Door menselijk ingrijpen is het gevaar van overstromingen in Nederland toegenomen. In 1995 ontsnapte het rivierengebied in Nederland maar net aan een watersnoodramp.
Het gevaar van overstromingen zal de komende jaren nog groter worden omdat er in het stroomgebied van Maas en Rijn meer neerslag gaat vallen. Er moet dus ingegrepen worden om Nederland beter te beschermen tegen overstromingen.
In deze opdracht ontdek je welke maatregelen er worden genomen of al zijn genomen.
In de video zie je hoe militairen van de Koninklijke Landmacht hulp verleenden in de strijd tegen het water in Limburg, Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel en Zuid-Holland in 1995.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen op welke manier ontbossing langs de loop van rivieren overstromingsgevaar kan opleveren;
omschrijven welk gevaar er schuilt in de verstedelijking en verstening voor afvoer van regen- en rivierwater;
herkennen dat het reguleren van rivieren het risico van overstromingen vergroot;
herkennen dat het project 'Ruimte voor de rivier' als doel heeft de waterafvoer en doorstroming van rivieren te verbeteren;
uitleggen wat wordt bedoeld met retentievergroting van een rivier;
een andere maatregel noemen die de waterdoorvoer in de rivieren kan verbeteren.
Wat ga ik doen?
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest hoe door menselijk ingrijpen de loop van grote rivieren en het landschap erom heen veranderd is, met gevaar voor overstromingen. Je bekijkt video's van de oorzaken en beantwoordt vragen.
Stap 2
Je leest over het plan wat na de overstroming in 1995 door de Nederlandse overheid is opgesteld om te zorgen dat dergelijke overstromingen niet meer gebeuren. Je bekijkt een video en beantwoordt vragen.
Stap 3
Je leert wat retentievergroting van een rivier is. Je bekijkt een video en beantwoordt vragen.
Stap 4
Je bekijkt video's van een paar maatregelen om het waterbergend vermogen van een rivier te verbeteren. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 5
Welke obstakels er in een rivier kunnen weggehaald worden om doorstroming te bevorderen lees je hier. Je bekijkt een video en beantwoordt vragen.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
De begrippen gaan over Ruimte voor de rivier.
Eindopdracht A
Kies je voor eindopdracht A, dan maak je met klasgenoten een schriftelijke presentatie over een project uit Ruimte voor de rivier.
Eindopdracht B
Kies je voor eindopdracht B, dan speel je met klasgenoten het spel Twee voor twaalf.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1 Menselijke ingrepen
Door menselijk ingrijpen is de loop van de Rijn, de Maas en de IJssel veranderd, net als het oeverlandschap van deze rivieren. De overstromingsrisico's van rivieren in Nederland is door menselijk ingrijpen de afgelopen tijd toegenomen.
Drie belangrijke oorzaken hiervan zijn:
Ontbossing langs de midden- en bovenloop van de rivier.
Verstedelijking en verstening.
Regulatie (= in goede banen leiden) van de rivier.
Ontbossing
In Nederland en ook over de grens zijn door de eeuwen heen bij rivieren bossen gerooid. Bomen langs een rivier houden water vast. Door het kappen van bomen wordt het water minder goed vastgehouden. Hierdoor neemt de hoeveelheid water die wordt afgevoerd toe.
Op alle plekken waar de watermassa langs stroomt, stijgt het gemiddeld waterpeil. Het gevolg is een grotere kans op overstromingen. Dus ook in Nederland.
Ontbossing langs rivieren heeft nog een ander ongunstig gevolg, al gaat dat niet op voor de Nederlandse situatie.
Kijk de eerste anderhalve minuut van de volgende video.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Nederland wordt steeds meer volgebouwd. Steden en dorpen groeien, ook in stroomgebieden van de rivieren. De omgeving versteent meer en meer. Dat heeft gevolgen voor de opnamecapaciteit van de bodem. Neerslag dringt moeilijker door in de grond; er is minder infiltratie in de bodem.
Gevolg is een snellere afvoer van de neerslag. Ook nu neemt de hoeveelheid water die wordt afgevoerd toe. Het gemiddeld waterpeil stijgt en de kans op overstromingen neemt toe.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Een derde vorm van menselijk ingrijpen waardoor de kans op overstromingen is vergroot, is de regulatie van de rivier. Een vorm van regulatie is het aanleggen van kribben. Door kribben aan de oevers van de rivier aan te leggen, blijft het water beter in het midden van de rivier. Dit bevordert de bevaarbaarheid en zorgt voor minder schade aan de oevers, maar verslechtert de waterafvoer.
Ten behoeve van de scheepvaart zijn in de grote rivieren soms bochten afgesneden. Dat vergroot de bevaarbaarheid, maar de rivier heeft daardoor minder ruimte om water te bergen en het gemiddeld waterpeil neemt toe.
Voor een betere bevaarbaarheid zijn ook stuwen en sluizen aangelegd. Een stuw is een bouwwerk in een beek, rivier of waterloop dat water tegenhoudt en waarmee het waterpeil kan worden geregeld. Deze stuwen in de rivieren zorgen ervoor dat het waterpeil van deze rivieren het hele jaar hoog genoeg is voor de scheepvaart. Ze zorgen er ook voor dat bovenstrooms gelegen gebieden genoeg water krijgen en niet verdrogen. Helaas hinderen sluizen en stuwen de waterafvoer van de rivieren ook en is door deze kanalisatie de kans op een overstroming toegenomen.
Bekijk de video over de werking van het sluizenstelsel.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In de winter van 1995 viel in het stroomgebied van Maas en Rijn buitengewoon veel regen. Hierdoor kregen de grote rivieren in Nederland meer water aangevoerd dan ze konden afvoeren en steeg hun waterpeil sterk. Langs de Maas liepen stukken land onder water en dijken langs de Waal dreigden te breken. In dat geval zou een groot deel van het rivierengebied onder water zijn gelopen. Daarom werd op 31 januari 1995 uit voorzorg een kwart miljoen mensen uit dit gebied geëvacueerd. De dijken hielden het en toen het water in de rivieren weer zakte, konden de bewoners weer naar huis.
Naar aanleiding van deze bijna-ramp besloot de Nederlandse overheid dijken langs rivieren te verhogen. Een herhaling van de dreiging moest worden voorkomen.
Bij ophoging van de dijken zou het niet blijven. De overheid ging aan de slag om ervoor te zorgen dat de grote rivieren in staat zijn het water uit hun stroomgebied veilig af te voeren, hoe groot de hoeveelheid water ook is. Het pakket van maatregelen is samengevat in het programma ‘Ruimte voor de rivier’.
In de gelijknamige video worden de maatregelen getoond.
Dit plan wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat, een onderdeel van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Rijkswaterstaat heeft onder meer als taak Nederland te beschermen tegen overstromingen. Rijkswaterstaat werkt in het programma samen met waterschappen, provincies en gemeenten, bedrijven en burgers.
Waterschappen zijn regionale besturen die de waterhuishouding in hun gebied beheren. Of anders gezegd: zij bepalen hoeveel water er via rivieren, beken, kanalen en sloten wordt aangevoerd en afgevoerd in hun gebied en regelen de hoeveelheid grondwater in hun gebied. Ze doen dus aan kwantitatief waterbeheer.
In de film “Ruimte voor de Rivier” worden enkele maatregelen genoemd om overstromingen van de rivier af te wenden.
Deze en andere maatregelen moeten zorgen voor:
meer retentie (het vasthouden) van rivierwater (zie Stap 3);
meer waterbergend vermogen van rivieren (zie Stap 4);
een betere afvoer van water door rivieren (zie Stap 5).
Stap 3: Retentievergroting
Een retentiegebied is de aanduiding voor een gebied waar het water bij hevige regenval tijdelijk geborgen kan worden, met het doel stroomafwaarts gelegen gebieden te vrijwaren van overstromingen.
Door het vergroten van de retentie van een rivier voorkom je dat het waterpeil in de rivier te sterk stijgt en er gevaar dreigt voor overstromingen. Dat kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld met retentiebekkens.
Kijk voor een uitleg naar de video “De rivier stroomt over”. Start de video op 1:25 en kijk tot het einde.
Wadi
Een andere manier is ervoor zorgen dat neerslag niet meteen naar de rivier wordt afgevoerd, maar de kans krijgt te infiltreren in de bodem om pas na verloop van tijd in de rivier terecht te komen. Gemeentes zorgen voor plekken waar regenwater in de bodem kan dringen. Deze zogenaamde wadi’s kunnen regenwater zelfs voor langere tijd vasthouden. Ze dienen om voorraden grondwater in de bodem aan te vullen en op peil te houden.
Stap 4: Meer ruimte voor water
In de video “Ruimte voor de Rivier” in Stap 2 worden verschillende maatregelen genoemd om het waterbergend vermogen van de rivieren te vergroten.
Bekijk in deze stap de maatregelen wat uitgebreider in de video's en beantwoord de vragen.
Uiterwaardvergraving
Bekijk de video en beantwoord de vragen.
Dijkverlegging
Bekijk de video en beantwoord de vragen.
Hoogwatergeul
Bekijk de video en beantwoord de vragen.
Ruimte voor de rivier-Deventer
Kijk ook de video 'Ruimte voor de rivier - Deventer' over het graven van nevengeulen.
Stap 5: Betere waterafvoer
Ook bruggen als deze over de
Maas bij Maastricht hinderen de
afvoer van water in rivieren
Een andere manier om het overstromingsgevaar in het rivierengebied te verminderen is het weghalen van obstakels die de afvoer en doorstroming van water belemmeren.
Een voorbeeld hiervan zie je in de video “Kribverlaging Waal”.
Bekijk deze video en beantwoord de vragen.
Afronding
Begrippen
Rivierbedding
De bodem van een stroom, rivier of beek.
Waterbekken
Een plek waar water (tijdelijk) wordt opgeslagen.
Uiterwaarden
De gronden tussen een winterdijk en de bedding van een beek of rivier. De rivier heeft deze ruimte nodig om tijdelijke piekafvoeren aan te kunnen.
Overstroming
Het onder water lopen van een gebied dat onder normale omstandigheden droog ligt.
Retentiegebied
Aanduiding voor een gebied waar het water bij hevige regenval tijdelijk geborgen kan worden, met het doel stroomafwaarts gelegen gebieden te vrijwaren van overstromingen.
Wadi
Een bufferings- en infiltratiezone, die tijdelijk gevuld is met hemelwater. Het water zakt dan langzaam in de grond.
Eindopdracht A: Presentatie
Jullie hebben gezien hoe rivieren en rivierlandschappen worden aangepast om het gevaar van overstromingen kleiner te maken. Bij elkaar zijn er ruim dertig projecten in uitvoering om rivieren en rivierlandschappen aan te passen. Van die projecten ben je er vijf tegengekomen in deze opdracht.
Jullie maken in groepen een schriftelijke presentatie over een project dat nietin deze opdracht is behandeld. Gebruik deze site van het project Ruimte voor de Rivier. Je ziet dan gelijk welke projecten al zijn afgerond.
Hoe gaan jullie te werk?
Kies een project uit dat niet in deze opdracht is behandeld uit de categorie:
Dijkverbetering
Dijkverlegging
Uiterwaardvergraving
Hoogwatergeul
Obstakelverwijdering
Ontpoldering
Klik rechts op de pagina op het project dat jullie uitkiezen.
Klik op deze tekst en je krijgt een beschrijving, een infographic en een video van het project.
De informatie op deze pagina neem je op in je presentatie.
Vermeld in de presentatie:
In welk gebied of bij welke plaats het project wordt uitgevoerd.
Welke veranderingen de rivier en/of het rivierlandschap ondergaan.
Is het project bedoeld voor betere retentie, groter waterbergend vermogen van de rivier of betere afvoer en doorstroming van het rivierwater?
Hoe jullie een presentatie kunnen maken, kun je lezen in de gereedschapskist.
Beoordeling
Overleg met jullie docent of jullie de presentatie ook daadwerkelijk gaan houden in de klas. De docent zal in ieder geval jullie presentatie gaan beoordelen. Daarbij wordt gelet op:
inhoud: laat het eindproduct zien dat wat dit project inhoudt en of het leidt tot verbetering van waterdoorstroming in de rivier?
vorm: is het eindproduct origineel en hebben jullie er voldoende aandacht aan besteed?
taalfouten: bevat het eindproduct niet te veel taalfouten?
Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint of Prezi zijn programma's die jou kunnen helpen om informatie te presenteren.
Eindopdracht B: Spel
Twee voor twaalf
Julie hebben gezien hoe door menselijk ingrijpen landschappen in het stroomgebied van rivieren zijn veranderd en er zelfs aan de loop van rivieren is gesleuteld. Het vergroot de kans dat rivieren buiten hun oevers treden en overlast veroorzaken.
Om je kennis te testen, doe je samen met een klasgenoot mee aan een variant op het bekende spel ‘Twee voor Twaalf’. Je speelt tegen je klasgenoten.
Hoe werkt het spel?
De docent/spelleider spreekt een zin uit waarin een woord is weggelaten.
Het woord dat uit deze zin is weggelaten moet je zien te raden.
Denk je het woord te weten, noteer het op je werkblad. Het werkblad kun je hier downloaden. Sla het wel op in je eigen omgeving, zodat je het kunt bewerken.
De eerste letter van het woord komt in het eerste vakje van Rij 1.
Weet je het woord niet, zet in dat vakje dan een vraagteken.
De spelleider geeft de tweede zin, enzovoort. 12 zinnen in totaal.
Telkens moet je het woord zien te ‘raden’ en de eerste letter ervan noteren in het blok.
Als de spelleider door zijn zinnen heen is, heb je twaalf letters/vraagtekens bij elkaar op je werkblad.
Van deze 12 letters moet je nog een woord zien te maken. Dat gaat zo:
De spelleider noemt het ontbrekende woord in de eerste zin en geeft aan in welk vakje van rij 2 de eerste letter moet komen.
Je vult die letter in en de spelleider geeft het ontbrekende woord uit de tweede zin met het bijbehorende vakje;Je vult ook deze letter in. Enzovoort.
Probeer zo snel mogelijk het woord te raden. Als je denkt dat je de oplossing weet, laat je dat weten aan de spelleider.
Heb je het goede woord, dan ben je de winnaar. Zo niet, dan gaat het spel verder zonder jullie en ben je uitgeschakeld.
Beoordeling
Degene die als eerste het woord geraden heeft en aan de docent heeft doorgegeven, heeft gewonnen.
Veel spelplezier!
Terugkijken
Intro
Heb je de video in de intro bekeken?
Kon je je de watersnood in 1995 nog herinneren?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je met behulp van voorbeelden omschrijven wat wordt gedaan om watersnood in de toekomst te voorkomen?
Hoe ging het?
Tijd
Ben je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig geweest?
Inhoud
In de opdracht staan nogal wat video's. Heb je ze allemaal bekeken?
Vind je het prettig om via video's je kennis over een onderwerp te vergroten?
Eindopdracht
Wist je snel over welk project je de presentatie wilde houden? Waarom?
Ben je tevreden over het resultaat?
Het arrangement Ruimte voor de rivier vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze opdracht hoort bij het thema ''Water in Nederland'', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor aardrijkskunde voor vmbo-kgt leerjaar 3 & 4. Deze opdracht beschrijft hoe menselijk ingrijpen invloed kan hebben op het regime van een rivier en hoe we als mens kunnen ingrijpen om het veranderen van het regime te beperken, bijvoorbeeld door het vergroten van het retentiegebied. Ook worden maatregelen besproken zoals uiterwaardvergraving, dijkverlegging en het aanleggen van een hoogwatergeul. Je bekijkt verschillende video's over het project ruimte voor de rivier en maakt opdrachten.
Deze opdracht hoort bij het thema ''Water in Nederland'', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor aardrijkskunde voor vmbo-kgt leerjaar 3 & 4. Deze opdracht beschrijft hoe menselijk ingrijpen invloed kan hebben op het regime van een rivier en hoe we als mens kunnen ingrijpen om het veranderen van het regime te beperken, bijvoorbeeld door het vergroten van het retentiegebied. Ook worden maatregelen besproken zoals uiterwaardvergraving, dijkverlegging en het aanleggen van een hoogwatergeul. Je bekijkt verschillende video's over het project ruimte voor de rivier en maakt opdrachten.
Door menselijk ingrijpen is het gevaar van overstromingen in Nederland toegenomen. In 1995 ontsnapte het rivierengebied in Nederland maar net aan een watersnoodramp.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Tijd
Door menselijk ingrijpen is de loop van de Rijn, de Maas en de IJssel veranderd, net als het oeverlandschap van deze rivieren. De overstromingsrisico's van rivieren in Nederland is door menselijk ingrijpen de afgelopen tijd toegenomen.
Dit plan wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat, een onderdeel van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Rijkswaterstaat heeft onder meer als taak Nederland te beschermen tegen overstromingen. Rijkswaterstaat werkt in het programma samen met waterschappen, provincies en gemeenten, bedrijven en burgers.
Een retentiegebied is de aanduiding voor een gebied waar het water bij hevige regenval tijdelijk geborgen kan worden, met het doel stroomafwaarts gelegen gebieden te vrijwaren van overstromingen.
Jullie hebben gezien hoe rivieren en rivierlandschappen worden aangepast om het gevaar van overstromingen kleiner te maken. Bij elkaar zijn er ruim dertig projecten in uitvoering om rivieren en rivierlandschappen aan te passen. Van die projecten ben je er vijf tegengekomen in deze opdracht.
