oppompen noemen we waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden. Om deze plekken zo schoon mogelijk te houden gelden allerlei extra strenge regels. Je herkent deze gebieden aan de blauwe bordjes langs de weg met de tekst ‘waterwingebied’.
Strijd om een dam
Werkblad Soorten Water
