Start
COMMUNISME VS. KAPITALISME
HOE DE KOUDE OORLOG HEEFT KUNNEN GEBEUREN
Welkom! In dit leergebied kun je alles vinden over de strijd tussen de Verenigde Staten en de Sovjet- Unie tijdens de Koude Oorlog. We zijn in het Tijdvak van Wereldoorlogen en het Tijdvak van Televisie en Computers. Na de Tweede Wereldoorlog liepen de spanningen tussen de VS en de Sovjet- Unie snel op. Hoe heeft dat kunnen gebeuren, en waarom? Was de Koude Oorlog wel een echte oorlog? En waar stond Nederland in de Koude Oorlog? Op al deze vragen krijg je antwoord. Ook worden 3 belangrijke onderwerpen besproken waarbij de spanning tussen de VS en de Sovjet- Unie erg hoog was: de Berlijnse Muur, De Vietnamoorlog en de Korea- oorlog. Deze drie onderwerpen vind je in het menu. Succes!
COMMUNISTEN EN KAPITALISTEN
Nadat in de Tweede Wereldoorlog Nazi- Duitsland was verslagen, waren er twee belangrijke grootmachten die het oneens waren over op welke manier de wereld in elkaar moest zitten en hoe de mensen moesten leven. Aan de ene kant was er de Verenigde Staten en de belangrijke bondgenoten Frankrijk en Engeland. Aan de andere kant was er de Sovjet- Unie en hun bondgenoot China. De VS vond namelijk dat het kapitalisme de beste manier was voor de wereld, en de Sovjet- Unie vond het communisme de beste manier. Wat betekenen deze twee begrippen nu eigenlijk?
Het communisme is een ideologie gebaseerd op de gemeenschappelijke eigendom van bedrijven en goederen. Bij het communisme is de staat eigenaar van de productie en de goederen. Ook zorgt zij voor de verdeling hiervan onder de bevolking, zodat alles eerlijk wordt verdeeld. Aanhangers van het communisme noemen we communisten. Joseph Stalin is de leider van de Sovjet- Unie, en was een belangrijke communist.
Het kapitalisme is een economisch systeem, waarin bedrijven en goederen eigendom zijn van individuen. Ondernemers bezitten grond en bedrijven proberen hier winst mee te maken voor persoonlijk gewin. Aanhangers van het kapitalisme noemen we kapitalisten. Omdat het kapitalisme gericht is op individuele winst en bezit, is het precies het tegenovergestelde van het communisme.
Omdat beide kanten het niet met elkaar eens konden worden over de beste manier om Europa te besturen besloten zij het continent te verdelen in een Oost- en Westzijde. De Oostzijde kwam onder de invloes van de Sovjet- Unie en werd communistisch gemaakt, terwijl het Westen onder de invloed kwam van de VS, en werd kapitalistisch. De grens tussen deze gebieden liep door Duitsland, dat was verdeeld in het kapitalistische BRD en de communistische DDR.
Toch bleven de partijen bang dat de ander zijn manier van besturen wilde opdringen aan de rest van Europa. Deze angst zorgde ervoor dat de VS en de Sovjet- Unie elkaar zo wantrouwden, dat ze heel voorbereid waren op een oorlog. Deze periode, waarin de wereld wel de constante dreiging van oorlog merkte, maar deze nooit echt uitbrak, noemen we de Koude Oorlog.
EEN 'KOUDE' OORLOG
De Sovjet- Unie en de Verenigde Staten zaten in een gewapende vrede. Dat betekent dat de landen nooit echt tegen elkaar hebben gevochten, maar wel voorbereid waren op een oorlog. Die kans was wel groot. Beide landen namen bijvoorbeeld veel bondgenoten, om zichzelf te beschermen. De Sovjet- Unie kreeg veel bondgenoten in het oosten van Europa, terwijl de Verenigde Staten veel bondgenoten kreeg in het westen van Europa. Daarom noemen we de Koude Oorlog ook wel de strijd tussen het Westen en het Oosten. De Sovjet- Unie en de Verenigde Staten hebben dus nooit direct tegen elkaar gevochten. Wel maakten ze over verschillende zaken ruzie, waardoor het wantrouwen tegen elkaar toenam. Zo maakten ze ruzie over de verdeling van Duitsland en Berlijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast steunde tijdens de Korea- oorlog tussen 1950 en 1953 de Verenigde Staten het zuidelijke deel van Korea, en de Sovjet- Unie het noordelijke, communistische deel van Korea. Ook tijdens de Vietnam- oorlog tussen 1955 en 1975, was Vietnam verdeeld in twee kampen: een communistisch Noord- Vietnam wat gesteund werd door de Sovjet- Unie en een Zuid- Vietnam dat gesteund werd door de VS. Op deze manier vochten de twee supermachten indirect tegen elkaar.
Oorlog?
Hoe vochten de twee supermachten en hun bondgenoten dan wel tegen elkaar? De Koude Oorlog heet ten slotte een oorlog en niet een ruzie of conflict. Dat komt omdat de twee supermachten wel vochten, maar niet tegen elkaar, maar via steun aan andere landen. Het heet de Koude Oorlog omdat de oorlog ‘koud’ was, kil en wantrouwend, maar niet ‘heet’, zoals een echte oorlog met legers die tegen elkaar vochten.
Propaganda
Daarnaast vochten de twee supermachten en hun bondgenoten op een andere manier tegen elkaar: via propaganda. Propaganda is een manier om reclame te maken voor bepaalde denkbeelden. Zo wilden de kapitalisten veel reclame maken voor het kapitalisme, en de communisten voor het communisme. Het ging wel wat verder dan reclame: het werd je eigenlijk opgedrongen. Je moest er wel aan mee doen. Ook gebruikten de twee supermachten propaganda om elkaar zwart te maken en slechte kanten van elkaar zichtbaar te maken. Dit zou het wantrouwen en de tegenstellingen vergroten. Propaganda werd verspreid via afbeeldingen, de radio, de TV, en via kranten. Je kon het overal tegenkomen. Op die manier kregen veel mensen deze propaganda te zien.
DE KOUDE OORLOG IN NEDERLAND
Hoe zit het nu met Nederland in deze strijd tussen het communisme (de Sovjet-Unie) en het kapitalisme (De Verenigde Staten)? Deze strijd heeft namelijk een grote invloed gehad op Nederland tijdens de Koude Oorlog. Tijdens de Koude Oorlog koos Nederland voor de kant van de Verenigde Staten. De VS bood vlak na de Tweede Wereldoorlog veel hulp en geld voor de wederopbouw van Nederland en veel andere landen in Europa. Deze hulp heet de Marshallhulp. De oorlog had veel verwoesting achtergelaten, en Nederland had het geld nodig om het land weer op te bouwen. Ook kon een enorm machtig land als de Verenigde Staten bescherming bieden aan Nederland tegen het leger en de invloed van de Sovjet- Unie. Ook kon de VS zorgen voor een stabiel Europa, want na de Tweede Wereldoorlog was er nog veel chaos en onrust. De Sovjet- Unie heeft het Westen nooit aangevallen, maar in die tijd leek de kans wel groot dat er oorlog zou komen tussen Westen en het Oosten.
Nederland en de kapitalisten
Nederland stond tijdens de Koude Oorlog aan de kant van de Verenigde Staten, die ook de kapitalisten worden genoemd. Dit deden zij vanwege de financiële hulp (Marshallhulp) en vanwege de bescherming. Maar dat betekent niet dat Nederland de Verenigde Staten erg mocht. Nederland was het soms niet eens met hoe de Verenigde Staten bepaalde zaken aanpakte. Zo dwong de VS Nederland om Indonesië, wat toen een kolonie van Nederland was, onafhankelijk te maken. Dit betekent dat Nederland alle invloed in dat land verliest en het land zelf mocht regeren. Daar was Nederland het toen niet mee eens. Nederland vond dat de VS hen in de steek had gelaten. Nederland was dan in de Koude Oorlog niet zoveel bezig met het steunen van de VS in de strijd tegen het communisme. Ze waren nog steeds gefrustreerd over het verliezen van Indonesië als kolonie door de VS.
Nederland en de communisten
De Sovjet- Unie en het communisme was in Nederland niet populair. Veel Nederlanders wantrouwden het communisme en de russen. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werd de Sovjet- Unie weer wat populairder, omdat zij hebben geholpen met het winnen van de oorlog. Daarna werd het communisme al snel weer gewantrouwd, en moesten de meeste Nederlanders er niets van hebben. Toen de Koude Oorlog net begonnen was, nam Nederland zelfs maatregelen om ervoor te zorgen dat het communisme geen invloed zou hebben in Nederland. Zo was er de Bescherming Bevolking, een organisatie dat was opgericht om de bevolking te beschermen als de Sovjet- Unie Nederland ooit binnen zou vallen en om verzet te kunnen plegen tegen de aanvallers. Er waren wel communisten in Nederland, en zelfs een politieke partij, genaamd CPN (Communistische Partij van Nederland). Door het toenemen van het wantrouwen tegen de communisten en de Sovjet- Unie, werden Nederlandse communisten vaak buitengesloten en soms zelfs gehaat. Het was dus niet prettig om communist te zijn in Nederland.
Heeft Nederland gekozen?
Heeft Nederland echt partij gekozen voor het kapitalisme of het communisme? Eigenlijk niet. Het communisme werd gewantrouwd, maar Nederland koos niet voor de kant van de VS omdat Nederland het zo met hen eens was, maar omdat de VS financiële steun, bescherming en een stabiel land kon bieden. Nederland vond dat de VS hen in de steek gelaten had omdat ze hun kolonie moesten opgeven.
Berlijn
DE BERLIJNCRISIS
Na de Tweede Wereldoorlog werd Berlijn opgedeeld in vier stukken: één voor de Amerikanen, één voor de Engelsen, één voor de Fransen en één voor de Sovjet- Unie. Ook Duitsland werd in vier zones verdeeld. Dit zie je goed in de afbeelding hiernaast. Het westerse deel van Duitsland werd de BRD genoemd, en het Sovjet- deel de DDR. Zo waren er eigenlijk 2 Duitslanden. Toen de spanning tussen de VS en de Sovjet- Unie steeds meer toenam, besloot de Sovjet- Unie om een muur te bouwen, dwars door Berlijn heen. Zo was het Sovjet- deel gescheiden van de Westerse delen. De muur zorgde ervoor dat mensen geen contact meer hadden met vrienden of familieleden aan de andere kant van de muur. Je mocht er niet langs. In het Sovjet- deel werden de omstandigheden steeds slechter en slechter. De Westerse landen besloten om de mensen aan de andere kant van de muur te helpen door over te vliegen en voorraden aan eten en kleding te laten vallen in het Sovjet- deel. Dat heette de luchtbrug. Dit was heel gevaarlijk, omdat de Sovjet- Unie het kon zien als een luchtaanval! in 1991 werd de muur eindelijk opgeheven. Veel mensen waren dolblij dat de blokkade voorbij was en vierden feest op de muur. Hieronder leer je meer over hoe kritiek werd geuit op de Berlijnse Muur.
PROPAGANDA IN WEST BERLIJN
In 1961 is de Berlijnse Muur gebouwd door de DDR. De inwoners van West-Berlijn waren daar heel verbaasd over. De leider van de DDR had namelijk eerder in een toespraak gezegd dat de DDR geen muur zou bouwen. Bron één is een spotprent uit 1961. Hier staat de leider van de DDR afgebeeld met een sikkel. De sikkel staat voor de muur die hij heeft laten bouwen tussen Oost- en West-Berlijn. De sikkel zit ook in het symbool van de DDR. De sikkel staat dus ook voor de onderdrukking van de burgers door de overheid. De muur is gebouwd om de uitstroom van migranten van de DDR naar West-Berlijn te stoppen. Met de sikkel houdt de leider van de DDR dus de mensen tegen. Dit is propaganda vanuit van het Westen. Volgens de tekenaar onderdrukt de leider van de DDR het volk om in de DDR te blijven. ‘Met het mes op de keel’ dwingt hij de burgers te blijven.
PROPAGANDA IN OOST BERLIJN
Drie jaar na het bouwen van de muur werd de Oost-Duitse grenswachter Egon Schultz doodgeschoten. Volgens de Oost-Duitse media zou hij zijn doodgeschoten door een West-Duitse agent. Volgens de media was Egon ‘verraderlijk vermoord’. Bij de begrafenis van Egon waren heel veel belangrijke mensen van de DDR aanwezig. De kist waarin Egon lag werd overgebracht naar zijn geboorteplaats, waar de mensen hem onthaalde als een held. Als eerbetoon aan Egon Schultz zijn er in de DDR heel veel scholen en gebouwen van de overheid naar hem vernoemd. Later werd de dood van Egon nog een keer onderzocht en Egon zou doodgeschoten zijn door eigen vuur. Dit is ook een vorm van propaganda, omdat hij wordt afgebeeld als een held, terwijl het Westen wordt afgebeeld als de slechterik.
Korea
DE KOREA- OORLOG
De Korea Oorlog was een oorlog tussen de landen Noord- en Zuid-Korea tussen de jaren 1950-1953. Korea was voor de Tweede Wereldoorlog nog een land, er was geen Noord- of Zuid-Korea, maar gewoon Korea. Na de Tweede Wereldoorlog werd Korea verdeeld door Amerika en de Sovjet-Unie in 1945. Amerika kreeg zuid en de Sovjet-Unie noord. Omdat de Sovjet-Unie communistisch was kwam er in Noord-Korea ook een communistische leider aan de macht. Amerika was kapitalistisch, en in Zuid-Korea kwam daarom een leider aan de macht die het eens was met de ideeën van Amerika. Dit zorgde voor spanning tussen de twee landen die voor de Tweede Wereldoorlog nog één land waren geweest. In 1950 kwam het tot escalatie en begon de oorlog. Een typisch voorbeeld van de clash tussen het communisme en het kapitalisme.
In juli 1953 werd er een staakt-het-vuren getekend, maar dit wil nog niet zeggen dat de Korea-oorlog is afgelopen. Tussen Noord- en Zuid-Korea is nooit vrede gesloten. Dit betekent dat beide landen officieel nog met elkaar in oorlog zijn. Op dit moment zijn er nog veel spanningen tussen Noord-Korea en Zuid-Korea. Beide landen proberen elkaar dwars te zitten met propaganda. Er gaan geregeld ballonnen de lucht in waaraan flyers, dvd’s en usb-sticks hangen waarop Westerse films en negatieve informatie staan over de Noord-Koreaanse leider. Tussen de landen gaat het soms een stap verder dan alleen propaganda en worden er ook schoten gelost. Zo gebeurde dat in 2010 toen het Noord-Koreaanse leger een schip van het Zuid-Koreaanse leger beschoot en er 46 militairen omkwamen.
Deze spanningen zijn bedoeld om de huidige situatie zoals hij nu is te behouden. En ook al lijkt het uitvoeren van een kernproef of het beschieten van een Zuid-Koreaanse doel niet meteen het beste idee, maar wanneer de wereld reageert op de ‘agressieve’ acties van Noord-Korea kan Kim Jong-Un naar voren stappen als de redder van het Noord-Koreaanse volk, die het volk beschermt tegen de buitenstaanders. De Noord-Koreaanse leider wil geen oorlog beginnen met zijn acties, maar probeert voordelen te halen uit de gespannen situatie tussen Noord-Korea en de rest van de wereld. De Noord-Koreaanse leider heeft dreiging van buitenaf nodig om te kunnen blijven bestaan. Zo zal zijn volk denken dat hij nodig is om het volk te beschermen.
Vietnam
NEDERLAND EN DE VIETNAM OORLOG
Vietnam is een land dat in Azië ligt. In de jaren 1955 tot 1975 was daar oorlog. Door de verspreiding van de televisie was deze oorlog ook in Nederland goed te volgen door veel mensen. Via de televisie zagen mensen beelden van wat er in Vietnam aan de hand was. In dit deel van de site, wordt uitgelegd hoe het in Nederland ging in de periode van de Vietnamoorlog. Hoe ging het met de mensen, waren ze rijk of arm? Hoe keek de politiek naar de Vietnamoorlog? En was er vanuit het Nederlandse volk kritiek op de oorlog? Deze vragen zullen beantwoord worden als je verder leest.
NEDERLAND IN DE JAREN ZESTIG
Tijdens de jaren zestig van de vorige eeuw maakte Nederland op cultureel en economisch gebied positieve ontwikkelingen door. Doordat de lonen van de mensen stegen, kregen de mensen een steeds comfortabeler en beter leven. De mensen kregen meer geld en konden dus meer producten kopen. Producten als televisies, koelkasten en wasmachines werden steeds meer gemaakt in fabrieken omdat er meer vraag naar was. Op het gebied van de cultuur kwamen er grotere verschillen tussen twee generaties: de vooroorlogse generatie en de naoorlogse generatie. De vooroorlogse generatie was gewend hard te moeten werken voor het geld en dat ze zuinig moesten zijn op hun spullen. Ook vonden zij het belangrijk autoriteiten, zoals de politie of de kerk, te gehoorzamen. De naoorlogse generatie had het een stuk beter doordat zij meer geld verdienden. Zij waren een verwende generatie zonder grote zorgen en zij kregen goed onderwijs. Ook gingen steeds minder mensen in God geloven en waren zij tegen autoriteiten, zoals de politie. Dit verschil tussen de generaties zorgden vaak voor ruzies en conflicten. De televisie werd in deze tijd erg belangrijk. Hierdoor konden de mensen volgen wat er in de wereld aan de hand was. Mensen gingen zich ook bemoeien met gebeurtenissen in bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Zo kwamen er protesten tegen de Vietnamoorlog. Hier wordt verderop meer over verteld.
STEUNEN OF NIET?
Joseph Luns was minister van Buitenlandse zaken tijdens de Vietnamoorlog. Hij bepaalde hoe Nederland reageerde op de gebeurtenissen daar. Bijvoorbeeld: zou Nederland de Verenigde Staten steunen of zou Nederland de oorlog in Vietnam afkeuren?
In het begin was Luns niet van plan om de Verenigde Staten te steunen. De Verenigde Staten hadden er namelijk voor gezorgd dat Nederland haar laatste kolonie in Zuidoost-Azië, Nieuw-Guinea, was kwijtgeraakt. De Verenigde Staten zouden hierbij ‘anti-Nederlands’ zijn geweest en hierdoor stonden de landen niet op goede voet met elkaar. Toen de Verenigde Staten Nederland om hulp vroeg, zei Luns daarom ook nee. De Verenigde Staten wilden namelijk in ruil voor de bescherming die zij aan de Europese landen gaven, dat de Europese landen troepen zouden sturen naar Vietnam. Toen gebeurde op 2 augustus 1964 het Tonkinincident in Vietnam. Een patrouilleboot van de Verenigde Staten, de USS Maddox, werd beschoten door een torpedoboot van Noord-Vietnam. Hierna ging Luns over op onvoorwaardelijke steun aan de Verenigde Staten. Hij vond het namelijk heel erg wat er in Vietnam was gebeurd. Toch bleef de hulp van Luns voornamelijk verbaal, dus met woorden. Tot daden, oftewel materiële hulp, kwam het bijna niet. Troepen werden namelijk nooit gestuurd.
PROTESTEREN
Tijdens de Tweede Wereldoorlog begon er eigenlijk weer een soort van oorlog, maar dan tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie (tegenwoordig heet dit land Rusland) genaamd de Koude Oorlog. Tussen de twee landen was er nogal spanning over wie het grootste en sterkste land zou zijn. Maar de wereld was hier niet aan toe. De Tweede Wereldoorlog (1939-1945) had een grote impact gehad. Rotterdam lag aan puin, er heerste een hongersnood, mensen waren arm geworden door de oorlog en er waren heel veel gewonden en doden gevallen. De Amerikanen, die Nederland, en eigenlijk ook heel Europa, hadden bevrijd van de Nazi’s, wilden de landen in Europa helpen weer op te bouwen. Hiervoor gaven zij een hele hoop geld. Dit heette het Marshall Plan. Door dit geld dat vrij gemaakt werd kon de Nederlandse regering meer geld investeren in de bouw en in de industrie.
Mensen gingen weer meer geld verdienen in de jaren ’60, waardoor zij meer geld konden gaan uitgeven. Radio’s, televisies, koelkasten en auto’s werden massaal gekocht. Doordat nu steeds meer gezinnen radio’s en tv’s hadden, kon men heel veel verschillende kanalen kijken. Vóór de Tweede Wereldoorlog was het heel gewoon om alleen maar te luisteren naar je eigen groep mensen. dit houdt in dat als je bijvoorbeeld katholiek was, ook alleen maar omging met mensen die katholiek waren, naar een katholieke school ging, boodschappen deed in een katholieke supermarkt, naar de katholieke kerk ging en stemde op de katholieke politieke partij. En dit gold voor elke groep, waarvan er in Nederland vier waren. Maar door de komst van de televisie en radio werd het dus mogelijk om te kijken en te luisteren naar andere zenders van andere zuilen. Zo kreeg men een, vaak positiever, beeld van de ander. Mensen hoorden nu ook andere meningen en argumenten in plaats van alleen maar te luisteren naar wat de pastoor zegt. Maar dit gold eigenlijk vooral voor de jongeren.
De jongeren voor de oorlog waren namelijk opgegroeid in een tijd vol met geweld en armoede. Ook verdienden de jongeren veel meer geld dan de mensen voor de oorlog en net vlak na de oorlog. Zo konden zij radio's betalen, en luisterde zij naar verhalen en liederen over de Vietnamoorlog. Op televisie zag je ook beelden van de oorlog. Veel jongeren hadden een hekel aan geweld gekregen, en vonden dat de Vietnamoorlog belachelijk was. Geweld was niet de oplossing. De Vietnamezen werden gemarteld, vernederd, er werden bommen gegooid met hele nare gassen zoals Agent Orange en Napalm, en soms werden mensen zelfs dood geschoten. Vooral de jeugd was het hier niet mee eens. Zij vonden dat de Amerikanen in Vietnam niets te zoeken hadden, en dus al helemaal geen oorlog hoefden te voeren. De jongeren gingen massaal de straat op om te protesteren tegen de Amerikanen en wilden ook dat de Nederlandse politiek niet langer Amerika zouden steunen. De jongeren werden gesteund door Het Nationaal Comité Vietnam, een organisatie die zorgde voor demonstraties en het uitdelen van folders om tegen Amerika te protesteren.
Literatuur
Berg, N. van der (2014). Nederland in 1968. Een studie naar de Nederlandse houding ten opzichte van het Amerikaanse optreden in Vietnam en het optreden van de Sovjet-Unie in Tsjecho-Slowakije. Geraadpleegd via: dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/297094/Nederland%20in%201968.pdf?
Berghe, Y Vanden. (2008). De Koude Oorlog: Een nieuwe geschiedenis (2e druk). Leuven: Acco.
Gaddis, J. L. (2005). The Cold War. London, England: Penguin Books.
Havenaar, R. (1993). Van Koude Oorlog naar nieuwe chaos (2e ed.). Amsterdam, Nederland: G.A. van Oorschot.
Heer, A. de (2015). Europees anti-Amerikanisme. De invloed van protestbewegingen op het buitenlandse beleid van de Nederlandse regering met betrekking tot de Vietnamoorlog. Geraadpleegd via: https://thesis.eur.nl/pub/32824/De-Heer-Ancella.pdf
Hellema, D. (2011, mei). De Koude Oorlog in Nederland. In Historisch Nieuwsblad. Geraadpleegd op 10 januari 2017, via https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/27608/de-koude-oorlog-in-nederland.html
Jowett, S., O’Donnell, V. (2008). Propaganda and Persuasion (5e ed.). Los Angeles | London | New Delhi | Singapore | Washington DC: SAGE Publications.
Kromhout, B., Historisch Nieuwsblad, (editie 5, 2007). De wederopbouw van Nederland, Geraadpleegd via: https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6934/de-wederopbouw-van-nederland.html
Maar, R. van der (2007). Welterusten mijnheer de president. Amsterdam: Boom Uitgevers
Nak, P, Nationaal Comité Vietnam, (1968), geraadpleegd via: http://www.inlichtingendiensten.nl/groepen/nationaal-comit%C3%A9-vietnam
Veen, D. v. (2015, augustus 21). Waarom wordt er in de Koreaanse propagandaoorlog nu echt geschoten? Opgeroepen op januari 3, 2017, van oneworld: https://www.oneworld.nl/vrede-veiligheid/de-koreaanse-propagandaoorlog-waarom-wordt-er-bij-de-grens-nu-echt-geschoten
