In het begin van de twintigste eeuw zien we dat literaire tijdschriften steeds belangrijker worden. Groepen schrijvers gebruiken die om uiting te geven aan hun ideeën over de literatuur. Ook voor het vernieuwen van de literatuur zijn tijdschriften erg belangrijk geweest.
De Tachtigers hadden volgens veel jongeren vastgeroeste denkbeelden en daar moest mee gebroken worden. De nieuwe generatie ging voor een nieuwe krachtige, maatschappijveranderende literatuur.
Bekijk de video.
In Vlaanderen, dat hevig onder het oorlogsgeweld van de Eerste Wereldoorlog had geleden, had het expressionisme wel een grote invloed.
Naast het expressionisme ontstaan na de Eerste Wereldoorlog enkele andere stromingen in de kunst die invloed op de literatuur hebben. De aanhangers van het futurisme werden geboeid door het leven in de grote stad. Zij wilden in hun werk de dynamiek van het moderne leven laten zien.
Schrijvers die hierdoor beïnvloed werden, zijn o.a. Hendrik Marsman en Paul van Ostaijen.
Fountain, Marcel Duchamp. 1917
Belangrijk was ook de Dada-beweging die in 1916 in Zürich ontstond. Dadaïsten verwierpen alle controle door het verstand en maakten antikunst. Schrijvers uit deze periode wilden de werkelijkheid zo direct mogelijk weergeven. Zij maakten veel gebruik van zelfstandige naamwoorden, korte zinnen en verrassende beeldspraak. Tevens experimenteerden zij met de typografie.
Bekijk de video.
Lees het gedicht 'Jagadada' uit 1923 (Anthony Kok 1882-1969) Jagadada
Van grote invloed is het tijdschrift De Stijl geweest. De leden van De Stijl streefden naar een radicale hervorming van de kunst.
Piet Mondriaan, 1921
In de jaren dertig zien we onder invloed van het modernisme in de architectuur en als reactie op het expressionisme een stroming ontstaan die in de architectuur gekenmerkt wordt door een strakke vormgeving waarbij vooral veel glas, staal en beton werd gebruikt.
Deze stroming, de nieuwe zakelijkheid, had vooral invloed op de mensen rondom het tijdschrift De Stijl.
Literaire genres
vrije dynamische vers
gedicht dat niet aan regels is gebonden. Rijm, vers en strofe zijn vrij.
toekomstroman
roman waarin de schrijver een (donkere) toekomst schetst.
memoires
boek waarin de schrijver zaken bespreekt die hij heeft meegemaakt.
Wat kan ik straks?
Leerdoelen
Aan het eind van deze opdracht kun je:
kenmerken noemen van de stromingen neoromantiek, expressionisme en nieuwe zakelijkheid.
van iedere stroming minimaal één schrijver of dichter noemen.
het belang van Anne Frank voor de literatuur tijdens de Tweede Wereldoorlog omschrijven.
Wat ga ik doen?
De opdracht 'Literatuurgeschiedenis 1910-1945' bestaat uit de volgende onderdelen:
Deze optimistische stroming in het begin van de negentiende eeuw is een reactie op het realisme en naturalisme. De naturalist in de kunst gaat uit van externe observatie, de neoromanticist voegt gevoelens en interne observatie aan zijn werk toe.
Neoromantici vluchten in droom en fantasie en het verlangen naar geluk en belangstelling voor het mysterieuze is erg belangrijk. De verbeeldingskracht kwam opnieuw centraal te staan, in plaats van de realistische waarneming.
Schrijvers en dichters die we tot de neoromantiek rekenen:
Het expressionisme kun je zien als een reactie op de stromingen die we aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw hebben zien ontstaan.
Expressionisten wilden heftig reageren op de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog en de problemen van hun tijd. Zij stellen hun 'ik' centraal en willen hun bewogenheid uitdrukken. Dan is het niet genoeg om zoals impressionisten deden, alles wat je oog kan waarnemen, weer te geven.
Zij willen tot de kern doordringen. Bij hen geen regelmatige strofenbouw, rijmschema’s of metrum, maar het vrije dynamische vers. Klank en ritme worden belangrijk en daarbij komt het gebruik van korte zinnen en het gebruik van het zelfstandig naamwoord in plaats van het bijvoeglijke naamwoord.
In Vlaanderen zien we na 1916 politieke en religieuze stromingen ontstaan die streven naar verbroedering onder de mensen. We spreken dan van humanitair expressionisme (Paul van Ostaijen).
In Nederland zien we o.a. bij Marsman een verbondenheid met het heelal en oerkrachten van het leven. We spreken dan van kosmisch expressionisme.
Als de dichter vooral zijn levensdrift wil tonen, spreken we van vitalistisch expressionisme.
Schrijvers die we tot het expressionisten rekenen zijn:
In de jaren dertig zien we onder invloed van het modernisme in de architectuur en als reactie op het expressionisme een stroming ontstaan die in de architectuur gekenmerkt wordt door een strakke vormgeving waarbij vooral veel glas, staal en beton werd gebruikt.
Deze stroming, de nieuwe zakelijkheid, had vooral invloed op de mensen rondom het tijdschrift De Stijl.
Bekijk de video.
In de literatuur betekent dit een afkeer van mooischrijverij: een nuchtere, bondige en zakelijke manier van schrijven waarbij vooral gebruik wordt gemaakt van korte zinnen en trefzekere (zelfstandige) naamwoorden.
Deze stijl wordt ook wel de ‘gewapend-betonstijl’ genoemd. Schrijvers die hierdoor beïnvloed zijn, schreven veel in het tijdschrift 'Forum' (1932-1935).
Tijdens de oorlog werden kranten en tijdschriften onder censuur geplaatst en moest alle Duitse vijandige literatuur uit de bibliotheken verwijderd worden. Om de greep op het culturele leven te verstevigen werd in 1941 de ‘Kultuurkamer’ opgericht.
Alleen kunstenaars die in een Ariërverklaring hadden bevestigd niet van joodse afkomst te zijn, mochten lid worden. Toch weigerden de meeste schrijvers zo’n verklaring te ondertekenen.
Ondertussen werden er vele ondergrondse organisaties gevormd en ontstond er een illegale pers. Deze zorgden ervoor dat er regelmatig teksten en gedichten werden gepubliceerd. Een voorbeeld van zo’n gedicht is ‘De achttien doden’ van Jan Campert dat door de uitgeverij 'De Bezige Bij' illegaal is verspreid.
Talrijke drukkers en schrijvers zijn in de loop van de oorlog gearresteerd, opgesloten en gedeporteerd.
Tijdens de bezettingstijd komen we ook al namen tegen van schrijvers en dichters die na de oorlog een belangrijke rol spelen in de Nederlandse literatuur, maar de meeste boeken waarin de oorlog een grote rol speelt, (ook Het Achterhuis van Anne Frank) zullen na 1945 verschijnen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Zoek een gedicht van Paul van Ostaijen en maak een bewerking. Dat kan een filmpje zijn, maar ook een typografische bewerking.
Als je een ander gedicht of een gedicht dat jezelf hebt geschreven wilt gebruiken, doe dat dan in overleg met je docent.
Belangrijk is dat er geëxperimenteerd wordt met: vormgeving, typografie, klank en ritmiek. Als je klaar bent, vergelijk je werk dan met die van je klasgenoten. Bekijk elkaars werk met een kritische blik!
De volgende linkjes zijn om inspiratie op te doen:
Terugkijken
Inleiding
Lees de inleiding nog eens terug.
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen nog eens door.
Vind je dat er voldoende is uitgelegd over de kenmerken van de stromingen in die periode? Kun je de invloed van de stromingen herkennen in de werken van schrijvers en dichters uit die tijd? Noem een voorbeeld.
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht stond een studiebelasting van 8 à 9 SLU.
Had je voldoende tijd? Heb je alle informatie over de schrijvers bestudeerd?
Inhoud
Voor het examen Nederlands moet je verslag doen van je leeservaringen met acht door jezelf geselecteerde literaire werken. Ben je een schrijver tegengekomen waarvan je iets wilt gaan lezen voor je lijst? Waarom wel of waarom niet?
Eindopdracht - Extra opdracht
Heb je de eindopdracht en/of extra opdracht gemaakt?
Ging het goed?
Het arrangement Literatuur: 1910-1945 h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De module Literatuur 1910-1945 havo is ontwikkeld door Fred Marsman (CambiumNed) en medewerkers van StudioVO.
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content .
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Stromingen en genres
Boeken - gedichten
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
De opdracht 'Literatuurgeschiedenis 1910-1945' bestaat uit de volgende onderdelen:
In de jaren dertig zien we onder invloed van het modernisme in de architectuur en als reactie op het expressionisme een stroming ontstaan die in de architectuur gekenmerkt wordt door een strakke vormgeving waarbij vooral veel glas, staal en beton werd gebruikt.
In deze opdracht ben je volgende schrijvers en dichters tegengekomen:
Inleiding
