Na de Tweede Wereldoorlog komen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie lijnrecht tegenover elkaar te staan. De twee supermachten belanden in een ‘Koude Oorlog’ en een nucleaire wapenwedloop. Die stopt pas als de Sovjet-Unie uiteenvalt.
Kijk naar de High Speed History van SchoolTV over de Koude Oorlog.
Je hebt hier al meer over geleerd in het thema 'De Koude Oorlog'. Bespreek na het kijken met een klasgenoot wat ook alweer de Koude Oorlog inhield.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Uitleggen hoe na de Tweede Wereldoorlog Duitsland en Berlijn werden verdeeld in vier bezettingszones.
Vertellen hoe de Amerikanen en de Russen hun bezettingszone totaal verschillend bestuurden.
Uitleggen dat er een groot onderling wantrouwen was, waardoor de machtsblokken West en Oost lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan.
De symbolen van de Koude Oorlog noemen en verklaren.
Voorbeelden geven van hoe er op verschillende terreinen tegen de Koude Oorlog werd aangekeken.
Uitleggen hoe West en Oost in een nucleaire wapenwedloop belandden.
Enkele factoren noemen die hebben bijgedragen aan de beëindiging van de Koude Oorlog.
Wat kan ik al?
Lees voor je verder gaat nog even de volgende Kennisbank onderbouw
Zorg dat je na het lezen antwoord kunt geven op de volgende vraag: Hoe kan het dat de Koude Oorlog zo lang het politieke beeld kon beheersen?
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest een tekst over het wantrouwen tussen de geallieerden en de Sovjet-Unie na de Tweede Wereldoorlog.
Stap 2
Je leest een tekst over de wapenwedloop tussen de supermachten na de Tweede Wereldoorlog.
Stap 3
Je leest over de bouw van het IJzeren Gordijn en de muur en de gevolgen daarvan voor de inwoners van Duitsland en het Oostblok.
Stap 4
Je leest informatie over muziek, sporten en films tijdens de Koude Oorlog.
Stap 5
Hoe eindigde de Koude Oorlog? Dat lees je in deze stap.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct A
Je maakt samen met een klasgenoot een tijdlijn over de Koude Oorlog.
Eindproduct B
Je schrijft een gedicht of een songtekst over de Koude Oorlog.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee à drie lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Wantrouwen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie bondgenoten. Samen met onder andere Groot-Brittannië versloegen ze nazi-Duitsland.
Nog voor het einde van de oorlog spraken de leiders van de VS (Franklin D. Roosevelt), Groot-Brittannië (Winston Churchill) en de Sovjet-Unie (Joseph Stalin) tijdens de Conferentie van Jalta over wat te doen met Duitsland na de oorlog. Er werden wel afspraken gemaakt, maar erg concreet waren ze niet. Er was veel wantrouwen tussen de Amerikanen en de Russen. Dat werd na de oorlog alleen maar erger.
Negen weken na het einde van de oorlog (op 8 mei 1945) kwamen drie leiders in juli opnieuw bijeen in Potsdam. De Amerikaanse president Roosevelt was overleden en opgevolgd door president Truman. De Britse premier Churchill verloor de verkiezingen en werd opgevolgd door premier Attlee. De Russische secretaris-generaal van de communistische partij Stalin was opnieuw aanwezig.
Ze spraken af dat Duitsland en Berlijn verdeeld werden in vier zones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Russische zone. De leiders hadden hele verschillende ideeën over hoe ze hun zone het beste konden besturen. Amerika, Groot-Brittannië en Frankrijk wilden dat het dagelijks leven in hun zones zo snel mogelijk weer normaal zou worden. Zij vonden dat het verwoeste Duitsland ook snel weer moest worden opgebouwd. In 1949 werden de drie bezettingszones samengevoegd tot West-Duitsland (of de Bondsrepubliek Duitsland), bestuurd door de Duitsers zelf. De West-Duitsers kregen flinke financiële steun om hun economie weer op poten te zetten.
De Sovjet-Unie dacht er heel anders over. Het gaf de Duitsers geen financiële steun, sterker nog, de Duitsers moesten zoveel mogelijk herstelbetalingen aan de Russen betalen als compensatie voor de schade, veroorzaakt door de oorlog.
Deze twee kampen hadden hun eigen ideologie, dat wil zeggen hun eigen manier om naar de wereld te kijken en de samenleving te organiseren. Beide maatschappijvisies stonden lijnrecht tegenover elkaar, niet alleen in Duitsland, maar overal in de wereld.
Bekijk nu het onderstaande SchoolTV fragment tot 2:21. Lees voor het kijken vraag 1 hieronder. Het antwoord op de vraag vind je in de video.
Beide blokken wantrouwden elkaar en waren bang dat de ander hen zou aanvallen.
De Britse schrijver George Orwell waarschuwde in een artikel in de Tribune van
19 oktober 1945 voor een nieuwe wereldorde vol ‘slavenstaten’ die permanent in een ‘koude oorlog’ zijn met hun buren.
Orwell was de eerste die de term ‘koude oorlog’ gebruikte en die term werd al snel overgenomen.
Stap 2: Wapenwedloop
In 1949 richtten de Verenigde Staten, Canada en de meeste West-Europese landen de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) op. Ze spraken af dat als een van hen door een vijand zou worden aangevallen alle landen gezamenlijk in actie zouden komen. Het motto was: een aanval op één is een aanval op allen. Met de vijand werd uiteraard de Sovjet-Unie bedoeld.
Op zijn beurt richtte de Sovjet-Unie samen met de meeste Oost-Europese landen in 1955 het Warschaupact op.
In 1945 beschikte Amerika over de atoombom. In augustus van die maand werden twee bommen afgeworpen in Japan. Door de gespannen sfeer vol onderling wantrouwen kon de Sovjet-Unie daar niet bij achterblijven. In 1949 deed het zijn eerste kernproef. Er ontstond een wapenwedloop tussen beide militaire bondgenootschappen met steeds nieuwer en krachtiger wapentuig, zoals de waterstof- of H-bom en de neutronenbom. Het doel van die geavanceerde wapens was de vijand af te schrikken, zodat die het wel uit zijn hoofd zou laten om een oorlog te beginnen. De Amerikanen spraken over een ‘gegarandeerde wederzijdse vernietiging’ (mutually assured destruction of MAD - ‘mad’ is ook Engels voor ‘gek’ of ‘waanzin’).
Door de wapenwedloop beschikten de supermachten over voldoende vernietigingskracht om de wereld vaker dan één keer te vernietigen. In 1985 telde de wereld naar schatting 70.000 kernwapens, waaronder zo’n 150 in Nederland (op dit moment gaat het nog steeds om zo’n 17.000 kernwapens wereldwijd waarvan zo’n twintig in Nederland). Elke kernwapen kan miljoenen slachtoffers maken. De kosten van de wapenwedloop waren enorm. Ondanks deze wedloop is het tijdens de Koude Oorlog nooit tot een rechtstreekse botsing tussen de supermachten gekomen.
Stap 3: IJzeren Gordijn en muur
Berlijnse muur
Ijzeren gordijn
De scheidslijn tussen de beide militaire bondgenootschappen liep dwars door Europa. Aan de Duits-Duitse grens (tussen West- en Oost-Duitsland) kwamen west en oost letterlijk tegenover elkaar te staan. Symbolen van de Koude Oorlog waren het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur.
Een 'ijzeren gordijn' was een in Duitse theaters verplichte veiligheidsmaatregel die moest voorkomen dat een eventuele brand op het podium zich direct tot de zaal zou uitbreiden. De term IJzeren Gordijn werd waarschijnlijk voor het eerst in 1915 gebruikt door de Belgische Koningin Elisabeth. Ze doelde op de scheiding die er bestond tussen België en haar geboorteland Duitsland (beide landen waren toen in oorlog, de Eerste Wereldoorlog).
De term IJzeren Gordijn werd overgenomen door Winston Churchill in een toespraak op 5 maart 1946. Hij waarschuwde tegen de dreigende tweedeling van Europa:
“Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent.
Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal- en Oost-Europa. Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia; al deze beroemde steden en de bevolkingen eromheen, liggen binnen de Sovjetsfeer en zijn alle in een of andere vorm onderworpen, niet alleen aan de Sovjetinvloed, maar in grote en steeds grotere mate aan directe beheersing door Moskou.”
Het IJzeren Gordijn was een geheel van mijnenvelden, tankgrachten, prikkeldraad, wachtposten en torens die de twee machtsblokken kunstmatig scheidden.
Midden in Oost-Duitsland lag Berlijn. Deze hoofdstad van nazi-Duitsland werd ook verdeeld in een westelijk en oostelijk deel, afgesproken bij de conferenties van Jalta en Potsdam.
In 1961 bouwden de Russen een muur dwars door Berlijn. De Oost- en West-Berlijners woonden vanaf dat moment in twee gescheiden werelden.
Bij het IJzeren Gordijn en bij de Berlijnse Muur hielden militairen van oost en west elkaar wantrouwend in de gaten.
Stap 4: Muziek, film en sport
De wapenwedloop en de Koude Oorlog beheersten niet alleen de politiek en het leger, maar waren ook een inspiratiebron voor veel kunstenaars. Twee bekende Nederlandse popsongs gingen over de bom (Doe Maar) en de muur (Het Klein Orkest).
Kijk en luister naar ‘De Bom’ van Doe Maar en naar 'Over de muur' van Klein orkest.
Populair waren films met James Bond, een spion die het aan de stok kreeg met Russische KGB-agenten, en met Rambo of films als The Spy Who Came in from the Cold (over de Koude Oorlog in Berlijn) en Red Dawn (over een dreigende Derde Wereldoorlog). Een hele satirische film was Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb met Peter Sellers, waarin door een foutje van de Amerikaanse president met kernwapens er een kernoorlog uitbreekt en de aarde wordt vernietigd. De regisseur gebruikte humor om een politiek standpunt zichtbaar te maken.
De Koude Oorlog had ook invloed op de Olympische Spelen. De Spelen van 1980 waren toegewezen aan Moskou. De Amerikaanse president Carter riep –na de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan in 1979- op tot een sportboycot. En inderdaad, meer dan de helft van de landen boycotten de spelen.
De Olympische Spelen van 1984 waren toegewezen aan Los Angeles.
Op hun beurt boycotten de Sovjet-Unie en veel Oostbloklanden deze spelen.
Stap 5: Einde Koude Oorlog
Gorbatsjov en Reagan tekenen
een akkoord in 1985.
De val van de muur: Oost- en
West-Berlijners klimmen
op de muur.
Vanaf het midden van de jaren 80 verslechterde de economie van de Sovjet-Unie. Het land gaf zoveel geld aan wapens uit, dat andere delen van de economie vastliepen. Tegelijkertijd werd de roep om hervormingen binnen het Warschaupact steeds groter.
In 1985 kreeg de Sovjet-Unie een nieuwe communistische partijleider: Michail Gorbatsjov. Hij wilde de economie uit het slop trekken en kondigde hervormingen aan (perestrojka) en meer openheid (glasnost).
Gorbatsjov en de Amerikaanse president Ronald Reagan sloten verschillende akkoorden om de productie van (kern)wapens te beperken. De verhouding tussen beide supermachten werd daarmee een stuk minder ‘koud’.
Het doel van Gorbatsjov was om de Russische communistische partij te hervormen én aan de macht te houden. Dat eerste lukte wel, maar het tweede niet. De eerste barsten in het communistische bolwerk ontstonden in Polen en Hongarije. De vakbond Solidarnosc dwong de regering in juni 1989 vrije verkiezingen te houden. De Poolse communistische partij verloor die verkiezingen.
Op 23 augustus 1989 opende Hongarije de grenzen en daarmee het IJzeren Gordijn. Duizenden Hongaren konden vrij naar Oostenrijk reizen.
Onder de indruk van de hervormingen in Hongarije en Polen gingen de Oost-Duitsers massaal de straat op. Ze eisten meer vrijheid en scandeerden: “Wir sind das Volk” (‘Wij zijn het volk’). Op 9 november 1989 openden de grenswachten in Berlijn de poorten en de Berlijnse Muur viel, tot dan toe hét symbool van de Koude Oorlog. Oost-Duitsland hield kort daarna op te bestaan en ging op in een verenigd Duitsland (de nieuwe Bondsrepubliek Duitsland).
In het ene na het andere Oostblokland werd de communistische regering vervangen door een meer democratische regering: Bulgarije (10 november 1989), Tsjecho-Slowakije (17 november) en Roemenië (21 november). In december 1991 besloot de Sovjet-Unie zichzelf op te heffen en het land viel uiteen. Gorbatsjov trad af. De Russische regering (het grootste land van de Sovjet-Unie) ging verder zonder de communistische partij.
Verschillende voormalige Oostbloklanden traden toe tot de Europese Unie en de NAVO.
Afronding
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Koude Oorlog
Periode van na de Tweede Wereldoorlog tot eind jaren tachtig, waarin een voortdurende spanning heerste tussen de Westerse democratische kapitalistische landen en de communistische Oosterse landen.
Conferentie van Jalta
Op 4 februari 1945 kwamen de drie grote leiders van de geallieerden, Stalin, Roosevelt en Churchill, in Jalta bij elkaar om te bespreken wat er na de Tweede Wereldoorlog met Duitsland moest gebeuren. Ze maakten er ook afspraken over de verdeling van invloedssferen in Europa.
Conferentie van Potsdam
Van 17 juli tot 2 augustus 1945 kwamen de Grote Drie weer bij elkaar om verder te beslissen hoe Duitsland na de Tweede Wereldoorlog moest worden bestuurd. Deze keer waren dat: Harry S. Truman (de opvolger van Roosevelt), Joseph Stalin en Clement Attlee (De opvolger van Churchill).
Bezettingszone
Situatie waarbij (een deel van) een land wordt bezet of gecontroleerd door een ander land. Zo was Duitsland na de Tweede Wereldoorlog verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. Ook Berlijn was op die manier verdeeld.
Ideologie
Een systeem van ideeën en opvattingen over hoe mensen met elkaar moeten omgaan, hoe de samenleving moet worden georganiseerd en hoe macht, kennis en bezit moet worden verdeeld.
NAVO
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een militair bondgenootschap en werd opgericht op
4 april 1949. Het verdrag regelt de wederzijdse verdediging en samenwerking van de Westerse landen en nu ook van een aantal Oostbloklanden.
Eindproduct A: Tijdlijn
Als eindproduct A van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een tijdlijn.
Jullie tijdlijn geeft een chronologisch overzicht van het ontstaan van de Koude Oorlog en de gebeurtenissen die daar naar verwijzen. Daarbij geven jullie aan welke landen en welke personen erbij betrokken waren en markeren het einde van de Koude Oorlog.
Met de tijdlijn laten jullie zien dat jullie de leerdoelen hebben behaald. In de tijdlijn zetten jullie alle belangrijke gebeurtenissen en geven jullie waar mogelijk ook de namen van de betrokken landen en politici.
Lees voor jullie beginnen nog even de tips in de Gereedschapskist hieronder.
Beoordeling
Jullie tijdlijn laten jullie beoordelen door jullie docent.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
De inhoud: heeft jullie tijdlijn een (chrono)logische lijn? Noemen jullie alle belangrijke gebeurtenissen, landen en personen?
De vorm: is de tijdlijn met zorg samengesteld?
Taalfouten: bevat de tijdlijn niet te veel taalfouten?
Een tijdlijn of tijdbalk geeft je een helder overzicht van verschillende gebeurtenissen over een bepaalde periode heen.
Eindproduct B: Gedicht of songtekst
Als eindopdracht B schrijf je een gedicht of songtekst met als onderwerp de Koude Oorlog.
In stap 4 heb je gezien dat er verschillende films en liedjes zijn gemaakt over de Koude Oorlog.
Nu is het jouw beurt om een gedicht of songtekst te schrijven over de Koude Oorlog.
In dit gedicht/deze songtekst verwerk je de volgende punten:
Verdeling van Duitsland/Europa door de geallieerden en de Russen.
Onderling wantrouwen
Wapenwedloop
Lees voor je begint eerst de tips in de Gereedschapskisten hieronder.
Beoordeling
Je docent let bij de beoordeling van je gedicht/songtekst op het volgende:
De inhoud: bevat je gedicht/songtekst de bovengenoemde punten en zijn deze op de juiste manier gebruikt?
De vorm: is het gedicht/de songtekst met zorg samengesteld?
Taalfouten: bevat je gedicht/songtekst niet te veel taalfouten?
Een gedicht wordt vaak gebruikt om een mening over een onderwerp over te brengen. Dit kan op verschillende manieren en de zinnen hoeven niet altijd precies te rijmen. Een gedicht kun je presenteren op een poster, maar bijvoorbeeld ook op een ansichtkaart.
Een songtekst of rap kun je goed gebruiken om je mening over een onderwerp over te brengen. Een songtekst presenteer je natuurlijk op muziek.
Terugkijken
Intro:
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Gaf de video een goed beeld van wat je in deze opdracht ging doen?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 à 3 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over dit onderwerp?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht? Ging het goed?
A: Is het gelukt om goed samen te werken voor de tijdlijn? Hebben jullie alle punten kunnen verwerken en een chronologisch overzicht kunnen maken?
B: Heb je de verschillende punten kunnen verwerken in de songtekst/het gedicht? Hoe heb je ervoor gezorgd dat het geheel toch een samenhangend verhaal is geworden?
Het arrangement Koude oorlog vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Overzicht vanaf 1945. Het onderwerp van de les is de Koude Oorlog. Na de Tweede Wereldoorlog komen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie lijnrecht tegenover elkaar te staan. De twee supermachten belanden in een ‘Koude Oorlog’ en een nucleaire wapenwedloop. Die stopt pas als de Sovjet-Unie uiteenvalt. Het materiaal bespreekt dat Duitsland en Berlijn na de Tweede Wereldoorlog werden verdeeld in vier bezettingszones die werden bestuurd door de Amerikanen en de Russen, met als gevolg verschillende soorten bestuur in elke zone. Er was een groot onderling wantrouwen, waardoor de machtsblokken West en Oost lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. De symbolen van de Koude Oorlog worden genoemd en verklaard. Er werd op verschillende terreinen tegen de Koude Oorlog aangekeken. Door de voortdurende angst dat de tegenstander meer wapens had, belandden West en Oost in een nucleaire wapenwedloop. Als laatst komt de beëindiging van de Koude Oorlog aan bod. Verder begrippen die in deze les aan bod komen zijn: conferentie van Jalta, Conferentie van Potsdam, bezettingszone, ideologie en NAVO.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Overzicht vanaf 1945. Het onderwerp van de les is de Koude Oorlog. Na de Tweede Wereldoorlog komen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie lijnrecht tegenover elkaar te staan. De twee supermachten belanden in een ‘Koude Oorlog’ en een nucleaire wapenwedloop. Die stopt pas als de Sovjet-Unie uiteenvalt. Het materiaal bespreekt dat Duitsland en Berlijn na de Tweede Wereldoorlog werden verdeeld in vier bezettingszones die werden bestuurd door de Amerikanen en de Russen, met als gevolg verschillende soorten bestuur in elke zone. Er was een groot onderling wantrouwen, waardoor de machtsblokken West en Oost lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. De symbolen van de Koude Oorlog worden genoemd en verklaard. Er werd op verschillende terreinen tegen de Koude Oorlog aangekeken. Door de voortdurende angst dat de tegenstander meer wapens had, belandden West en Oost in een nucleaire wapenwedloop. Als laatst komt de beëindiging van de Koude Oorlog aan bod. Verder begrippen die in deze les aan bod komen zijn: conferentie van Jalta, Conferentie van Potsdam, bezettingszone, ideologie en NAVO.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Na de Tweede Wereldoorlog komen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie lijnrecht tegenover elkaar te staan. De twee supermachten belanden in een ‘Koude Oorlog’ en een nucleaire wapenwedloop. Die stopt pas als de Sovjet-Unie uiteenvalt.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Lees voor je verder gaat nog even de volgende Kennisbank onderbouw
In 1949 richtten de Verenigde Staten, Canada en de meeste West-Europese landen de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) op. Ze spraken af dat als een van hen door een vijand zou worden aangevallen alle landen gezamenlijk in actie zouden komen. Het motto was: een aanval op één is een aanval op allen. Met de vijand werd uiteraard de Sovjet-Unie bedoeld.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
