(nieuwe) woordvorming

(nieuwe) woordvorming

Nieuwe woorden!

Inleiding

Een mens spreekt ongeveer 50 duizend woorden per dag, wat neerkomt op zo'n 130 woorden per minuut! Al deze woorden moeten een keer zijn bedacht. Ook vandaag de dag komen er nog steeds nieuwe woorden bij. In deze les gaan we kijken naar het ontstaan van nieuwe woorden. We beginnen eerst met een kort filmpje:

Bastanieuws: Nieuwe woorden

Leerdoelen

Tijdens deze les leer je:

- de vier manieren van nieuwe woordvorming

- de verschillen tussen deze vier manieren

De vier manieren van ontstaan

Nieuwe woorden kunnen ontstaan op vier manieren:

- uit afleidingen

- uit samenstellingen

- uit ontlening

- door een compleet nieuw woord te bedenken (neologisme)

Afleiding

Een afleiding is een woord dat voortkomt uit een bestaand woord waar losse taalelementen aan worden toegevoegd. Deze 'stukjes' zijn geen woorden op zichzelf, zoals  'ge','tje' , 'en' , 'on', 'ig' en 'anti'

Laten we eens kijken naar het woord 'computer'. Dit is een bestaand woord dat op zichzelf betekenis heeft. Wanneer we hier een een stukje aan toevoegen, bijvoorbeeld '-en', krijgen we een werkwoord: 'computeren'. Het werkwoord computeren is dus een afleiding van het zelfstandig naamwoord computer.

Dit kan ook met het woordje 'handig'. Wanneer iemand ergens handig in is in klussen, kan deze persoon dat goed. Maar als iemand anders twee linker handen heeft, betekent het dat hij daar dus niet handig in is. We noemen zo iemand 'onhandig'. Het stukje 'on' geeft aan dat het niet zo is. Onhandig is dus een afleiding van handig.

Oefening: Opdracht bij afleiding

Start

Samenstelling

Een samenstelling is een woord die uit twee losse woorden bestaat. Bijvoorbeeld het woord 'boekenplank' bestaat uit de woorden 'boek' en 'plank'. De belangrijkste regel is: Je schrijft -en- of -n- tussen de twee losse woorden als het eerste woord een zelfstandig naamwoord is met een meervoud op -en of -n.

Bijvoorbeeld:

  • eend + kroos = eendenkroos
  • koek + pan = koekenpan
  • dollar + teken = dollarteken: dollarteken krijgt geen tussen -en, omdat het meervoud van dollar is dollars.

 

Oefening: Opdracht bij samenstelling

Start

Ontlening

Ontlening is een overkoepelende term voor alle woorden die worden geleend uit andere talen. Woorden zoals bureau en trottoir komen uit het Frans, cool en Facebook komen uit het Engels. En dan worden er nog veel meer woorden geleend uit andere talen. Onder ontlening vallen weer drie subcategorieën. 

1. Leenwoord: bij leenwoorden wordt een woord letterlijk uit de andere taal overgenomen zoals: trottoir, ambulance, e-mail, playbacken en laptop.

2. Leenvertaling: een leenvertaling is een woord die uit een andere taal wordt overgenomen, maar wordt vertaald. Bijvoorbeeld: kettingroker uit chainsmoker en wolkenkrabber uit sky scraper. 

3. Leensamenstelling: bij een leenvertaling wordt een leenwoord gekoppeld aan een Nederlands woord. Het woord is dus gedeeltelijk geleend uit een andere taal. Voorbeelden zijn: computerwinkel en bureaustoel.

Oefening: Opdracht bij ontlening

Start

Neologisme

Neologismen zijn totaal nieuwbedachte woorden. Ze komen niet uit een andere taal en  zijn niet samengesteld uit/ afgeleid van bestaande woorden.' Ramptoerisme' en 'draaideurcrimineel' zijn voorbeelden van neologismen van de laatste tijd.

ZIJN DIT DAN GEEN SAMENSTELLINGEN?!

Hoewel deze twee woorden allebei uit twee bestaande woorden voortkomen, worden ze niet gerekend als samenstellingen omdat hier bepaalde delen van het woord niet letterlijk genomen moeten worden. Zo zijn mensen die afkomen op een ongeluk niet letterlijk toeristen en is een draaideurcrimineel niet een crimineel die constant door de draaideur van een kledingwinkel loopt, maar iemand die telkens weer terug in de gevangenis belandt.

Oefening: Opdracht bij neologisme

Start

Afsluiting

Leerdoelen behaald?

Aan het begin van de les zijn er twee leerdoelen gesteld, check of je deze hebt behaald door de volgende opdracht te maken.

 

Toets: Leerdoelen

Start

Toets: Leerdoelen

Start

  • Het arrangement (nieuwe) woordvorming is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    SLB-dreamteam
    Laatst gewijzigd
    2017-02-10 12:35:31
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Informatie en opdrachten over het ontstaan van woorden voor havo/vwo onderbouw
    Leerniveau
    VWO 2; HAVO 1; VWO 1; HAVO 2;
    Leerinhoud en doelen
    Nederlands; Begrippenlijst en taalverzorging;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    0 uur 30 minuten

    Bronnen

    Bron Type
    Bastanieuws: Nieuwe woorden
    https://www.youtube.com/watch?v=QjFjQwMBLPw     		Video

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Opdracht bij afleiding

    Opdracht bij samenstelling

    Opdracht bij ontlening

    Opdracht bij neologisme

    Leerdoelen

    Leerdoelen

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van