Thema: Ademhaling

Intro

Je krijgt het er soms benauwd van…
Ademhalen doe je ongeveer tien keer per minuut.
Meestal denk je daar niet bij na.
Zuurstofrijke lucht gaat je lichaam in, lucht met extra koolstofdioxide verlaat je lichaam.
Om in leven te blijven hebben je cellen zuurstof nodig.
Bij de verbranding van voedingsstoffen maken je cellen koolstofdioxide.
Het bloed voert de gassen af- en aan naar je cellen.
De luchtverversing in je longen zorgt voor de uitwisseling met de buitenlucht.
Pas wanneer je longen minder goed gaan functioneren, bijvoorbeeld door asbest of ander fijnstof, merk je hoe belangrijk ademhaling is.

Kijk als inleiding op dit thema de volgende video van Bio-Bits. Bespreek na het kijken welke zaken je al wist en welke zaken die je hebt gehoord in de video nieuw voor je waren.

Wat kan ik straks?

Na dit thema:

beschrijf ik de bouw, werking en functie van de gaswisselingsorganen van de mens met aandacht voor de relatie tussen de bouw en functie.
beschrijf ik het verschil tussen borst- en buikademhaling.
beschrijf ik op welke wijze opname, transport en afgifte van CO2 en O2 plaatsvindt en wat de rol van hemoglobine daarbij is.

Deelconcepten
Longen, luchtpijp, bronchiën, longblaasjes, gaswisseling, ventilatiebeweging, longcapaciteit, vitale capaciteit, dode ruimte, diffusie, CO₂- en O₂- concentratie, inwendig en uitwendig milieu, regelkring.

Wat kan ik al?

Wat weet je al over ademhaling?
Lees de volgende Kennisbank uit de onderbouw als opfrisser voor dit thema.

Ademhaling - onderbouw

Maak de oefening om je kennis te testen.

Wat ga ik doen?

Het thema Ademhaling bestaat uit de volgende onderdelen.
In de tabel staat per activiteit hoeveel SLU je ongeveer nodig hebt.

Activiteit	Aantal SLU
Inleiding
Wat kan ik straks?	0,5
Wat kan ik al?	2
Wat ga ik doen?	0,5
Modules
Module: Fijnstof	8
Module: Adembenemend	8
Afsluiting
Samenvattend	1
Examenvragen	1
Terugkijken	0,5
Totaal:	21 à 22

Modules

Fijnstof

Intro

Lucht is van levensbelang
Schone lucht bevat weinig stoffen die het ademhalingsstelsel aantasten of ons ziek maken.
Ons lichaam heeft een aantal manieren tot zijn beschikking om stoffen uit de lucht te filteren, maar dan moet het stof in de lucht niet te fijn zijn.
In deze module gaat het over de vraag wat fijnstof is, de gevaren van fijnstof en de manier waarop het ons lichaam binnen kan komen.

Bekijk de volgende twee filmpjes. Bespreek na het kijken met een klasgenoot welke gevolgen en risico's van fijnstof aan de orde komen in de video's.
Is de situatie van de vrouw in de video herkenbaar voor jouw woonomgeving? Zo ja, hoe voel jij je daar dan bij?

Wat ga ik leren?

Ik kan:

twee verschillende omschrijvingen geven van het begrip ademhaling.
de onderdelen van de luchtwegen in een afbeelding benoemen en hun functies uitleggen.
de verschillen tussen borst- en buikademhaling omschrijven.
uitleggen waardoor de longinhoud kan veranderen.
in een afbeelding de verschillende longinhouden aangeven.
uitleggen wat onder fijnstof wordt verstaan.

Wat ga ik doen?

Aan de slag
Stap		Inhoud
Stap 1		Hoe meet ik de hoeveelheid stof in de lucht? Een bedrijf heeft hier een apparaatje voor ontwikkeld.
Stap 2		Ik onderzoek welke weg lucht aflegt van buiten naar binnen.
Stap 3		Welke spieren zorgen voor inademen en welke voor uitademen? Dat ontdek ik in deze stap.
Stap 4		De hoeveelheid gassen (zuurstof en koolstofdioxide) die naar en van de cellen wordt getransporteerd moet via diffusie door celmembranen. Daarover beantwoord ik vragen.
Afronding
Onderdeel
Kennisbank		Alle Kennisbankitems uit deze module.
Eindopdracht A (keuze)		Ik maak een les waarin ik de informatie die ik van deskundigen heb ontvangen terug laat komen.
Eindopdracht B (keuze)		Ik maak een opzet voor een buurtonderzoek en laat dit controleren door deskundigen.
D-toets		Met een d-toets test ik mijn kennis over dit onderwerp.
Terugkijken		Terugkijken op de opdracht.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 8 SLU nodig.

Aan de slag

Stap 1: Fijnstof

Fijnstof
Het belang van schone lucht is voor iedereen duidelijk.
Meten van de hoeveelheid stof in de lucht is een andere zaak.
Tegenwoordig kun je zelfs met je smartphone meedoen aan onderzoek naar fijnstof.

In de volgende video zie je hoeveel fijnstof mensen ademen. Het team van iSpex heeft een gadget ontwikkeld waarmee je de hoeveelheid fijnstof in je omgeving hebt. Wat vind jij van deze ontwikkeling? Zou jij hier aan mee willen werken? Bespreek het met een klasgenoot.
Je kunt meer informatie lezen op www.ispex.nl

Bekijk nu de volgende video. Leg met eigen woorden uit op welke manier de onderzoekers de hoeveelheid fijnstof in de atmosfeer gaan meten. Bespreek ook dit met een klasgenoot.

Maak een opzet voor een onderzoek om als klas mee te doen aan het meten van fijnstof in de schoolomgeving. Voer het onderzoek uit.
In overleg met jullie docent wordt één van de onderzoeksopzet gebruikt om het onderzoek uit te voeren.
Kijk nog even in de Gereedschapskist hieronder welke punten je moet verwerken in een onderzoek.
Verzamel alle gegevens en probeer de waarnemingen in een schoolkrant of plaatselijke krant/nieuws (online) te plaatsen.

Natuurwetenschappelijk verslag maken

Schrijf je een verslag van een onderzoek voor biologie of NaSk, dan wordt dit een natuurwetenschappelijk verslag genoemd. Het is hierbij vooral belangrijk dat het doel van je onderzoek en de manier waarop je het uitvoert zo duidelijk mogelijk wordt weergegeven. Het schrijven van zo’n verslag gebeurt in verschillende stappen.

Hoe is het gesteld met fijnstof in jouw woonplaats en het gebied eromheen?
Je vindt hier meer informatie www.atlasleefomgeving.nl
Bespreek met een klasgenoot hoe het is gesteld met de fijnstof in jouw omgeving.

Stap 2: Op weg naar binnen

De weg naar binnen
Om in leven te blijven is aanvoer van zuurstof en afvoer van koolstofdioxide nodig.
De zuurstof halen we uit de ingeademde lucht, de koolstofdioxide ademen we uit.
De lucht buiten het lichaam bevat echter meer stoffen.
In de vorige stap heb je al geleerd dat niet al die stoffen goed zijn voor ons functioneren.
De bouw van het ademhalingsstelsel is erop gericht om zoveel mogelijk alleen de niet-gevaarlijke stoffen ons lichaam te laten binnendringen.

De weg van lucht

Verbindingen
De luchtpijp vormt de verbinding tussen de neusholte en de longen.
In de dierenwinkel kun je onderdelen van het ademhalingsstelsel van dieren kopen.
Die onderdelen worden als speelgoed of voedsel gebruikt voor huisdieren. Maak een tekening van:

luchtpijp
varkensneus

Benoem de getekende onderdelen.
Laat de tekeningen controleren door de docent.
Kijk voor je begint in de Gereedschapskist voor tips.

Practicum - Dwarsdoorsnede
Van je docent ontvang je een preparaat van een dwarsdoorsnede van een luchtpijp.
Bestudeer het preparaat met de microscoop. Let vooral op de bouw en ligging van het slijmvlies.
Maak een natuurgetrouwe tekening van het preparaat onder de microscoop en geef namen aan de getekende onderdelen.
Kijk voor tips bij het maken van de tekening in de Gereedschapskist hieronder.

Natuurgetrouwe tekening maken

In een natuurgetrouwe tekening verwerp je veel meer details dan in een schematische tekening. Je zorgt ervoor dat je het object zo realistisch mogelijk weergeeft.

Stap 3: Inademen en uitademen

Inademen en uitademen
Om voldoende lucht in en uit je longen te krijgen is een ventilatiebeweging nodig.
Door het vergroten en verkleinen van het volume van je longen gaat lucht je longen in of uit.
Je concentreren op je ademhaling kan een goede manier zijn om tot rust te komen.
Veel meditatietechnieken en yoga maken daar gebruik van.

Inademen en uitademen

Practicum - Spareribs

Bekijk een stukje ‘spare-ribs’.
Voel waar de ribben zitten. Maak een tekening van de richting van de spieren tussen de ribben.

Stap 4: Longcapaciteit

Longcapaciteit
De ventilatiebeweging van je borstkas en middenrif verzorgen de ademhaling.
Zoals je nu zit te lezen zal er maar een klein deel van wat je maximaal kunt in en uitademen worden gebruikt.

Lees de volgende pagina uit de Kennisbank:

Longcapaciteit

Lees nu de volgende Kennisbanken

Regeling van de ventilatie

Van longblaasje naar bloed

Hoeveelheid lucht
Om de hoeveelheid lucht te meten die per ademhaling naar binnen en buiten gaat kun je een spirometer gebruiken.
Noteer klassikaal een aantal variabelen die de grote van de vitale capaciteit zouden kunnen beïnvloeden.
Denk daarbij aan sekseverschil, verschil lichaamsgrootte en/of sportiviteit.
Stel de (eenduidige) onderzoeksvragen op.
Verdeel de onderzoeksvragen over groepjes.
Ontwerp per groep een onderzoek om antwoord te geven op de onderzoeksvragen.

formuleer een hypothese
voer het onderzoek uit
trek conclusies

Deel de conclusies met de rest van de klas.

Afsluiting

Samenvattend

In de module wordt gebruik gemaakt van de volgende onderdelen uit de Kennisbank.

Gaswisseling

De weg van lucht

Regeling van de ventilatie

Transport van gassen

Eindopdracht A: Eigen les maken

Afronding
Je gaat beginnen aan de afronding.
Je hebt in deze module kennis opgedaan over de ademhaling en de gevaren van fijn stof voor de ademhaling.
Je kunt deze module kiezen tussen eindopdracht A en eindopdracht B. Overleg met je docent of je hierin een vrije keuze hebt.

In overleg met je docent ga je, met en voor elkaar, een les verzorgen over de gevaren van fijn stof in jullie leefomgeving.
Maak eerst een overzicht van de onderwerpen waar je informatie wilt geven.
Zoek per groep naar deskundigen waar je informatie van kunt krijgen en bevraag die.
Overleg of je ook deskundigen van buiten (artsen, mensen van de longstichting, plaatselijke politici) kunt vragen om jullie in de les informatie te geven.

Maak in overleg met je docent een plan voor de les en geef deze les.
Je zult merken dat je de informatie ook voor de volgende module kunt gebruiken.
Kijk voor je begint in de Gereedschapskist voor tips.

Beoordeling
Je docent let bij de beoordeling van de les op het volgende:

Het onderwerp van de les is duidelijk en wordt goed gecommuniceerd naar de klas.
De leerstof sluit aan bij de doelgroep.
In de les is informatie verwerkt van deskundigen. Deze informatie is een verrijking voor de les.
De les wordt op een boeiende en overtuigende manier gebracht.
De les zit inhoudelijk juist in elkaar en kan binnen de tijd afgewerkt worden.
De les is creatief en origineel.
De samenwerking met andere klasgenoten verloopt soepel en de taken zijn eerlijk verdeeld.

Eigen les maken

Je kunt natuurlijk ook je eigen les maken! Hierbij krijg je de ruimte om je eigen ideeën en inbreng uit te werken en uit te voeren.

Eindopdracht B: Buurtonderzoek

In de buurt waar je woont wil zich een nieuw bedrijf vestigen.
Je gaat een buurtonderzoek opzetten ter voorbereiding van de vraag of een bedrijf dat fijn stof produceert in een woonwijk moet worden toegelaten.

Maak een plan voor het opzetten van het onderzoek.
Maak een vragenlijst voor buurtbewoners om te onderzoeken welke aandoeningen aan de luchtwegen voorkomen.
Laat je plan voor het onderzoek en de vragenlijst controleren door deskundigen (bijvoorbeeld door een medewerker van de Longstichting).

Beoordeling
Je docent let bij de beoordeling van het buurtonderzoek op het volgende:

Er is een duidelijk stappenplan voor de opzet van het buurtonderzoek.
Het stappenplan is realistisch en uitvoerbaar.
Het stappenplan is voorzien van een tijdschema.
Het onderwerp van de vragenlijst is duidelijk en kan duidelijk gecommuniceerd worden naar buurtbewoners.
De tekst in de vragenlijst stuit aan bij de doelgroep.
Het plan is gecontroleerd door een deskundige en hier is verslag van gemaakt.
Het plan is creatief en origineel.
De samenwerking met andere klasgenoten verloopt soepel en de taken zijn eerlijk verdeeld.

D-toets

Toets
De opdracht sluit je af met het maken van een d-toets
De toetsen bestaan uit verschillende soorten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
Klik op knoppen om de toets te starten.

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de leerdoelen van deze module nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?

Hoe ging het?

Tijd
Ben je ongeveer 8 SLU met deze module bezig geweest.
Heb je in deze tijd alle stappen kunnen doorlopen? Als de tijd niet toereikend was, weet je dan hoe dit kwam? Welk onderdeel kostte teveel tijd?
Inhoud
Je woonplaats is belangrijk voor de hoeveelheid fijnstof in jouw omgeving. Woon je namelijk op het platteland, dan zul je veel minder te maken hebben met fijnstof, dan wanneer je n de stad woont. Kun jij je voorstellen dat mensen vanwege fijnstof hun woonplaats veranderen? Waarom wel of waarom niet?
Eindopdracht
Is het gelukt om een les te schrijven waarin je de informatie van de deskundigen op een interessante en boeiende manier hebt kunnen verwerken? Welke hindernissen kwam je tegen of verliep alles vlekkeloos?
D-toets
Heb je de D-toets gedaan? Ging het goed? Indien je niet voldoende scoorde, wat heb je gedaan om je score te verbeteren?