Module: Hormonen - h45

Module: Hormonen - h45

Hormonen

Intro

Diabetes
Waarschijnlijk heb je wel eens gehoord van diabetes.
Diabetes werd vroeger ook wel suikerziekte genoemd.
Dat is een misleidende term, want suikerziekte wordt niet veroorzaakt door het eten van suiker. Ook betekent het niet dat je geen suiker meer mag eten als je suikerziekte hebt.
In deze module gaan je kijken wat er dan wel aan de hand is als iemand diabetes heeft.

Diabetes komt veel voor.
Het aantal Nederlanders met deze aandoening is tussen 2000 en 2011 met ruim de helft gestegen, tot circa 1 miljoen mensen op dit moment.
Met COPD is diabetes de meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen.

Hoe verandert je leven als je diabetes hebt? Kun je bijvoorbeeld sporten?
Luister naar rapster Becio en oud-volleyballer Bas van de Goor. Bespreek na het kijken met een klasgenoot wat de invloed van diabetes op het leven van de mensen in de video is.

 

Wanneer een aandoening onder een bevolking voorkomt, is gezondheidsvoorlichting belangrijk:
om patiënten te begeleiden, maar ook om ziektegevallen te voorkomen!

In eindopdracht ga je zelf een actie bedenken om op jouw school diabetes en de risicofactoren onder de aandacht te brengen.
Je mag ook kiezen voor een actie die gericht is op risicofactoren van diabetes.

Wat ga ik leren?

Aan het eind van deze module kan ik:

  • de werking van een regelkring in het hormoonstelsel voorspellen;
  • de werking van hormoonklieren en de specifieke werking van hun hormonen beschrijven;
  • afleiden hoe de doelorganen daarop reageren;
  • het verband beschrijven tussen hormonale regulatie en het handhaven van homeostase;
  • de relatie tussen het hormoonstelsel en het zintuig-, spier- en zenuwstelsel toelichten.

Deelconcepten
Hormoonklieren, hypothalamus, hypofyse, schildklier, nieren, bijnieren, eilandjes van Langerhans, exocrien, endocrien, doelwitorganen, hormoonreceptor, hormoonconcentratie, insuline, glucagon, adrenaline, schildklierhormoon.

Wat ga ik doen?

Aan de slag
Stap Inhoud
Stap 1 Ik bestudeer regelkringen en kijk wat deze te maken hebben met het glucosegehalte in mijn lichaam.
Stap 2 Met behulp van video's krijg ik een beter inzicht in diabetes.
Stap 3 Wat kan er mis gaan bij mensen met diabetes? Dat bestudeer ik in deze stap.
Stap 4 Ik ontdek op welke manieren diabetes behandeld wordt.
Stap 5 Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van diabetes?
Afronding
Onderdeel  
Kennisbank Alle Kennisbankitems uit deze module.
Eindopdracht Ik maak een draaiboek met toelichting en promotiemateriaal over diabetes type I en II.
D-toets Ik test mijn kennis over deze module met een d-toets
Terugkijken Terugkijken op de opdracht.

 

Tijd
Voor deze opdracht heb je 8 SLU nodig.

Aan de slag

Stap 1: Regelkringen en glucose

Diabetes in jouw omgeving
Ken je mensen met diabetes?
Vraag hen wat het betekent om diabetes te hebben en wissel de ervaringen uit in de klas.
Vat klassikaal samen wat je na de introductie al weet over diabetes.

In de eerste module Aan de start heb je kennis gemaakt met verschillende regelmechanismen die je lichaam heeft om ervoor te zorgen dat je interne milieu steeds zo optimaal mogelijk is. Het vermogen van het lichaam om het interne milieu constant te houden, ondanks veranderingen in de omgeving noem je homeostase. Het woord is afkomstig van de Griekse woorden homoio en stasis die respectievelijk gelijksoortig en toestand betekenen.

Regelkringen
In viertallen.
Je hebt in de vorige module regelkringen bestudeerd voor het constant houden van:

  • temperatuur
  • bloeddruk
  • CO2 gehalte
  • osmotische waarde

Ieder tekent een van de regelkringen en legt deze aan de andere leerlingen uit.
Raadpleeg zo nodig:

Regelkringen

 

Maak daarna de volgende oefening:

Stap 2: Glucose

Bekijk de volgende twee video's om diabetes beter te begrijpen.

Lees nu de volgende pagina uit de Kennisbank:

Alvleesklier


Bekijk de video met informatie voor hoog (hyper) en laag (hypo) bloedsuikergehalte. Beantwoord daarna de vragen onder de video.

Stap 3: Wat kan er mis gaan?

Wat kan er mis gaan?
De regelkring van suiker die je in stap 1 hebt geleerd is kwetsbaar.
Op welke punten zou het mis kunnen gaan?
 

Een te laag bloedsuikergehalte wordt wel een hypo genoemd, te hoog een hyper.

Teken voor een gezond iemand een regelkring waarin een hypo voorkomt.
Vergelijk je schema met een medeleerling

Kan een diabetespatiënt alcohol drinken?
Zoek hier het antwoord.
Wissel de gevonden antwoorden uit in de klas.

Regelkringen
Herhaal kennisbank:

Hormonale regeling van man en vrouw


Teken de beide regelkringen en vergelijk deze met de regeling van het insuline gehalte van het bloed.
Gebruik eventueel ook de animaties op Bioplek.

Glucose en stress
Ook stress kan ervoor zorgen dat de bloedglucosespiegel stijgt.
Een voetbalwedstrijd, een proefwerk of een ruzie. 
Beantwoord de vragen over glucose en stress.

Diabetes type I en II
Je hebt gelezen dat er twee typen diabetes zijn.
Zoek uit wat er mis gaat bij iemand met diabetes type I en type II. Bespreek de informatie die je hebt gevonden met een klasgenoot.
Beantwoord dan de vragen:

Stap 4: Behandelen van diabetes

Paul Langerhans

In 1869 ontdekte een Duitse student medicijnen, Paul Langerhans, groepjes cellen in de alvleesklier, waarvan de functie nog onbekend was.
Later bleken deze cellen insuline af te scheiden. De groepjes cellen werden naar hem genoemd.
Aan het begin van de twintigste eeuw deden in Canada enkele wetenschappers een experiment waarmee ze het verband tussen de alvleesklier en diabetes aantoonden.

Ze noemden het geïsoleerde stofje : isletine.
Later werd dit ïnsuline (insula – eiland in het Latijn). Om grotere hoeveelheden insuline te kunnen maken, schakelden ze over op koeien en varkens. Ze zuiverden de verkregen stof zo goed mogelijk en testen het geïsoleerde insuline uit op zichzelf. De eerste patiënt die genezen werd was een 14 jarige jongen, in 1922. Het gebruik van runderinsuline en varkensinsuline had wel nadelen.
Ondanks het zuiveren, bleven er verontreinigingen in het preparaat achter.
In 1955 werd de aminozuurvolgorde van menselijk insuline ontdekt.
Dierlijk insuline en menselijke insuline bleken niet helemaal hetzelfde.
Maak de oefening "Genezen van diabetes?" 
 

Molecuulstructuur

Zoek in Binas (67K) de structuurformule van insuline. Beantwoord daarna de volgende twee vragen.

Productie van insuline
Tegenwoordig wordt insuline gemaakt met behulp van bacteriën. In de video hieronder wordt insuline besproken. Bekijk de video en beantwoord daarna de vragen. Gebruik eventueel ook:
Transgene organismen - bacteriën - www.bioplek.org

Bekijk de video:

 

Stap 5: Nog meer diabetes

Diabetes
Hoewel mensen met diabetes nu goed behandeld kunnen worden, is het goed regelen van het bloedsuikergehalte nog steeds lastig en bovendien belastend voor de patiënt. Er zijn wel steeds nieuwe ontwikkelingen.
Bekijk een aantal van deze ontwikkelingen in de volgende video's. Ga daarna met een klasgenoot op zoek naar nog een ontwikkeling op het gebied van diabetes. Jullie docent kiest een aantal ontwikkelingen uit aan de klas te vertellen. Zorg dus dat jullie goed kunnen verwoorden wat de ontwikkeling die jullie hebben gevonden inhoudt. 

Gevolgen van diabetes
Zoek uit welke organen beschadigd raken bij iemand met een niet goed geregeld bloedsuikergehalte?
Leg ook uit waardoor juist in deze organen schade optreedt.
Tip: kijk nog even naar het antwoord van stap 1, opdracht 6.


Onderzoek
Onderzoek naar de oorzaken en de gevolgen van diabetes is belangrijk.
Ook in Nederland wordt veel onderzoek gedaan.
Bekijk twee onderzoeken. Zijn alle diabetes patiënten gebaat bij beide onderzoeken?
Bespreek je antwoord in de klas.


Maak nu als afsluiting van deze stap de volgende examenvragen:

Havo Biologie 2004-1 vraag 30

Havo Biologie 2004-1 vraag 31

Havo Biologie 2004-1 vraag 32

Havo Biologie 2012-1 vraag 41

Havo Biologie 2012-1 vraag 42

Havo Biologie 2012-1 vraag 43

Havo Biologie 2012-1 vraag 44

Havo Biologie 2012-1 vraag 45

Havo Biologie 2012-1 vraag 46

 

Afsluiting

Samenvattend

Eindopdracht

Oorzaken en preventie
Je gaat beginnen aan de eindopdracht. Deze bestaat uit twee delen.
Werk hierbij in viertallen. Verdeel de werkzaamheden.

Deel 1: Oorzaken
Er is niet één oorzaak aan te wijzen voor diabetes.
Het onderzoek naar de oorzaak van diabetes I richt zich vooral op de vraag waardoor het afweersysteem de eigen cellen aanvalt.
Het onderzoek naar diabetes II probeert vooral de risicofactoren in kaart te brengen.
Bestudeer de onderstaande bronnen.
Maak een overzicht van de mogelijke oorzaken voor diabetes 1 en 2.

Bronnen:
Virus verwekker van diabetes type 1
Verwante aandoeningen
Leidt milieuvervuiling tot diabetes type 2
Waarom is beweging goed?
Suikerziekte door teveel cola?
Vitamine tegen suikerziekte
Genetisch samenspel suikerziekte blootgelegd
Witte rijst vergroot kans op diabetes

Deel 2: Preventie
Als je iets weet over oorzaken, kun je gaan bedenken waarop preventie zich moet richten. Je gaat zelf een actie bedenken die op jouw school diabetes en de risicofactoren onder de aandacht brengt.
Je mag ook kiezen voor een actie die gericht is op een beter begrip voor leerlingen met diabetes.

Je bedenkt met je groepje één actiepunt.
Je schrijft een draaiboek voor het uitvoeren van de actie.
Je schrijft een toelichting bij de actie, waarin je duidelijk maakt waardoor jullie actie bijdraagt aan het voorkomen van/het beter leven met diabetes.
Je maakt bovendien promotiemateriaal voor jullie actie.
In overleg met je docent wordt de actie zo mogelijk ook uitgevoerd.
Je levert het draaiboek, de toelichting en het promotiemateriaal in.

Als voorbereiding kun je de volgende bronnen bestuderen:
De lokale aanpak van overgewicht bij jongeren
www.jongerenopgezondgewicht.nl
Sociale kaart Gezond gewicht 0 - 12 jaar Lelystad
www.preventiediabetes.nl

Beoordeling
Jullie docent beoordeelt het draaiboek, de toelichting en het promotiemateriaal op de volgende punten:

  • Het is gelijk duidelijk wat het onderwerp is, namelijk diabetes.
  • De oorzaken van diabetes I en diabetes II zijn duidelijk weergegeven. 
  • De gekozen preventiemaatregelen zijn begrijpelijk en uitvoerbaar. 
  • Het gemaakte promotiemateriaal is aantrekkelijk en past bij de doelgroep. 
  • Het geheel ziet er overzichtelijk en verzorgd uit. 

D-toets

Toets
De opdracht sluit je af met het maken van een d-toets.
De toets bestaat uit verschillende soorten vragen. 

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
Klik op knoppen om de toets te starten.

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de leerdoelen van deze module nog eens door.
    Kun je wat je moet kunnen?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Ben je ongeveer 8 SLU met deze module bezig geweest.
    Heb je in die tijd alle stappen helemaal kunnen doorlopen?
  • Inhoud
    Misschien ken je wel iemand in je omgeving die diabetes heeft. Zou je deze persoon nu uit kunnen leggen wat de oorzaak is van zijn/haar ziekte en welke maatregelen hij/zij zou kunnen nemen om het beter te reguleren (bij type II).
  • D-toets
    Heb je de D-toets gedaan? Ging het goed?

  • Het arrangement Module: Hormonen - h45 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-07-25 19:30:41
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit is thema ’Hormonen en homeostase'. Het onderwerp van deze les is: hormonen. Aan het eind van deze module kun je: de werking van een regelkring in het hormoonstelsel voorspellen; de werking van hormoonklieren en de specifieke werking van hun hormonen beschrijven; afleiden hoe de doelorganen daarop reageren; het verband beschrijven tussen hormonale regulatie en het handhaven van homeostase; de relatie tussen het hormoonstelsel en het zintuig-, spier- en zenuwstelsel toelichten.
    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Biologie; Instandhouding; Hormonale regulatie, verband met homeostase; Regeling;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    8 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, biologie, doelorganen, havo4/5, hormonale regulatie, hormoonstelsel, spierstelsel, stercollectie, zenuwstelsel, zintuigstelsel

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Eetgedrag

    Diabetes type I en II

    Hormonen en homeostase

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van