Tussen 47 v.Chr. en ongeveer 400 n.Chr. liep de Limes, de buitengrens van het Romeinse Rijk, door Nederland. Het was geen scherpe grens maar een zone die door Romeinse soldaten werd bewoond en bewaakt.
In deze extra opdracht ga je ontdekken dat deze grenszone voor Nederland ook een handelsroute was en een plek waar inheemse bewoners van Nederland kennismaakten met nieuwigheden die de Romeinen hadden meegebracht en waar we nu in Nederland nog profijt van trekken.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je
in eigen woorden beschrijven wat de Limes is.
uitleggen waar de Limes door Nederland liep en hoe die eruitzag.
met voorbeelden toelichten dat de Limes in Nederland ook een handelsroute was.
enkele producten en andere zaken opsommen die van de Romeinen zijn overgenomen en die nog steeds belangrijk zijn voor het dagelijks leven van nu.
weergeven dat de Limes in Nederland een ontmoetingspunt was voor culturen.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Na het kijken van een video over de Limes kun je vragen beantwoorden over de loop, de voordelen en de nadelen van de Limes.
Stap 2
Je kunt na het lezen van de tekst en het kijken van de invloed benoemen welke invloeden van de Romeinen nu nog voor ons van toepassing zijn.
Stap 3
Je kunt na het lezen van de tekst uitleggen hoe de overgang van prehistorie naar protohistorie verliep.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die passen bij deze opdracht.
Eindopdracht
Je maakt een legpuzzel van de Limes die door Nederland liep.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor de opdracht heb je 2 uur nodig.
Aan de slag
Stap 1: Romeinse grens in NL
De Limes was een zone tussen het Romeinse Rijk en de gebieden die niet door de Romeinen bezet waren. In deze strook vond je de kampen van de soldaten en wachttorens van waaruit het Romeinse Rijk door soldaten bewaakt werd. Tussen 47 v.Chr. en omstreeks 400 n.Chr. liep deze strook door Nederland (zie afbeelding).
Kijk nu naar de video en beantwoord hierna de vragen.
Let goed op de voordelen die inwoners boven de Limes hadden van de zone.
Tussen 50 en 12 v.Chr. vestigen zich allerlei nieuwe bewoners in ons gebied, zoals de Bataven en de Cananefaten.
De Bataven en Cananefaten worden al snel trouwe bondgenoten van de Romeinen en vechten aan Romeinse zijde mee tegen andere Germaanse stammen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De Limes als plek voor handel en overdracht van cultuur
Langs de Limes in Nederland bouwden de Romeinen grensposten en steden. Die waren met elkaar verbonden door de Rijn en met andere delen van het rijk door goede wegen, die door de Romeinen waren aangelegd. Daarvan maakten ook handelsreizigers dankbaar gebruik. Daardoor heeft de Limes niet alleen zichtbare sporen achtergelaten in de Nederlandse bodem en het landschap, maar ook andere sporen. Sporen die misschien niet zichtbaar zijn, maar wel van grote invloed op het dagelijks leven in Nederland van nu.
Bekijk welke invloed de Romeinen op ons eten hebben gehad. De vragen op deze pagina gaan onder andere over het voedsel dat de Romeinen in ons land hebben geïntroduceerd.
Zie de video 'Romeinse moestuin Arnhem' (Kijk van 1:15 tot 2:38 min.)
Romanisatie
De komst van de Romeinen naar Nederland betekent een culturele, economische, religieuze en politieke schok. De inheemse stammen nemen de aspecten van de Romeinse cultuur over die hen het meest aanspreken. Dit proces heet ‘romanisatie’.
Culturele invloed
Naast het nieuwe fenomeen van de stad, introduceren de Romeinen op cultureel gebied onder meer de geschreven taal (het schrift) en de rechtspraak. Via import maakt Nederland kennis met o.a. olijfolie, wijn, papaver en vissaus, maar ook met glaswerk. Bij de landbouw nemen de Romeinen de oogstmachine, veel grotere runderrassen, kippen en nieuwe gewassen zoals tamme kastanjes, broodtarwe en rogge mee.
Economische invloed
De aanwezigheid van het leger zorgt voor een bloeiende handel in etenswaren en luxeproducten. Ook krijgt ons land krijgt voor het eerst te maken met een monetair stelsel (geld).
Religieuze invloed
De Romeinen zien overeenkomsten tussen de karaktertrekken van hun eigen goden en inheemse goden. Zij voegen de naam van de Romeinse god toe aan de inheemse naam. Daarnaast ontstaat een vermenging van inheemse en Romeinse gebruiken. De doden worden nog steeds gecremeerd, maar behalve simpele crematiegraven komen ook grafheuvels, monumentale grafzerken en askisten voor.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Met het schrift komt er een eind aan de préhistorie. Het schrift verschijnt echter niet overal ter wereld rond dezelfde periode. Het eerste schrift ontstaat ruim 3000 jaar v.Chr. in Mesopotamië en Egypte.
Over de Germaanse volkeren die in de Nederlanden woonden wordt voor het eerst geschreven door Julius Caesar, met name in zijn De bello Gallico.
Zoals elke Romeinse generaal schreef ook Julius Caesar in opdracht van de Senaat verslagen over zijn veldtochten. En hoewel Caesar er niet voor terugdeinsde feiten te verdraaien te meerdere eer en glorie van zichzelf is het document een belangrijke bron van historici.
Boek 1
Gallië is in zijn geheel verdeeld in 3 delen, waarvan de Belgen er één bewonen, een ander deel zijn de Aquitaniërs, en een derde diegenen die in hun eigen taal Kelten, maar in onze taal Galliërs genoemd worden. Zij verschillen onderling op het gebied van taal, instellingen, wetten. De Galliërs worden gescheiden van de Aquitaniërs door de Garonne, en van de Belgen door de Marne en de Seine. Van al deze volkeren zijn de Belgen de dappersten, voornamelijk omdat ze zeer ver verwijderd zijn van de cultuur en de beschaving van de Provincie, en omdat er helemaal niet vaak handelaars naar hen komen die dingen invoerende die bijdragen tot het verwekelijken van hun geesten, en omdat ze de buren zijn van de Germanen, die over de Rijn wonen, en met wie ze voortdurend oorlog voeren. En om die reden ook gaan de Helvetiërs alle overige Germanen in dapperheid vooraf, namelijk omdat ze bijna dagelijks met de Germanen strijden, ofwel wanneer ze hun grondgebied verdedigen, ofwel om zelf op het grondgebied van de Germanen te vechten.
Omdat het gaat om een beschrijving van de volkeren die hier woonden en niet om een geschreven tekst van de volkeren zelf wordt hiervoor wel de term protohistorie gebruikt.
Schrijf de namen van de volkeren op die worden genoemd in het gedeelte uit de 'De bello Gallico'.
Afronding
Begrippenlijst
Keltische en Germaanse stammen
Volkeren die in de tijd van de Romeinen in Europa leefde. Soms sloten ze bondgenootschappen met de Romeinen en soms waren ze gezworen vijanden. De Keltische stammen worden ook wel Galliërs genoemd.
Veroveringen – Julius Caesar
Romeinse legers onderwierpen het ene na het andere volk. Het was Julius Caesar die Gallië aan het Romeinse Rijk toevoegde tot ongeveer de rivier de Rijn.
Limes - wachttorens
De noordgrens van het Romeinse Rijk werd gevormd door de rivieren de Donau en de Rijn en een verdedigingslinie tussen beide rivieren. Die grens heet de Limes. Op geregelde afstand stonden wachttorens.
Romanisatie - Romanisering
Romanisatie is het proces van het overnemen van aspecten van de Romeinse cultuur door de inheemse bevolking.
Bataven
De Bataven waren een Germaans volk, dat zich gevestigd heeft in wat nu de Betuwe heet. Lange tijd werkten de Bataven nauw samen met de Romeinen. Bataven maakten deel uit van het Romeinse leger. In 69 n.C. kwamen de Bataven o.l.v. Julius Civilis in opstand tegen de Romeinen.
Grenspalen
Langs de routes door het Romeinse Rijk stonden grenspalen.
Wegennet
De Romeinen zorgden voor goede wegen in het Rijk, zodat legers zich (relatief) snel konden verplaatsen.
Eindopdracht: Legpuzzel
Als eindopdracht bij deze extra opdracht maak je een legpuzzel van de kaart van
Nederland rond 47 v.Chr.
De legpuzzel geeft de kaart weer waarop de Limes duidelijk zichtbaar loopt.
Met behulp van kleine icoontjes of afbeeldingen geef je de verschillende bijzonderheden
of steden langs de Limes weer. Denk bijvoorbeeld aan het grote legerkamp bij Nijmegen
of de stad Utrecht.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo voor leerjaar 1. Dit is tijdvak 2 met het onderwerp: Limes. Tussen 47 v. Chr. en ongeveer 400 na Chr. liep de Limes, de buitengrens van het Romeinse rijk, door Nederland. Het was geen scherpe grens maar een brede strook land. Romeinse soldaten woonden in het gebied en bewaakten de grens. Deze grenszone was voor Nederland ook een handelsroute. Langs de limes maakten inheemse bewoners van Nederland kennis met nieuwigheden die de Romeinen hadden meegebracht. Die nieuwigheden van de Romeinen kennen we nu nog in Nederland. Het materiaal bespreekt wat de Limes is, hoe het er uit zag, wat voor functie het had en de gevolgen van de Limes voor het dagelijks leven nu. Ook komt Julius Caesars boek De bello Gallico aan bod. Hierbij wordt het begrip protohistorie genoemd. Begrippen die verder aan bod komen zijn: veroveringen - Julius Caesar, wegennet, grenspalen, Keltische en Germaanse stammen, volksverhuizingen, Limes - wachttorens, Romanisatie - Romanisering, Bataven en inheems.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur en de confrontatie met de Germaanse cultuur;
Grieks-Romeinse en Germaanse cultuur;
Grieks-Romeinse cultuur;
Geschiedenis;
De tijd van Grieken en Romeinen (3000 v C - 500 n C);
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo voor leerjaar 1. Dit is tijdvak 2 met het onderwerp: Limes. Tussen 47 v. Chr. en ongeveer 400 na Chr. liep de Limes, de buitengrens van het Romeinse rijk, door Nederland. Het was geen scherpe grens maar een brede strook land. Romeinse soldaten woonden in het gebied en bewaakten de grens. Deze grenszone was voor Nederland ook een handelsroute. Langs de limes maakten inheemse bewoners van Nederland kennis met nieuwigheden die de Romeinen hadden meegebracht. Die nieuwigheden van de Romeinen kennen we nu nog in Nederland. Het materiaal bespreekt wat de Limes is, hoe het er uit zag, wat voor functie het had en de gevolgen van de Limes voor het dagelijks leven nu. Ook komt Julius Caesars boek De bello Gallico aan bod. Hierbij wordt het begrip protohistorie genoemd. Begrippen die verder aan bod komen zijn: veroveringen - Julius Caesar, wegennet, grenspalen, Keltische en Germaanse stammen, volksverhuizingen, Limes - wachttorens, Romanisatie - Romanisering, Bataven en inheems.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Romeinse grens in Nederland
De Limes
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Aan het eind van deze opdracht kun je
Benodigdheden
De Limes als plek voor handel en overdracht van cultuur
Als eindopdracht bij deze extra opdracht maak je een legpuzzel van de kaart van
Intro
