Op 11 maart 1985 trad in de Sovjet-Unie een nieuwe leider aan, Michail Gorbatsjov. Gorbatsjov wilde de Sovjetunie moderniseren. De Koude Oorlog en de hoog oplopende wapenwedloop had het land economisch geen goed gedaan. Internationale ontspanning en meer openheid in het eigen landsbestuur moesten de zaak vlot trekken. Het leidde uiteindelijk tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie..
Vlag Sovjet Unie
Vlag Rusland
In de volgende video van High Speed History maak je kennis met Michail Gorbatsjov. Kijk de video. Bespreek na het kijken met een klasgenoot waarom het beleid van Gorbatsjov niet paste bij het eerde beleid van de Sovjet-Unie.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
omschrijven hoe Gorbatsjov de Sovjet-Unie wilde moderniseren.
een omschrijving geven van twee pijlers van zijn binnenlands beleid: perestrojka en glasnost.
omschrijven hoe Gorbatsjov buitenlands beleid een einde maakte aan de communistische heerschappij in de Europese landen van het Oostblok.
omschrijven hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten de Koude Oorlog tot een einde brachten.
uitleggen hoe het beleid van Gorbatsjov ongewenst bijdroeg aan het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest een tekst over het binnenlandse beleid van de Sovjet-Unie: Landsbestuur en economie op de schop.
Stap 2
Je leest een tekst over het buitenlandse beleid van de Sovjet-Unie: Het communisme verdwijnt uit het Oostblok.
Stap 3
Je leest een tekst over de niet te stoppen democratisering die de Sovjet-Unie ten val bracht.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct
Maak het eindproduct.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Binnenlands beleid
Michail Sergejevitsj Gorbatsjov
Michail Sergejevitsj Gorbatsjov (geboren in 1931) werd op 11 maart 1985 secretaris-generaal van de communistische partij in de Sovjet-Unie en in 1990 president van dat land. Hij was net als zijn voorgangers een overtuigd communist. Maar hij wilde zijn land ook hervormen.
Waarom en hoe, dat zie je in het eerste fragment van de video “Koude Oorlog: verloop”. Lees voor het kijken de vragen onderaan deze stap. De antwoorden kun je horen in de video. Kijk van 3.53 tot 4.48 min.
De economie van de Sovjet-Unie was gebaseerd op vijfjarenplannen, waarin omschreven werd hoe, wat en hoeveel er de komende vijf jaar moest worden geproduceerd. Dit systeem van planning functioneerde slecht en er was gebrek aan alles. De economie draaide ook slecht, omdat de Sovjetregering veel geld uitgaf aan het leger en aan bewapening, zodat er voor andere zaken te weinig overbleef.
Glasnost en perestrojka moesten de Sovjet-Unie er weer bovenop helpen. De glasnost kwam er. Bovendien zorgde Gorbatsjov ervoor dat mensen meer inspraak kregen in het bestuur van de Sovjet-Unie. Maar de economie van de Sovjet-Unie ging ondanks de perestrojka eerder achteruit dan vooruit. Het maakte Gorbatsjov in eigen land impopulair. In het buitenland werd hij door velen juist als held vereerd dankzij zijn politiek van glasnost en perestrojka.
Stap 2: Buitenlands beleid
Val van de Berlijnse muur
Op 11 en 12 november 1986 hadden de leiders van de Oostbloklanden in Moskou een vergadering waar Gorbatsjov hen een boodschap meegaf die grote gevolgen zou hebben voor het Oostblok. Kijk naar het tweede fragment van “Koude Oorlog: verloop”. Van 4:48 min tot eind. Lees voor het kijken vraag 1 t/m 3 in deze stap. De antwoorden vind je deels in deze video.
De gebeurtenissen waren niet geheel onvoorzien. Gorbatsjov had het wel kunnen vermoeden toen hij in 1986 die aankondiging deed. In de Europese Oostbloklanden waren burgers het communistische bewind en het communistische gedachtegoed allang beu. Ze wilden meer vrijheid en ze wilden af van de planeconomie die (net als die in de Sovjet-Unie zelf) slecht functioneerde, waardoor de meeste burgers een karig bestaan leidden. Dat was ook het geval in Polen en Hongarije waar het bewind onder druk van burgers minder autoritair was geworden. Toen de burgers in de Oostbloklanden zagen hoe de Sovjet-Unie steeds meer van zijn soldaten uit die landen terugtrok was het niet langer de vraag óf ze in opstand zouden komen tegen hun regering, maar wanneer.
De communistische regeringen moesten één voor één plaatsmaken voor democratisch gekozen regeringen, bestaande uit meer partijen. Deze nieuwe regeringen maakten een eind aan de planeconomie en vormden deze om tot een vrijemarkteconomie. Het communisme werd door het kapitalisme vervangen. Eén van de Oostbloklanden, Oost-Duitsland hield zelfs op te bestaan. Het werd in 1990 samengevoegd met West-Duitsland.
Zo raakte de Sovjet-Unie zijn beschermende gordel van trouwe, communistische bondgenoten in Europa kwijt en werd Duitsland een stuk machtiger.
In de Sovjet-Unie namen sommige burgers dat alles Gorbatsjov niet in dank af. Die burgers waren nog steeds bang voor Duitsland, omdat dit land in 1914 het toenmalige Rusland was binnengevallen en in 1941 de Sovjet-Unie. Ook vonden ze dat hun land meer gevaar liep van een vijandige inval, omdat de gordel van Oostbloklanden rond de Sovjet-Unie was verdwenen. Ten slotte voelden ze het als een grote vernedering voor hun land dat dat minder invloed had gekregen in Europa.
De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten worden vrienden.
Gorbatsjov wilde af van het idee dat militaire macht de doorslag moest geven bij betrekkingen tussen landen. Hij vond ook dat de relatie tussen zijn land en de Verenigde Staten vriendschappelijker moest worden. Daarom probeerde hij met de Amerikaanse president Ronald W. Reagan afspraken te maken over vermindering van het aantal kern- en andere wapens dat beide landen mochten hebben. Door het maken van die afspraken zou de Sovjet-Unie bovendien flink kunnen besparen op uitgaven voor haar leger. Daardoor zou de gammele economie van het land minder gebukt gaan onder de lasten van die uitgaven. Deze aanpak bij het verbeteren van de relatie tussen beide landen werkte zo goed dat Reagan en Gorbatsjov in 1989 officieel konden verklaren dat de Koude Oorlog tussen beide blokken was afgelopen.
Door het verdwijnen van het communisme in de Oostbloklanden, het einde van de Koude Oorlog, en ook door glasnost, perestrojka en democratisering van de Sovjet-Unie, werd Gorbatsjov in het Westen als een idool vereerd. Hij werd buitengewoon populair. In 1990 kreeg hij zelfs de Nobelprijs voor de Vrede.
Stap 3: Democratisering
Jeltsin wuift naar zijn aanhangers
tijdens de poging tot staatsgreep
tegen Gorbatsjov in 1991
Vlag GOS
De economie in de Sovjet-Unie bleef maar achteruitgaan. Gorbatsjov ’s hervormingen (perestrojka) verliepen traag of bleven zelfs uit. Naarmate de economie verder achteruitging en de armoede toenam, werd Gorbatsjov onder de Sovjetburgers nog minder populair dan hij al was.
Hij kreeg er nog een probleem bij: zijn land dreigde uit elkaar te vallen. Dat bleek al begin 1990 toen er in de deelrepublieken van de Sovjet-Unie parlementsverkiezingen werden gehouden. De partijen die grote hervormingen wilden of meer zelfstandigheid, kregen grote steun van de kiezers.
Tussen 11 maart en 4 mei 1990 verklaarden achtereenvolgens de drie Baltische deelrepublieken Litouwen, Estland en Letland zich zelfstandig. Later deed ook Georgië dat.
Gorbatsjov stond voor een dilemma en moest kiezen: hij kon vasthouden aan zijn hervormingen, maar dan moest hij de Baltische deelrepublieken met rust laten. Daardoor zou hij de kans lopen dat nog meer deelrepublieken zouden proberen om zelfstandig te worden. Of hij kon het Sovjetleger naar de Baltische deelrepublieken sturen om ze weer in het gareel te dwingen. Maar hij was eigenlijk niet van plan communistische regeringen met geweld in het zadel te houden.
Bijna een jaar later besloot hij toch in te grijpen. Op 13 januari 1991 bestormden Sovjetsoldaten de televisietoren in Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, om de nationale zender van het land uit de lucht te halen. Daarbij vielen veertien doden. Zes dagen later voerden Sovjetsoldaten een aanval uit in Riga, de hoofdstad van Letland. Ook daar vielen enkele doden. Na felle kritiek uit buiten- en binnenland (van onder meer Boris Jeltsin, een oude medestander) liet Gorbatsjov het er bij.
De Baltische deelrepublieken mochten zelfstandig worden, maar wel binnen de Sovjet-Unie. Het verdrag tussen de deelrepublieken werd er voor aangepast.
Ondertussen had Jeltsin zich van de communistische partij losgemaakt en deed als zelfstandig kandidaat mee aan de Russische presidentsverkiezingen. Op 12 juni 1991 werd Jeltsin de nieuwe president van de deelrepubliek Rusland, veruit de grootste van de vijftien deelrepublieken. Daardoor nam zijn macht binnen het bestuur van de Sovjet-Unie verder toe.
Tijdens de zomer van 1991 ging het zo slecht met de economie van de Sovjet-Unie dat er in een deel van de deelrepubliek Rusland sprake was van voedselschaarste. Voedsel ging er op de bon.
Inmiddels waren behoudende leden van de communistische partij het bewind van Gorbatsjov meer dan beu. Op 19 augustus 1991 kwamen ze in actie om hem af te zetten. Kijk nu naar "Mislukte coupe tegen Gorbatsjov". Kijk de video. Lees daarna de rest van de tekst en maak de vragen.
Gorbatsjov probeerde de teugels weer in handen te nemen, maar het parlement van de Sovjet-Unie stak daar een stokje voor. Gorbatsjov trad af als partijsecretaris.
Na de mislukte staatsgreep verklaarden nog meer deelrepublieken, waaronder de Oekraïne, zich zelfstandig en erkenden de Verenigde Staten de zelfstandigheid van de Baltische deelrepublieken.
Op 8 december 1991 kwam Jeltsin met de regeringen van Wit-Rusland en van de Oekraïne overeen dat de Sovjet-Unie vervangen werd door een Gemenebest van Onafhankelijke Staten, of kortweg GOS.
Op 25 december 1991 trad Gorbatsjov af als president van de Sovjet-Unie, dat toen niet meer bestond.
Eerst had het GOS drie leden: Rusland, de Oekraïne en Wit-Rusland. In de weken volgend op het akkoord waarbij het GOS werd gesticht traden nog acht andere voormalige deelrepublieken van de Sovjet-Unie tot het GOS toe. De Baltische staten en Georgië deden dat niet. In 1993 werd Georgië alsnog lid van het GOS.
Afronding
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Sovjet-Unie
De Sovjet-Unie, voluit Unie van Socialistische Sovjetrepublieken of afgekort USSR, was een communistische staat in Eurazië tussen 1922 en 1991.
Oostblok
Het Oostblok was de benaming voor de landen in Centraal- en Oost-Europa die in de tweede helft van de twintigste eeuw onder de invloedssfeer van de voormalige Sovjet-Unie vielen en een totalitaire staatsvorm kenden. Het waren: Sovjet-Unie, Hongarije, Roemenië, Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Polen en de Duitse Democratische Republiek (DDR).
Gemenebest van Onafhankelijke Staten
Het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) is een los verband van ex-Sovjetstaten dat ontstond bij de val van de Sovjet-Unie in december 1991.
Glasnost
Politieke hervormingen na 1985 in de Sovjet-Unie, die in gang gezet werden door Michail Gorbatsjov. Glasnost betekent openheid.
Perestrojka
Economische hervormingen die in 1985 in de Sovjet-Unie in gang gezet werden door Michail Gorbatsjov, de secretaris generaal van de communistische partij, om te voorkomen dat de Russische economie volledig vast zou lopen. Vrij vertaald betekende Perestrojka: herstructurering, verandering of revolutie.
Gorbatsjov
Michail Gorbatsjov was secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) van 1985 tot 1991 en president van de Sovjet-Unie (USSR) van 1990 tot 1991.
Eindproduct: Debat Stand.nl
Stand.nl
Jullie hebben gezien wat Gorbatsjov wilde met zijn land en hoe hij probeerde de doelen die hij had gesteld, te bereiken. Jullie hebben gezien hoe dat allemaal is afgelopen.
In het Westen werd Gorbatsjov door zijn beleid mateloos populair. In de Sovjet-Unie en daarna in Rusland werd en wordt hij nog steeds door velen beschouwd als de grootste 'loser' onder de staatslieden.
Maar wat vind jij ervan? Vind je Gorbatsjov een staatsman die veel bereikt heeft en door sommigen dus terecht als held wordt bewierookt. Of vind je hem net als veel andere mensen een echte loser? Daar ga je over nadenken. Dat doe je aan de hand van de volgende stelling:
Gorbatsjov was als staatsman een 'loser'.
Je geeft in een debat/forum aan of je het met die stelling eens bent of niet.
Zorg voor een goede onderbouwing van je mening.
Lees voor jullie beginnen nog even de tips in de Gereedschapskist hieronder.
Beoordeling
Bij de beoordeling let jullie docent op:
De inhoud: Je docent let erop dat je reactie op de stelling laat zien dat je de leerdoelen van deze les behaald hebt. Bevatten de argumenten waarmee je je mening onderbouwt, geen onjuistheden?
De vorm: Zijn die argumenten helder geformuleerd en met overtuiging gebracht? Heeft iedereen de kans gehad om zijn mening over de stelling te geven en toe te lichten?
Bij een debat hebben twee of meer mensen een verschillende mening over een onderwerp. Deze standpunten worden helder in beeld gebracht door argumenten voor het eigen standpunt te geven, of door de argumenten van de ander met tegenargumenten te bestrijden.
Terugkijken
Intro:
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Gaf de video een goed beeld van de ideeën van Gorbatsjov?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over dit onderwerp?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht? Ging het goed?
Is het gelukt om je mening duidelijk te formuleren en in het forum op een respectvolle en duidelijk manier je ideeën te verwoorden? Wat vind je hier lastig bij en wat juist helemaal niet?
Het arrangement Het einde van de Sovjet-Unie vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Overzicht vanaf 1945. Het onderwerp van de les is Het einde van de Sovjet-Unie. Op 11 maart 1985 trad in de Sovjet-Unie een nieuwe leider aan, Michail Gorbatsjov. Gorbatsjov wilde de Sovjetunie moderniseren. De Koude Oorlog en de hoog oplopende wapenwedloop had het land economisch geen goed gedaan. Internationale ontspanning en meer openheid in het eigen landsbestuur moesten de zaak vlot trekken. Het leidde uiteindelijk tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Het materiaal beschrijft hoe Gorbatsjov de Sovjet-Unie wilde moderniseren, hoe Gorbatsjov buitenlands beleid een einde maakte aan de communistische heerschappij in de Europese landen van het Oostblok en hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten de Koude Oorlog tot een einde brachten. Het bespreekt de twee pijlers van Gorbatsjov's binnenlands beleid: perestrojka en glasnost en hoe zijn beleid ongewenst bijdroeg aan het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Begrippen die verder nog horen bij deze les zijn: Oostblok en Gemenebest van Onafhankelijke Staten.
De tijd van televisie en computer (vanaf 1950);
Geschiedenis;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
2 uur en 0 minuten
Trefwoorden
arrangeerbaar, einde van de sovjet-unie, gemenebest van onafhankelijke staten, geschiedenis, glasnost, gorbatsjov, oostblok, perestrojka, stercollectie, vmbo-kgt34
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Overzicht vanaf 1945. Het onderwerp van de les is Het einde van de Sovjet-Unie. Op 11 maart 1985 trad in de Sovjet-Unie een nieuwe leider aan, Michail Gorbatsjov. Gorbatsjov wilde de Sovjetunie moderniseren. De Koude Oorlog en de hoog oplopende wapenwedloop had het land economisch geen goed gedaan. Internationale ontspanning en meer openheid in het eigen landsbestuur moesten de zaak vlot trekken. Het leidde uiteindelijk tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Het materiaal beschrijft hoe Gorbatsjov de Sovjet-Unie wilde moderniseren, hoe Gorbatsjov buitenlands beleid een einde maakte aan de communistische heerschappij in de Europese landen van het Oostblok en hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten de Koude Oorlog tot een einde brachten. Het bespreekt de twee pijlers van Gorbatsjov's binnenlands beleid: perestrojka en glasnost en hoe zijn beleid ongewenst bijdroeg aan het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Begrippen die verder nog horen bij deze les zijn: Oostblok en Gemenebest van Onafhankelijke Staten.
arrangeerbaar, einde van de sovjet-unie, gemenebest van onafhankelijke staten, geschiedenis, glasnost, gorbatsjov, oostblok, perestrojka, stercollectie, vmbo-kgt34
Op 11 maart 1985 trad in de Sovjet-Unie een nieuwe leider aan, Michail Gorbatsjov. Gorbatsjov wilde de Sovjetunie moderniseren. De Koude Oorlog en de hoog oplopende wapenwedloop had het land economisch geen goed gedaan. Internationale ontspanning en meer openheid in het eigen landsbestuur moesten de zaak vlot trekken. Het leidde uiteindelijk tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie..
Aan het eind van deze opdracht kun je:
De economie van de Sovjet-Unie was gebaseerd op vijfjarenplannen, waarin omschreven werd hoe, wat en hoeveel er de komende vijf jaar moest worden geproduceerd. Dit systeem van planning functioneerde slecht en er was gebrek aan alles. De economie draaide ook slecht, omdat de Sovjetregering veel geld uitgaf aan het leger en aan bewapening, zodat er voor andere zaken te weinig overbleef.
De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten worden vrienden.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
