BASIS: Vwo 4 Kunsttheorie: De kunst van het luisteren

BASIS: Vwo 4 Kunsttheorie: De kunst van het luisteren

De kunst van het luisteren

4.1 Muzikale bouwstenen - Melodie en Tempo

 

Hoe beschrijf je nu hoe muziek klinkt? Dat is best lastig. Je hoort vaak wel of muziek vrolijk of juist verdrietig klinkt, maar hoe komt dat dan? Hoe leg je dit nu uit? De volgende termen geven je houvast om muziek te kunnen verwoorden.

Toonhoogte (melodie) - Toonduur (ritme) - Tempo - Dynamiek - Stijl - Klankkleur - Vorm

 

De melodie

De melodie van een muziekstuk is datgene wat je vaak als eerste meezingt. Het is een opeenvolging van toonhoogtes, die samen een muzikale gedachte met een specifiek karakter vormen. Een melodie heeft altijd een duidelijk begin en eind. In klassieke muziek wordt de melodie ook wel thema genoemd. In popmuziek wordt de melodie vaak gezongen, en in klassieke-  en jazzmuziek wordt deze vaak door een instrument gespeeld. Je kan naast welk instrument of welke zangstem de melodie speelt/zingt ook iets vertellen over hoe de melodie is opgebouwd. Zit er veel herhaling in? Of zijn het juist allemaal losse fragmentjes? Zie ook het schema hiernaast.

Tempo

Met tempo wordt de snelheid van de muziek bedoeld, deze tik je vaak mee met je voet.  Om een tempo aan te duiden worden Italiaanse termen gebruikt, zoals allegro (snel), largo (traag) of andante (gaande). In popmuziek spreek je over beats per minute (BPM). Bijvoorbeeld hiphop gebruikt vaak een tempo van tussen de 85 en 120 BPM, terwijl dit bij house eerder 110-140 is.

Open bestand Powerpoint Kunst van het luisteren - Melodie en Tempo

Open bestand Werkblad Kunst van het luisteren - Melodie en Tempo

4.2 Muzikale bouwstenen - Klankkleur

Klankkleur

Klankkleur (ook wel timbre of sound) is het specifieke muzikale geluid van een instrument of stem. De klankkleur zorgt er voor dat je bijvoorbeeld het verschil hoort tussen een viool en een piano.
 
De instrumenten kunnen worden onderverdeeld in familiegroepen: houtblazers - koperblazers - strijkinstrumenten - slaginstrumenten - snaarinstrumenten
 
 
 

Houtblazers

Tot de houtblazers behoren de 1. blokfluit - 2. dwarsfluit - 3. klarinet - 4. saxofoon - 5. hobo - 6. fagot. De dwarsfluit behoort tot de houtblazers omdat deze vroeger van hout was, en de saxofoon behoort tot deze groep vanwege het mondstuk met houten rietje.

 

Koperblazers

Deze instrumenten kunnen in een orkest erg luid spelen. De groep bestaat uit 1. de trompet - 2. de hoorn - 3. de trombone - 4. de tuba. Het belangrijkste verschil tussen de hout- en koperblazers zit in het mondstuk. Koperblazers blazen niet in een gaatje of op een rietje zoals bij houtblazers, maar in een mondstuk. Zij zetten het mondstuk aan hun lippen en blazen zoveel mogelijk lucht door de lippen. Zo slaan de lippen aan het trillen en die trilling wordt overgedragen op het instrument.

 

 

Strijkinstrumenten

Strijkinstrumenten zijn snaarinstrumenten die worden bespeeld met een strijkstok. Door de strijkstok met de juiste snelheid en druk dwars over de snaar te bewegen wordt deze in trilling gebracht, waarmee de typerende klankkleur ontstaat. Je kan ook tokkelen op de snaren van een strijkinstrument, dit wordt pizzicato genoemd. De strijkinstrumenten zijn van hoog naar laag:

1. viool  - 2. altviool - 3. cello - 4. contrabas

 

Slaginstrumenten

Onder slagwerk wordt in de muziek algemeen verstaan: de muziekinstrumenten die doorgaans door middel van een slagtechniek bespeelt. Klein slagwerk wordt ook wel percussie genoemd. Onder het slagwerk worden de volgende instrumenten gerekend: Pauk - bass drum (onderdeel drumstel) - bekken - tamboerijn - triangel - snare drum (onderdeel drumstel) - woodblock - xylofoon - castagenetten - gong

 

Love and Peace

Eind jaren '60 is de tijd van de hippies, van flower power en van LSD, antiburgelijk en antioorlog, voor de vrije liefde en vooral voor de vrede. De psychedelische rock hoort bij deze levensttijl van de hippies. Bij psychedelische rock gaat het meer om een levenshouding dan een muzikaal uitgangspunt. Verruim je geest (met drugs) laat je meevoeren op de trip en je muziek wordt vanzelf kunstzinnig.

Popinstrumentarium

In een popband worden vaak dezelfde instrumenten gebruikt. De ritmesectie (de basis van de muziek) bestaat meestal uit het drumstel, basgitaar en gitaar. Ook kan er een piano/keyboard worden toegevoegd. In grote bands worden vaak ook blazers (trompet/saxofoon) gebruikt. Natuurlijk kan er naast en zanger/es ook een achtergrondkoortje worden gebruikt.

 

Oefenen

Op de volgende site kan je horen hoe de instrumenten klinken.

http://www.saxsite.nl/JBMUZ_1_MUZINSTRVB.htm
Instrumenten oefenen

Open bestand Powerpoint Kunst van het luisteren - Klankkleur

Open bestand Werkblad Kunst van het luisteren - Klankkleur

4.3 Muzikale bouwstenen - Dynamiek - Vorm - Samenklank

Dynamiek - Vorm - Samenklank

We noemen het sterk of zacht spelen van muziek ook wel de dynamiek van de muziek. Dit is een belangrijk onderdeel van muziek maken, want hiermee kunnen we de muziek mooier, spannender en interessanter maken. Om aan te geven op welke sterkte je moet spelen worden er Italiaanse termen gebruikt. Het Italiaanse woord voor "sterk" is forte, en het woord voor "zacht" is piano. Deze woorden worden bijna altijd op de notenbalk afgekort met F voor forte en P voor piano. Behalve een plotselinge verandering in sterkte, kan dit ook langzaamaan. Het woord crescendo betekent dat je beetje bij beetje sterker moet worden. Het woord decrescendo betekent beetje bij beetje zachter worden.

Vorm

Vooral in populaire muziek wordt vaak een "vast" vormschema gebruikt. Vaak wordt de volgende volgorde gebruikt:

- Intro

- Couplet

- Refrein

- Couplet

- Refein

- Bridge

- Refrein

Een couplet is een gedeelte van een lied. Een couplet komt nooit alleen voor, er zijn altijd meerdere coupletten. Elk couplet heeft wel dezelfde muziek, maar meestal een andere tekst (woorden).

Een refrein is een gedeelte van een lied dat meerdere keren gezongen wordt. Meestal blijven de tekst en de muziek hetzelfde. Een refrein kun je meestal goed meezingen, vaak komt hier de titel in voor.

Een bridge is een opvallend gedeelte in een lied. Het heeft een andere melodie dan het couplet of het refrein. De tekst van de bridge is meestal het belangrijkste stukje tekst.

In een popsong kan ook een solo voorkomen.

 

Samenklank

Een akkoord is een samenklank van minstens drie tonen. Dat betekent dat je minstens drie tonen tegelijk moet spelen, het kunnen er ook vier of vijf zijn. Instrumenten zoals een piano, gitaar of keyboard zijn geschikt om akkoorden op te spelen. Een akkoord kan majeur zijn (klinkt vrolijk) of mineur (verdrietig).

Ook kan een samenklank consonant zijn, dan klinken de tonen harmonieus bij elkaar. Ook zijn er samenklanken die dissonant zijn, deze samenklank wringt. We spreken ook wel van een scherpe klank, noten worden samengespeeld waar we dat niet van gewend zijn.

Consonant of dissonant

Open bestand Powerpoint Kunst van het luisteren - Dynamiek, vorm en samenklank

Open bestand Werkblad Kunst van het luisteren - Dynamiek, vorm en samenklank

4.4 Inspiratiebronnen..of het betere jatwerk?

Inspiratie?

Een componist kan door heel veel dingen worden geinspireerd. De liefde, de natuur, een verhaal of gedicht, een persoon of het geloof. En ga zo maar door.

Muzikanten laten zich ook door elkaar inspireren, maar niet altijd even subtiel. Ze gebruiken graag samples van bv de componisten Bach of Beethoven. Blijkbaar vinden zij het inspirerend om deze samples in hun eigen muziek te gebruiken.

Het jaarlijkse dance-event Sensation White opent met een heel aanstekelijk 'anthem'. De melodie is geen eigen productie, maar werd bedacht door Amadeus Mozart.

Sensation White - Bekijk dit fragment

 

Maak nu in tweetallen de volgende zeven vragen.

 

Prince Igor

Beluister de eerste minuut van het volgende fragment. Dit stuk is gecomponeerd door de Russische chemicus en componist Alexander Borodin in1887.

Vraag 1  Welke instrumenten hoor je?

Alexander Borodin - Prince Igor

De artiest Prince Igor heeft in 1997 het klassieke stuk van Borodin als inspiratie gebruikt voor zijn nummer Rapsody.

 

Vraag 2 Wat heeft hij vooral gebruikt uit het originele muziekstuk?

Prince Igor - Rapsodie

 

Adagio for strings

Adagio for Strings (1936) is een compositie van de Amerikaanse componist Samuel Barber. Dit muziekstuk is heel bekend geworden omdat het is gebruikt als filmmuziek in de film Platoon van Oliver Stone. Adagio is de muzikale term voor langzaam. Door het ingetogen karakter van de melodie blijft het voor altijd verbonden, zoals de componist zelf wilde, met de pijn van de slachtoffers van de oorlog. Het stuk wordt nog steeds veel gedraaid of uitgevoerd tijdens droevige of plechtige gebeurtenissen. Beluister van 0.54 t/m1.50

Samuel Barber - Adagio for strings

William Orbit is een Britse platenbaas, artiest en Dance producer. Hij heeft een album uitgebracht waarop hij klassieke werken bewerkt tot danceversies. In het volgende nummer heeft hij Adagio for strings gebruikt. Beluister deze grote hit.

Vraag 3 Hoe bouwt William Orbit het nummer op?

Versie William Orbit

 

Fur Elise - Beethoven
De melodie van dit klassieke pianostuk dat gecomponeerd is door Beethoven is zeer bekend. Hoewel vereenvoudigde versies vaak door beginners gespeeld worden, is het volledige stuk zeer lastig om te spelen. Beluister het begin:

 

De Amerikaanse rapper Nas heeft het thema van het stuk gebruikt in zijn nummer: I know I can (2002).

Vraag 4
Vind je het een geslaagde versie geworden? Verklaar je antwoord.

 

Czardas
De Italiaanse componist Vittorio Monti schreef in 1904 zijn meest bekende werk Czardas. Beluister het volgende fragment van 0.54 t/m 1.22.

 

Lady Gaga heeft dit stuk als inspiratiebron gebruikt voor haar hit Alejandro (2010).

Beluister 1.40 t/m 2.30

Vraag 5
Hoe hoor je de inspiratie terug van Czardas in het nummer van Lady Gaga?

 

Vraag 6
Er zijn mensen die het verafschuwen dat klassieke muziek in een nieuw jasje wordt hergebruikt door een populaire artiest. Wat is jouw mening. Mag een artiest van nu samples van klassieke muziek hergebruiken in een “nieuw” nummer?

 

Vraag 7
Zoek zelf een voorbeeld van het gebruik van klassieke muziek in de populaire cultuur zoals clips, popmuziek, films, games, reclames etc.