Voeding bij diabetes type 2

Voeding bij diabetes type 2

Inleiding

Deze module gaat in op voeding bij diabetes mellitus type 2. De module is specifiek geschreven voor zorgmedewerkers (in opleiding) van niveau 3 tot en met niveau 5 in de 1e lijn. De module kan gebruikt worden voor elearning, maar (onderdelen) kunnen ook in een les verwerkt worden. In de module worden zowel algemene voedingsadviezen behandeld als meer specifieke onderwerpen met betrekking tot voeding bij diabetes type 2. Hierdoor kan er individueel gedifferentieerd worden, afhankelijk van functie-eisen en/of interesse.

Het uitgangspunt van deze module is er dat kennis over het ziektebeeld diabetes type 2 aanwezig is.

De inhoud van de module is gebaseerd op de meest recente en landelijk gebruikte richtlijnen zoals de nhg-standaard diabetes (derde herziening), de voedingsrichtlijn diabetes 2015  en de richtlijnen Gezonde Voeding 2015.

Preventie

Vooraf

De prevalentie van mensen met diabetes type 2 neemt toe. Elke dag komen er in Nederland ongeveer 184 nieuwe diabetespatiënten bij. De verwachting van het RIVM is dat er in Nederland in 2025 1,3 miljoen mensen met diabetes zullen.

Er is daarom veel aandacht voor preventie van chronisch zieken, waaronder diabetes. Voor de ontwikkeling van diabetes is onze westerse levensstijl heel bepalend. Bij 80% van de mensen met diabetes type 2 is er sprake van overgewicht. Als medewerker binnen de zorg kun je met betrekking tot preventie een belangrijke adviserende rol spelen. Mogelijk kun jij, door het geven van de juiste informatie, net iemand over de drempel helpen om zijn levensstijl te veranderen!

Voedingsadviezen om diabetes type 2 te voorkomen

Mensen die geen diabetes type 2 hebben verkleinen de kans op deze ziekte als ze een gezond gewicht behouden of krijgen. Een paar kilo afvallen heeft al een gunstig effect.

Daarnaast helpt het om te eten volgens de Schijf van Vijf en voldoende te bewegen. Specifiek gelden de volgende adviezen om diabetes type 2 te voorkomen:

    Drink zo min mogelijk suikerhoudende dranken zoals frisdrank en sappen.
    Eet niet te veel rood vlees en bewerkt vlees zoals vleeswaren.
    Eet wel veel volkoren producten.
    Neem voldoende (ongezoete) zuivel, vooral yogurt schijnt een gunstig effect te hebben.
    Eet genoeg groente en fruit, peulvruchten en noten.
    Drink alcohol met mate.

( www.voedingscentrum.nl)

Vragen over de tekst

Uitleg over de nieuwe Schijf van vijf

Na diagnose

Vooraf

Voeding speelt een belangrijke rol bij de voorkoming van diabetes. Maar als iemand al diabetes type 2 heeft, wat is dan de rol van voeding? Kan voeding de ziekte genezen? En welke rol speelt de voeding als iemand medicatie en/of insuline gebruikt in verband met diabetes?

Begin met het kijken van het onderstaande filmpje en let op het volgende:

- Waar is het voedingspatroon op gebaseerd?
- Welke factoren zijn van belang om het vol te houden?
- Wat vind je van de rol van de zorgverzekeraar?

Is diabetes type 2 te genezen door de juiste voeding?

Vragen bij het fimpje

Alleen met dieet

Als de diagnose diabetes type 2 wordt gesteld, begint de behandeling (als de bloedglucosewaarden het toelaten) eerst alleen met een dieet. Volgens de richtlijnen van de huisartsen (NHG Standaard) worden de volgende waarden gehanteerd.

Vragen over de tekst

Voeding en medicatie

Als drie maanden na het stellen van de diagnose blijkt dat de streefwaarden niet behaald worden, wordt er gestart met medicatie. Hieronder staan de verschillende medicijnen in volgorde van 1e keus tot de nieuwere middelen. Bij elk medicijn zijn de werking, de bijwerkingen en het eventuele voedingsadvies beschreven.

 

Medicijn: Biguaniden: Metformine

Werking: Remt glucoseproductie in de lever. Verhoogt de insulinegevoeligheid en bevordert het glucoseverbruik door de
weefselcellen.Vermindert de eetlust.
Voedingsadvies: Regelmatige koolhydraatverdeling. Koolhydraatbevattende tussenmaaltijden niet nodig.
Bijwerkingen: Maagdarmklachten zoals misselijkheid en diarree.Geen hypoglykemie.Geen gewichtstoename (als gevolg van verminderde eetlust is   gering gewichtsverlies mogelijk).
 
 
Medicijn: Sulfonylureumderivaten:Tolbutamide,Glibenclamide, Gliclazide, Glimepiride
 
Werking: Stimuleren de insulineafgifte door de betacellen van de pancreas. Versterken het effect van insuline in de weefselswaardoor de glucose makkelijke wordt opgenomen.
Voedingsadvies: Regelmatige koolhydraatverdeling. Koolhydraatbevattende tussenmaaltijden kunnen noodzakelijk zijn.
Bijwerkingen:  Hypoglykemie, maagdarmstoornissen Flushing (rood hoofd), komt voor bij het gebruik van alcohol.
 
 
Medicijn: Meglitiniden: Repaglinide(Novonorm®)
 
Werking: Stimuleert de aanmaak van insuline door de betacellen in de pancreas.
Voedingsadvies: Innemen voor de maaltijd, niet innemen bij overslaan maaltijd.
Bijwerking: Hypoglykemie kan snelvoorkomen.
 
 
Medicijn: Alfa-glucosidaseremmer: Acarbose
 
Werking: Vertraagt de afbraak van di-,  oligo- enpolysachariden uit de voeding.
Voedingsadvies: Vlak voor of aan het begin van de maaltijd innemen.
Bijwerking: Zeer vaak flatulentie (winderigheid).
 
 
Medicijn: Glitazones: Pioglitazon
 
Werking: Bevordert insulinegevoeligheid in vetweefsel via indirecte effecten
Voedingsadvies: Regelmatige koolhydraatverdeling,geen tussenmaaltijden nodig.
Bijwerkingen: Oedeem, gewichtstoename
 
 
Medicijn: GLP-1 analogen: Exenatide, Liraglutide,Lixisenatide,
 
Werking: Injectie. Incretine-mimeticum.Verhoogt glucoseafhankelijk insulineafgifte envermindert glucagonafgifte.
Voedingsadvies: Regelmatige koolhydraatverdeling ,geentussenmaaltijden nodig.Misselijkheid bij aanvang maaltijd, tijdig stoppen met eten.
Bijwerkingen: Maagdarmklachten zoalsmisselijkheid en diarree.Verminderde eetlust, buikpijn en anorexie.
 
 
Medicijn: DPP-4 remmers:, Sitagliptine (Januvia®),Vildagliptine (Galvus®) ,Saxagliptine (Onglyza®), Linagliptine (Trajenta®)
 
Werking: Voorkomt hydrolyse van incretine-hormonen, hierdoor blijft werking incretines langer bestaan. (Dit verhoogt glucoseafhankelijk de insulineafgifte en vermindert glucagonafgifte.)
Voedingsadvies: Regelmatige koolhydraatverdeling,geen tussenmaaltijden nodig.
 
(zorgstandaarddiabetes)
 
diabetesfonds.nl
diabetesfonds.nl

Als de streefwaarden niet bereikt worden met orale medicatie, wordt de overstap gemaakt naar insuline. Deze overstap heeft invloed op het voedingspatroon van de patient. De dietiste kan de aanpassing in voeding begeleiden bij de overgang naar insuline.

zorgstandaarddiabetes
zorgstandaarddiabetes

Verdieping

Vooraf

Bij de verdieping wordt ingegaan op verschillende aspecten die te maken hebben met de voeding bij diabetes type 2.

Koolhydraten

hetgroenemugje.nl
hetgroenemugje.nl

Er zijn verschillende soorten koolhydraten. In onderstaande filmpje wordt een toelichting geven op de verschillen tussen en overeenkomsten van koolhydraten.

Wat zijn koolhydraten?

Vragen over het filmpje.

Advies ten aanzien van koolhydraatinname bij diabetes type 2:

 

* Kies voor kwalitatief goede koolhydraatbronnen zoals volkoren graanproducten, peulvruchten, groenten, fruit.

Deze producten bevatten naast koolhydraten ook andere belangrijke nutriënten zoals bijvoorbeeld eiwitten en vitamines.

 

* Beperk het gebruik van geraffineerde koolhydraatbronnen zoals witbrood en broodproducten van witmeel, gebak, koekjes en biskwies, vezelarme ontbijtgragen zoals cornflakes en crispies, witte rijst en pasta.

Deze producten bevatten vaak vaak naast koolhydraten veel vet en/of suiker. Suiker (sacharose) levert veel energie.

 

* Beperk de inname van suikerhoudende dranken en vervang deze door water, thee, koffie zonder suiker, of eventueel ongezoete melk(producten) of dranken die gezoet zijn met intensieve zoetstoffen zoals acesulfaam-K, cyclamaat, saccharine, stevia en aspartaam.

Intensieve zoetstoffen hebben een grote zoetkracht en leveren (vrijwel) geen energie en beïnvloeden de bloedglucose niet.

 

Aandachtspunt bij het advies:

* Ook ongezoete vruchtensappen en melk(producten) bevatten wel van nature voorkomende koolhydraten.

 

 

Glycemische Index

De glycemische index (GI) is een maat om aan te geven hoe snel koolhydraten in de darm worden verteerd en als glucose in het bloed worden opgenomen.  Koolhydraten die snel worden afgebroken tijdens de spijsvertering en hun glucose snel afgeven in de bloedbaan hebben een hoge glycemische index, terwijl koolhydraten die langzaam afbreken en hun glucose geleidelijk aan het bloed afgeven een lage glycemische index hebben.

Bij de bepaling van de glykemische index wordt het effect van 50g koolhydraten op de bloedsuikerspiegel, vergeleken met een reactie op 50g pure glucose (druivensuiker).

De glykemische lading (GL) meet in tegenstelling tot de glykemische index, het effect van de koolhydraten uit één portie van het voedingsmiddel op het bloedsuikergehalte. Om die reden zegt deze maat meer dan de glykemische index. Het aantal koolhydraten kan namelijk sterk verschillen per portie. Brood heeft bijvoorbeeld een hoge glykemische index (gemiddeld 75), maar als je kijkt naar de koolhydraten per portie is de glykemische lading juist laag. Eenzelfde hoeveelheid tafelsuiker als brood kan een vergelijkbare glykemische index hebben, terwijl de glycemische lading van tafelsuiker bijna tweemaal zo hoog is als van (wit)brood.

Uit onderzoek zijn geen overtuigende, bewezen verbanden gevonden tussen de GI en GL en de gezondheid op lange termijn. Er wordt wel veel onderzoek naar gedaan, met name op het gebied van diabetes. Een voeding met een lage glykemische lading komt neer op veel groente, fruit, peulvruchten, noten, zaden en volkoren graanproducten.

(www.wikipedia.nl)

Voor een overzicht van de glycemische index en de glycenische lading van de meest genuttigde voedingsmiddelen zie de onderstaande link navn het Diabetesfonds:

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/over-eten/glykemische-indexhttp://

Praktisch advies ten aanzien van het gebruik van GI:

Bij dieet advies aan patienten met diabetes type 2  kan uitleg gegeven worden over de GI.Echter, uitleg en goede interpretatie van de GI is complex. Er zijn verschillende definities over laag-versus hoogglykemisch en de individuele glucoserespons verschilt bijvoorbeeld door de combinatie met andere
voedingsmiddelen. Het is bovendien moeilijk om de effecten van vezel te vergelijken met de effecten van voedingsmiddelen met een lage GI. Hoewel sommige studies verbeteringen laten zien bij een laagglykemisch voedingspatroon zijn deze bij andere studies niet gevonden.
 
( Zorgstandaarddiabetes)

Alcoholgebruik

detriangel.praktijkinfo.nl
detriangel.praktijkinfo.nl

Alcoholgebruik bij patiënten met diabetes type 2. Wat adviseer jij? Wat zijn de positieven en de negatieve effecten van alcohol? Test je eigen kennis door het beantwoorden van de volgende vragen.

Praktische adviezen ten aanzien van alcoholgebruik bij diebetes type 2:

* Adviseer bij alcoholgebruik in de avond om indien mogelijk de bloedsuiker voor het slapen gaan te prikken.  Bij insulinegebruik kan de dosering eventueel een paar EH verlaagd worden. Adviseer zonodig een koolhydraat bevattend product te eten. Eventueel kan 's nachts de wekker gezet worden voor een bloedglucosemeting en zonodig inname van koolhydraten.

* Neem zonodig extra koolhydraten bij alcoholgebruik in combinatie met sport.

 

Aandachtspunten ten aanzien van alcoholgebruik bij diabetes type 2:

- Patienten die een SU-derivaat kunnen in combinatie met alcohol last krijgen flushes. Tevens kunnen klachten van hoofdpijn, duizelighedi, tachycardie, benauwdheid en misselijkheid ontstaan.

- De verschijnselen van alcoholgebruik kunnen lijken op de verschijnselen van een hypoglycemie.

Hypoglycemie

nijsmellinghe.nl
nijsmellinghe.nl

Voedingsadvies bij hypoglycemie:

 

* Het geven van glucose heeft de eerste voorkeur. Als dit niet voor handen is, kan er gekozen worden voor een ander koolhydraatbevattend product.

* Houd een hoeveelheid van 20 gram voor volwassenen aan. Uitgedrukt in producten betekent dit bijvoorbeeld: 7 tabletten van 3 gr Dextro Energy, gemiddeld 2 eetlepels limonadesiroop, 4 suikerklontjes opgelost in water of 200 ml vruchtensap.

* Controleer na 15-20 minuten opnieuw de bloedsuiker. Indien deze nog gelijk aan of kleiner dan 3.5 is, geldt nogmaals bovenstaand advies.

* Het genoemde glucose advies geldt ook als de hypoglycemie voor een maaltijd is ontstaan. Indien na 15-20 minuten de bloedsuiker goed is, kan de normale hoeveelheid insuline gespoten worden en de gebruikelijke maaltijd genuttigd.

* Bij gebruik van SU-derivaten en/of langwerkende insuline kan langduriger controle en grotere hoeveelheid glucose noodzakelijk zijn.

* Bij frequente hypoglycemieën na het sporten kan geadviseerd worden om extra koolhydraten te nemen of in overleg met de arts, de medicatie te verlagen.

* Wees alert op het bloedsuikerverlagende effect van alcohol (zie alcoholgebruik).

* De samenstelling van limonadedranken en vruchtensappen kunnen wijzigen (glucose wordt bijvoorbeeld vervangen door fructose). Adviseer om het etiket goed te checken.

 

Vetten

sourcepersonaltraining.nl
sourcepersonaltraining.nl

Vet heeft meerdere functies in het lichaam. Vet is een bron van energie en heeft een functie in het transport van energie. Vet zorgt voor warmte isolatie en beschermt tegen beschadiging door schokken of bijvoorbeeld stoten van buitenaf. Vetten zijn dragers van de vitamines A, D, E en K. Vetten hebben een hoge verzadigingswaarde, waardoor ze de eetlust afremmen en vetten leveren essentiele etzuren, dien onmisbaar zijn voor het lichaam.

Bekijk ook de onderstaande infographic van het voedingscentrum over vetten.

Voor meer informatie over de soorten vetten:

https://www.voedingswaardetabel.nl/watiswat/vetten/

Voedingspatronen

Er zijn verschillende voedingspatronen die bruikbaar zijn bij diabtes type 2. Belangrijk bij voedingsadvisering is om aan te sluiten bij de wensen van de patiënt. Binnen deze module worden de voedingspatronen beschreven die (kleine) positieve effecten hebben laten zien ten aanzien van diabetes.

Mediterraan voedingspatroon

 

Het mediterrane voedingspatroon heeft een beschermende werking ten aanzien van het cardiovasculaire risicoprofiel bij mensen met diabetes. Zoals de naam al zegt ligt de oorsprong van dit voedingspatroon rond het Middellandse Zee gebied. De mediterrane keuke is erg gevarieerd, maar wordt ook gekenmerkd door eenvoud en soberheid. De voeding bestaat voor een groot deel uit plantaardige voedingsmiddelen en koolhydraten met over het algemeen een lage glykemische index. Onderstaande afbeelding geeft een goed beeld van de gebruikte voedingsmiddelen.

diet.wikia.com
diet.wikia.com

Laag koolhydraat voedingspatroon

 

Er is wetenschappelijk bewijs dat een laag koolhydraatvoedingspatroon een op korte termijn in elk geval een positief effect heeft op het HbA1c en het cardiovasculaire risico. Het effect op lange termijn is nog niet onderzocht.

Bij een laag koolhydraat voedingspatroon wordt uitgegaan van een maximum van  40 energieprocenten bestaande uit kollhydraten ten opzichte van de totale voedingsinname. Als er 2000 kcal per dag worden ingenomen, bestaat dit voor 200 gram uit koolhydraten. Met name de mono= en disaccariden worden beperkt zoals vruchtensappen, gezoete zuivelproducten en suikkerrijke producten als koekjes, gebak etc. Er wordt ruim gebruikt gemaakt van:

- eiwitrijke producten zoals vlees, gevogelte, vis, eieren, noten en zaden

- vetrijke producten zoals oliën, boter, margarine, advocado

- groenten

Voor meer informatie over de voedingswaarde van eiwitten:

https://www.voedingswaardetabel.nl/watiswat/eiwitten/

DASH voedingspatroon

 

Het Diatery Approaches to Stop Hypertension voedingspatroon bevat veel kalium en calcium en weinig natrium en veel groenten en fruit. bij een totale inname van 2000 kcal per dag worden 4-5 porties groente en 5-6 portie fruit geadviseerd.Alcohol wordt zeer beperkt. Bij gezonde mesnen laat het een positief effect zien op de systolische bloeddruk en de glucosewaarden en leidt tot verlaging van het risico op cardiovasculaire aandoeningen. Met betrekking tot de effectiviteit bij patienten met diabetes type 2 is nog beperkt bewijs.

Vegetarisch of veganistisch voedingspatroon

 

Een vegetarisch voedingspatroon laat bij mensen met diabetes type 2 een verbeteringen zien met betrekking tot insulineresistentie en oxidatieve stress. Tevens is de prevalatentie van diebetes type 2 bij mensen met een vegetarisch voedingspatroon lager dan bij mensen met een traditioneel westers voedingspatroon.

Voor meer informatie over vegetarisch en veganistisch voedingspatroon:

https://www.vegetariers.nl/

 

Extra

Mocht je de informatie uit de module nog onvoldoende vinden, dan verwijs ik je naar de volgende sites:

https://www.nhg.org/standaarden/samenvatting/diabetes-mellitus-type-2

http://www.zorgstandaarddiabetes.nl/

 

Bronnen

  • Het arrangement Voeding bij diabetes type 2 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Elly Havinga
    Laatst gewijzigd
    2016-04-29 15:38:41
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    diabetes type 2 dm voeding

    Bronnen

    Bron Type
    Uitleg over de nieuwe Schijf van vijf
    https://www.youtube.com/watch?v=yex64_w5jSY     		Link
    h<a href="https://www.youtube.com/watch?v=EnTVyyUYYo8">ttps://www.youtube.com/watch?v=EnTVyyUYYo8</a>&nbsp; &nbsp; Link
    <a href="https://www.youtube.com/watch?v=gVR23HuwoBA">https://www.youtube.com/watch?v=gVR23HuwoBA</a> Link
    Link

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van