Intro
Stambomen
Bekijk de clip en lees dan onderstaande tekst.
Het kan soms ingewikkeld in elkaar zitten met de biologische ouders van mensen.
Toch hoeft het niet zo te zijn, zoals het meisje in de film denkt.
Je kunt gerust erfelijke eigenschap hebben, die niet hetzelfde zijn als die van je vader, en toch zijn kind zijn.
Hoe erfelijke eigenschappen worden doorgegeven kan men goed weergeven met een stamboom.
Je leert in deze opdracht eerst hoe je zo’n stamboom maakt.
Daarna ga je er zelf een maken, of over wel/niet kunnen tongrollen (zoals bij het filmpje) of over de stand van het oor.
Vooraf
Eindproduct-Beoordeling
Eindproduct
Als afronding van deze opdracht maak je een stamboom van een erfelijke eigenschap in je familie.
Je mag kiezen tussen:
- Wie kan er tongrollen?
- Zitten de oorschelpen ook met het lelletje vast?
Beoordeling
Je hebt de opdracht goed uitgevoerd als:
- De stamboom compleet is en voorzien van alle voornamen.
- De stamboom getekend is volgens de regels van stamboom tekenen, dus met rondjes en vierkantjes.
- In de stamboom overal het fenotype is aangegeven (dit mag met foto’s of abstract met kleuren en voorzien van een legenda).
- Alles wat over het genotype absoluut zeker is, is aangegeven met een hoofdletters en/of kleine letters.
- Alles over het genotype wat niet valt te achterhalen is aangegeven met een vraagteken.
Leerdoelen
- begrijp je hoe je in een stamboom kunt achterhalen welke erfelijke eigenschap dominant en welke recessief is.
- kun je een stamboom over een erfelijke eigenschap in je eigen familie opstellen.
Werkwijze
Groepsgrootte
Stap 1 doe je alleen.
De eindopdracht (stap 2) maak je deels alleen, deels samen met een klasgenoot.
Benodigdheden
- Het werkblad Stambomen.
- Familiegegevens over een erfelijke eigenschap, misschien te achterhalen door foto’s te bekijken, mailtjes te sturen, mensen te bellen.
Tijd
Ongeveer 2 uur.
Aan de slag
Opdracht 1
Stambomen
Een stamboom geeft van een bepaalde erfelijke eigenschap weer bij welke familieleden hij in welke vorm voorkomt.
Hier zie je een stamboom van de haarkleur.
In deze familie is alleen sprake van bruin en blond haar.
Meestal geeft men de stamboom abstracter weer.
Kijk naar de stamboom hieronder. Hij geeft dezelfde informatie aan.
De afspraak is dat een vierkantje/rechthoek een man voorstelt en een rondje/ovaal een vrouw.
Streepjes tussen een rondje en vierkantje in betekenen: ‘Hebben zich voortgeplant.’
De kinderen die daaruit voorkomen worden met een lijn en vertakkingen naar beneden aangegeven.
In de legenda is af te lezen welk fenotype hoe wordt weergegeven in de stamboom.
Stamboom
Download het werkblad Stambomen. Op het werkblad zie je nogmaals de stamboom van de haarkleur.
Het is de bedoeling dat je bij alle individuen het genotype invult.
- Zoek uit welke eigenschap dominant is.
Tip: Zoek ouders met eenzelfde eigenschap die kinderen krijgen met de andere eigenschap.
De ouders hebben dan de dominante eigenschap (BB of Bb).
- Zoek alle individuen die homozygoot recessief zijn. Plaats twee kleine letters (bb) in de vakjes bij deze personen.
- Zet nu bij alle individuen met de dominante eigenschap één hoofdletter neer (B).
- Beredeneer vervolgens op grond van wat je weet over de ouders en kinderen of je kunt bepalen of je voor het tweede gen een hoofdletter of een kleine letter moet gebruiken en zet die neer.
- Als je niet weet wat het tweede gen is, zet dan een vraagteken neer.
Alles ingevuld?
Vergelijk je ingevulde werkblad met een klasgenoot. Bespreek eventuele verschillen.
Opdracht 2
Je eigen stamboom
Er zijn enkele erfelijke eigenschappen bij mensen, die gemakkelijk te onderzoeken zijn.
Dit zijn het kunnen tongrollen (of juist niet) en de manier waarop de oorlel aan het hoofd zit:
Zit hij vast zoals bij de linkerafbeelding of is hij los zoals bij de rechter afbeelding?
In deze eindopdracht ga je uitzoeken hoe dit in je familie zit.
Je mag kiezen of je het over tongrollen of over oorlellen doet.
Overleg met degene met wie je samenwerkt: wie doet welke eigenschap.
Aan de slag
In het werkdocument (downloaden bij: vooraf werkwijze benodigdheden) staat een stamboom afgebeeld, waarbij nog niets is ingevuld.
Je gebruikt deze stamboom als klad en werkt de echte stamboom uit op een vel A3 papier voor de tentoonstelling. Vul in de stamboom alle namen van familieleden in die je kent.
Mogelijk blijven er in de stamboom lege plekken over: familieleden die er helemaal niet zijn.
Zet daar een kruis door als je op papier werkt of haal het weg, als je digitaal werkt.
Omgekeerd: vul aan als ergens te weinig familieleden staan aangegeven.
Als je van sommige familieleden de naam niet kent, kun je die thuis aan je ouders vragen.
Vul voor jezelf alvast je fenotype in of maak er een foto van en plak die in de afbeelding.
Maak daarna een mailtje om te versturen aan familieleden, waarin je vraagt om een foto te sturen, waarop te zien is of ze kunnen tongrollen of niet, of hoe hun oorlel er uitziet.
Ze mogen natuurlijk ook gewoon antwoord geven op de vraag of ze dit kunnen in plaats van een foto sturen. Je hoeft niet alle familieleden per mail te benaderen.
Je kunt ze ook persoonlijk vragen of bijvoorbeeld bellen.
Uitwerking
Zet als je alle gegevens hebt, de fenotypen en ontbrekende namen in de stamboom. Probeer dan uit je eigen stamboom op te maken wat dominant is: Wel kunnen tongrollen of juist niet. Oorlellen vast aan het hoofd of juist oorlellen los. Kom je er niet uit? Dan mag je dit via internet proberen te achterhalen of klasgenoten om hulp vragen.
Zet vervolgens op zoveel mogelijk plaatsen in de stamboom het juiste genotype:
Bij de individuen met de recessieve eigenschap 2 kleine letters.
In elk geval 1 hoofdletter voor de dominante eigenschap.
Als tweede letter een hoofdletter als zeker is dat de persoon homozygoot dominant is en een kleine letter als zeker is dat hij/zij heterozygoot is.
Is het niet zeker, gebruik dan a. ls tweede letter een vraagteken.
Laat, als je klaar bent je stamboom controleren op juistheid door degene met wie je samenwerkt.
Werk hem erna netjes in het groot uit op A-3 formaat voor de tentoonstelling.
