Inleiding - Veranderend wereldbeeld
In de middeleeuwen leefden de meeste mensen een sober en godsvruchtig leven. Gehoorzaamheid aan de kerk was vanzelfsprekend. Mensen waren bang voor straf in het hiernamaals.
De invloed van de Griekse en Romeinse beschaving raakte in de Middeleeuwen op de achtergrond. Tijdens de Renaissance (wedergeboorte) veranderde dat.
Los van de kerk ontwikkelde zich in de 14e eeuw een hernieuwde belangstelling voor kunst, wetenschap en literatuur van de Romeinen en Grieken uit de oudheid.
Renaissance
Economisch verval en pestepidemieën maakten van de late middeleeuwen een duistere periode. De pest vaagde in de 14e eeuw ongeveer een derde van de bevolking in Europa weg. De economie kwam in sommige gebieden vrijwel tot stilstand.
Rondom de Middellandse Zee echter werd veel handel gedreven. Daar vinden we in de 14e eeuw rijke handelssteden zoals Milaan, Venetië, Genua en Florence. Deze stadstaten in Italië waren zelfstandige republieken waar machtige kooplieden in het stadsbestuur de dienst uitmaakten.
Visie op de Middeleeuwen
Het begrip 'middeleeuwen' is tijdens de renaissance door Italiaanse humanisten bedacht. Het woord vertelt hoe zij dachten over de voorgaande eeuwen. Dat waren volgens hen slechts 'middeleeuwen', een obstakel in tijd dat hen scheidde van de verheven cultuur van de Grieken en Romeinen. De middeleeuwen zagen zij als een lange periode van stilstand en verval.
Het mensbeeld was volgens humanisten tijdens de middeleeuwen te negatief. Zij waren zelf veel positiever en optimistisch over de toekomst. De mens zelf moest meer centraal komen te staan, net zoals in de tijd van de Grieken en Romeinen.
Er ontstond een geloof in de onbegrensde mogelijkheden van de mens. Kunstenaars, architecten en wetenschappers wilden het hoogst haalbare bereiken. Dat zij daar goed in slaagden is terug te zien in de uitzonderlijke prestaties in de kunst, de architectuur en de letteren.
Humanisme - 1
Humanisten grepen terug op de ideeën en de cultuur uit de klassieke oudheid. Zij legden nadruk op menselijke waardigheid. Studie was volgens humanisten een goede manier om een zinvol leven te leiden.
De klassieke letteren van de Grieken en Romeinen waren volgens humanisten het hoogtepunt van de menselijke beschaving en cultuur. Humanisten keerden zich af van het middeleeuwse Kerklatijn en richtten zich op het bestuderen van de originele antieke tekstbronnen.
Ook gingen zij zelf boeken schrijven in de stijl die zij zo bewonderden. Humanisten 
geloofden zeer zeker in God maar waren tegen de strenge regels van de kerk die mensen precies voorschreef hoe ze moesten geloven.
Humanisten waren tegen de kerkelijke dogma's en benadrukten een individuele manier van geloven. Het humanisme was in die zin een belangrijke wegbereider van de reformatie.
Humanisme - 2
Erasmus (1466-1536)
Ik ben een van de beroemdste Nederlanders uit de geschiedenis. Waarschijnlijk ben ik geboren in Rotterdam.
Ik kreeg een kerkelijke opleiding en les in het Latijn. In 1492 werd ik tot priester gewijd en had daarom veel tijd om te studeren.
Ik heb in mijn leven veel gereisd. Mijn bekendste boek is Lof der Zotheid waarin ik de spot dreef met mensen die zichzelf heel belangrijk vinden, zoals kerkelijke autoriteiten, theologen, rijke kooplieden, koningen en geleerden.
Mijn boek is een belangrijke inspiratiebron geweest voor de reformatie. Door mijn boek werd het makkelijker om openlijk kritiek op de kerk te hebben.
Petrarca (1304-1374)
De strenge leer van de kerk maakte mensen bang. De kerk vertelde mensen dat ze weinig waard waren en dat verlossing pas kwam na de dood.
Voor de kunst en wetenschap bood de kerk geen inspirerend klimaat. Ik vond als dichter inspiratie in de cultuur van de klassieke oudheid. Met mij waren er vele anderen in Italië die weer de Latijnse teksten van onze voorouders gingen bestuderen.
We noemden onszelf humanistae, ofwel humanisten. De teksten die we bestudeerden waren geschreven in een prachtige taal: het klassieke Latijn. Heel wat beter dan het lelijke Kerklatijn uit de middeleeuwen.
Ik heb in mijn leven duizenden Latijnse teksten herontdekt en bewerkt. Die werden na vele eeuwen eindelijk weer opnieuw gelezen. Wij humanisten boden samen met wetenschappers en kunstenaars een nieuwe kijk op het leven. Een leven waar je van mocht genieten.
Video: Erasmus
Erasmus (1466 – 1536)
Beroemde kunstenaars
Verscheidene kunstenaars uit de renaissance zijn wereldberoemd geworden. De renaissancekunstenaars probeerden zo nauwkeurig mogelijk de werkelijkheid uit te beelden en het liefst nog wat mooier. Mensen en natuur werden favoriete thema's en zagen er levensecht uit.
Er werd voor het eerst gebruik gemaakt van olieverf. Olieverf werd gemaakt op basis van lijnolie en pigment. Dat was een nieuw product dat een veel verfijndere techniek mogelijk maakte. Bovendien konden kleuren gemakkelijk worden gemengd en droogde de verf slechts langzaam. Dat waren grote voordelen ten opzichte van het tot dan toe gebruikte tempera.
Hiernaast zie je een middeleeuwse schildering gemaakt met tempera, een mengsel van eigeel, water en pigment. Deze verf was wat doffer en kon gemakkelijk bederven. De mogelijkheden waren beperkt omdat het mengen van kleuren bijna niet mogelijk was. Overgangen van licht naar donker werden gemaakt door het aanbrengen van eindeloos veel arceringen, een zeer tijdrovend werk.
Kunstenaars
Jan van Eyck (1390-1441)
Ik werd geboren in Maaseik en stierf in de stad Brugge. Ik was in mijn tijd een zeer beroemd schilder. Als een van de eersten gebruikte ik olieverf voor het maken van schilderijen.
Mijn voorstelling van Adam en Eva vonden mensen heel bijzonder omdat het zulke normale mensen waren en zo levensecht.
Ik voelde me sterk verwant met mijn collega's in Florence. Daar waren de schilders op dezelfde manier bezig als ik. De werkelijkheid zo nauwkeurig en mooi mogelijk uitbeelden met nieuwe technieken en nieuwe materialen.
Michelangelo (1475-1564)
Ik ben opgegroeid in Florence, een onvergetelijke stad die veel grote kunstenaars heeft voortgebracht. Op jonge leeftijd kon ik al uitzonderlijk goed tekenen.
Lorenzo de' Medici speelde in mijn jeugd een belangrijke rol. Hij was een groot kunstliefhebber en steunde mijn artistieke ambities.
Mijn beeldhouwwerken en schilderijen zijn wereldberoemd geworden. De laatste 30 jaar van mijn leven woonde ik in Rome. Daar kreeg ik veel opdrachten van de paus. Ik schilderde de beroemde fresco's in de Sixtijnse kapel.
Ik had veel bewondering voor de schoonheid van het menselijk lichaam. Dat is goed te zien aan mijn bekendste beeldhouwwerk genaamd ‘David‘.
Leonardo da Vinci (1452-1519)
Ik werd geboren vlak bij de stad Florence. Als jongen werd ik leerling bij een goede schilder.
Naast schilderen en tekenen heb ik tal van andere dingen gedaan. Ik had veel talent en werd in mijn eigen tijd al als genie erkend. Mijn probleem was dat ik teveel tegelijk wilde doen. Daarom is veel werk onvoltooid gebleven.
Om een goed schilderij te kunnen maken van mensen moet je goed weten hoe het menselijk lichaam in elkaar zit. Soms had ik de mogelijkheid om in een lijk te snijden.
Ik maakte veel schetsen van het menselijk lichaam, zoals de schets die beroemd werd als de Vitriviusman.
Video: Leonardo dat Vinci
Wie was Leonardo da Vinci?
Florence en De' Medici
De Italiaanse stadstaat Florence in de regio Toscane, wordt gezien als de bakermat van de renaissance. De stad was een van de grootste steden in Europa en bracht invloedrijke schrijvers, kunstenaars en denkers voort als Machiavelli en Dante.
De familie De' Medici, een geslacht van kooplieden en bankiers, bouwde in de 15e eeuw een enorme macht op in Florence. Leden van deze familie waren naast bankiers en bestuurders ook grote liefhebbers van kunst en architectuur. In het bijzonder Lorenzo I de 'Medici was een stimulator van kunst en filosofie
en gaf financiële steun aan kunstenaars onder wie Leonardo da Vinci.
In deze Italiaanse stadstaten ontwikkelden mensen een nieuwe mentaliteit waarin het aardse leven meer centraal kwam te staan. Een rijke elite stak veel geld in kunst, architectuur en wetenschap. Zoals bijvoorbeeld Fillipo Brunelleschi die de koepel van de Duomo van Florence bouwde. Dat was bijzonder want tot die tijd was de kerk verreweg de belangrijkste opdrachtgever. Daarom hadden schilderijen in de middeleeuwen bijna altijd een religieus thema en bleef de naam van de kunstenaar onbekend. Het ging in de kunst immers om het eren van God.
