Deze opdracht gaat over de Duitse bezetting van Nederland.
Hoe raakte ons land bij de oorlog betrokken en welke gevolgen had dat voor de Nederlanders?
Het aantal mensen die de Tweede Wereldoorlog nog mee heeft gemaakt wordt steeds minder. Ken jij nog iemand die de oorlog heeft meegemaakt? Heb je hier wel eens met diegene over gepraat? Bespreek het met een klasgenoot.
Door het kijken van de volgende video krijg je een indruk van het leven in Nederland tijdens de oorlog.
Let tijdens het kijken goed op. De informatie die je hoort en ziet kun je gebruiken in de rest van deze opdracht.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze les kun je:
aangeven op welke datum Duitsland Nederland binnenviel.
aangeven waarom Rotterdam op 14 mei 1940 werd gebombardeerd.
uitleggen waarom Hitler het Nederlandse volk als 'Brudervolk' zag.
de naam van de Nederlandse beweging noemen die Hitler steunde.
met behulp van voorbeelden omschrijven hoe Joden werden gediscrimineerd.
met behulp van voorbeelden het verschil tussen actief verzet en passief verzet aangeven.
omschrijven wat wordt bedoeld met de hongerwinter.
aangeven op welke manieren burgers toch aan voedsel kwamen in de hongerwinter.
aangeven op welke datum Nederland werd bevrijd en aangeven door wie Nederland werd bevrijd.
Wat kan ik al?
CC-BY-SA Bundesarchiv Bild 183-N0619-506
Nederland was in 1940 al een eeuw lang een neutraal land, een land dat geen partij koos als er oorlog was. In 1940 schond Hitler de neutraliteit van Nederland. Dat was het gevolg van het aanvalsplan van Hitler tegen Frankrijk.
Op 10 mei 1940 trokken Duitse troepen de Nederlandse grens over. Binnen 5 dagen was Nederland veroverd en had het 5 lange bezettingsjaren voor de boeg.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Dagelijks leven
Na de overgave op 15 mei 1940 keerde het 'gewone' leven weer terug. Het merendeel van de Nederlanders probeerde 'onzichtbaar' de oorlogsjaren door te komen.
Vanaf 1944 werd het steeds moeilijker om de moeilijkheden te negeren.
De maatschappij raakte steeds verder ontregeld en er was schaarste aan producten en levensmiddelen. Om in het levensonderhoud te voorzien werden er voedingsmiddelenbonnen uitgegeven.
De behoefte om in verzet te komen werd sterker. Dat was een reactie op de steeds hardere aanpak door het Duitse bestuur en een reactie op de openlijke vervolging van de Joden.
Opdracht
Zoek informatie over het dagelijkse leven tijdens de hongerwinter.
Gebruik bijvoorbeeld www.entoen.nu of www.hetverhalenarchief.nl .
Je vindt hier verhalen van mensen die het hebben meegemaakt:
honger, tekort aan brandstoffen, evacuatie...
Verzamel in de verhalen die je leest, zes verschillende voorbeelden van het leven tijdens de hongerwinter.
Schrijf elk voorbeeld op in één zin, bijvoorbeeld: iemand rijdt 60 km op een fiets met houten banden om voedsel te kopen op het platteland.
Illustreer je voorbeelden met twee foto's die passen bij het leven tijdens de hongerwinter.
Verwerk je antwoorden en foto's tot een kleine poster (A4).
Met alle posters samen maak je een kleine tentoonstelling over de hongerwinter.
Stap 4: Anti-Joodse maatregelen
CC-BY-SA Bundesarchiv Bild 183-N0619-506
Ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Lees de pagina's over
Maak de oefening.
Gaat het hier om passief of om actief verzet?
Stap 6: Drie fasen
In de Duitse bezetting van Nederland worden vaak 3 fasen onderscheiden.
Fase 1 Gematigde fase: 10 mei 1940 tot februari 1941 Fase 2 Duits repressie, opkomst verzet en dwangarbeid: februari 194 tot najaar 1944 Fase 3 Ontregeling en hongersnood: najaar 1944 - mei 1945
In de oefening hieronder staan een aantal gebeurtenissen.
Per gebeurtenis moet je aangeven in welke fase de gebeurtenis plaatsvond.
Weet je het niet. Zoek het dan op.
Stap 7: Bevrijding van Nederland
Ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Lees de pagina over de Bevrijding van Nederland.
Bekijk ook de animatie.
Lees de brief over de gevolgen van de hongerwinter.
31 januari 1945
Beste Agaat,
Van harte onze gelukwenschen met je verjaardag. Moge het je gegeven worden dezen dag nog vele malen in gezondheid te herdenken, maar dan onder andere omstandigheden.
Wat een toestanden. Maar een geluk dat de dooi gekomen is. Thuis maken we het goed. Nog geen ziekte en dat is in dezen tijd al te loven. Alleen in angst dat er een of andere dag nog eens een V2-bom op ons dak zal neerkomen. Vorige week kwam er weer een V2-bom in de Riouwstraat terecht. 30 doden, veel gewonden en een groote ravage. Wat een akelige dingen zijn dat toch.
Hoe maken jullie het? Nog in leven? Je hoort of ziet niets van elkaar. Schrijf eens hoe of alles gaat.
Met het eten kunnen we het nog wel stellen. Bij veel menschen is het anders een erge toestand.
Ze zeggen dat er hier per dag wel 40 menschen van de honger doodgaan. Dat zouden we toch vroeger ook nooit gedacht hebben. In ons rijke land.
Weet je de concerten nog Agaat? Dat waren leuke zaterdagmiddagen. Ik zal blij zijn als we elkaar weer eens terugzien. Ik heb een figuur als een den gekregen.
Ma en Tante slaan zich er ook aardig doorheen en zullen nu met de dooi wel schoonmaakneigingen krijgen.
Want wat gaat de kamer eruit zien als je er in kookt. Het rookt en dampt en vooral de suikerbieten doen dat erg. Heb jullie tulpenbollen gegeten? Nu dat gaat best, vooral met wat aardappelen er bij. De aanvulling van het brood kost het meest van je voorraad.
Nu, ik ben aan het eind van mijn nieuws. Vandaag of morgen draven de Russen in Voorburg rond.
Maar we gaan naar het goede eind. Agaat, vele beste wenschen. Ook Thijs en de jongens gegroet.
Een stevige handdruk van
Bets
Bewerking brief over de gevolgen van de hongerwinter - Bron: Beeldbank 40-45
10 mei 1940
De Duitsers vallen Nederland binnen op 10 mei 1945. Na vijf oorlogsdagen in mei 1940 waren de oorlogshandelingen in Nederland voorbij. Een klein deel van het Duitse leger bezette Nederland. Nederland kreeg een burgerlijk bestuur.
Februari 1941 - najaar 1944
De fase van de Duitse repressie. De Duitse machthebbers lieten hun gematigde houding varen. Vanaf 1942 volgden anti-Joodse maatregelen elkaar snel op.
Najaar 1944 - mei 1945, De Hongerwinter
De fase van ontregeling en hongersnood. De zwaarste maanden uit de oorlog. Het Zuiden van Nederland was al bevrijd. De rest van Nederland was nog bezet. Vooral in de grote steden leed men erge honger. De in het nauw verkerende Duitsers reageerden op vergrijpen en verzetsdaden met veel geweld. Uiteindelijk was Nederland op 5 mei 1945 in zijn geheel bevrijd.
Razzia
Actie waarbij een straat of wijk werd afgezet en alle huizen werden gecontroleerd op onderduikers of andere vijanden.
De opgepakte mensen waren vooral joden en mannen.
Joden werden naar de vernietigingskampen gebracht. Mannen werden naar Duitsland gebracht, waar ze moesten werken als dwangarbeider.
Blitzkrieg
Snelle verrassingsaanval met een sterk leger, zodat de vijand snel verslagen kan worden.
Brudervolk
Het Nederlandse volk werd door Hitler gezien als een 'Brudervolk', sterk verwant aan het Duitse volk.
Koninklijke familie
De Nederlandse Koninklijke familie en de regering vluchtten kort na de inval van de Duitsers naar Engeland. Ze regeerden vanuit ballingschap.
Propaganda
Communicatie die heel sterk één enkele boodschap laat horen en vaak de waarheid heel simpel voorstelt.
In de Tweede Wereldoorlog werd propaganda vooral verspreid via posters en via de radio.
Ballingschap
Naar een ander land vluchten of weggestuurd worden.
In mei 1940 vluchtte de Koninklijke familie en regering tijdens de oorlogsdagen naar Engeland. Nederland had toen een regering en koningshuis in ballingschap.
NSB
Nationaalsocialistische Beweging. Een politieke partij die het nationaalsocialisme van Hitler aanhing en in Nederland probeerde te verspreiden.
Bombardement Rotterdam
In de middag van 14 mei 1940 werd de eeuwenoude historische binnenstad van Rotterdam compleet vernietigd door zware bombardementen door de Duitsers. Het Nederlandse leger gaf zich vervolgens snel over.
Concentratiekampen
Kampen waar tegenstanders van de nazi’s en Joden werden opgesloten. Ze moesten daar zware arbeid verrichten onder afschuwelijke omstandigheden. De meesten overleefden de kampen niet.
Invasie
Een invasie is een militaire actie die bestaat uit het binnengaan van een leger van een gebied dat valt onder een ander land. Over het algemeen met het doel het land te veroveren. De Duitse inval in Nederland was een invasie.
Dwangarbeid
Arbeid die mensen onder bedreiging van straf, tegen hun wil, verrichten. Vanaf 1942 organiseerde Duitsland gedwongen klussen in de Duitse oorlogsindustrie. Miljoenen volwassen mannen uit de bezette gebieden werden gedwongen in Duitsland te werken in werkkampen en fabrieken.
Radio Oranje
Radio-uitzendingen door de Nederlandse regering en koningin, die naar Engeland gevlucht waren.
Jodenvervolging
Jodenvervolging is gecoördineerd geweld tegen en onderdrukking van de Joodse bevolkingsgroep. De bekendste Jodenvervolging is de Holocaust.
Onderduiken
Verstoppen in een huis (kelder, zolder o.i.d.) of op het platteland, om te voorkomen dat je werd opgepakt.
Anne Frank
Joods meisje dat bekend is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in Amsterdam
Westerbork
Doorvoerkamp in Nederland in de provincie Drenthe. Hier werden Nederlandse Joden verzameld en daarna per trein naar concentratiekampen in andere landen gestuurd.
D-Day
6 juni 1944, de dag waarop de legers van de Verenigde Staten, Engeland en Canada aan de kust van Normandië in Frankrijk binnenvielen om Europa te bevrijden.
Eindopdracht A: Toets
Als eindproduct A maak je de toets 'De Duitse bezetting van Nederland'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je kunt vervolgens jouw antwoorden vergelijken met de goede antwoorden.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bezoek het canonvenster en kijk er een tijdje rond. Bekijk in ieder geval:
de Vensterplaat Tweede Wereldoorlog.
de Canonclip Voortgezet onderwijs.
Eindproduct
Werk samen met een klasgenoot.
Via de website entoen.nu vind je ook een aantal regionale canons .
Is er een canon bij over jullie eigen woonomgeving? Je woonplaats of provincie?
Zoek in die regionale canon naar interessante informatie over de oorlogsjaren.
Maak met behulp van die informatie een Quiz voor je klasgenoten.
De quiz heeft minimaal 8 vragen. Minimaal 4 vragen gaan over de Tweede Wereldoorlog in jouw regio. De overige vragen gaan over Nederland in de oorlog.
Als je de vragen af hebt zorg je voor bijpassende afbeeldingen.
Laat de quiz invullen door minimaal 3 klasgenoten. Bewaar hun antwoorden en pas je quiz waar nodig nog wat aan.
Beoordeling
Je docent let tijdens het beoordelen van je quiz op de volgende punten:
Bevat de quiz minimaal 8 vragen?
Gaan minimaal 4 vragen over de oorlog in de regio?
Gaan de overige vragen over de oorlog in de rest van Nederland?
Zijn de vragen duidelijk omschreven?
Zijn er bijpassende afbeeldingen?
Is de quiz gemaakt door minimaal 3 klasgenoten?
Ziet het geheel er netjes en verzorgd uit?
Klaar?
Lever je quiz en de antwoorden van je klasgenoten, in bij je docent.
Bij het maken van een quiz ontwerp je zelf de vragen in groepjes. Via een puntensysteem wordt de winnaar bepaald. Daarna worden de antwoorden besproken.
Terugkijken
Intro
Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Gaf de informatie in de video al een duidelijk beeld over Nederland in de Tweede Wereldoorlog?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Weet je hoe de eerste steden ontstaan zijn?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 3,5 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Klopt dat?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Als je hebt gekozen voor de toets: Waren de vragen moeilijk? Lukte het om alles te beantwoorden of moest
je soms nog in de kennisbank kijken? Heb je alle leerdoelen kunnen oefenen met de toets?
Als je hebt gekozen voor de quiz: Vond je het lastig om 8 verschillende vragen te maken? Konden
je klasgenoten je quiz maken? Heb je alle leerdoelen in de quiz kunnen verwerken?
Extra
Extra: Anne Frank
In het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd' staan verhalen over kinderen.
Eén van de verhalen gaat over Anne Frank.
Anne Frank (1929 -1945) moest zich tijdens de Tweede Wereldoorlog met haar Joodse familieleden verbergen voor de Nazi's. Ze hield een dagboek bij.
In het dagboek schreef ze op hoe het was om als meisje op te groeien in een te krappe ruimte terwijl buiten de oorlog woedt.
Na twee jaar werd ze ontdekt en weggevoerd naar een concentratiekamp.
Daar overleed Anne. Anne's dagboek staat symbool voor het leed van miljoenen mensen.
Download en lees nu het verhaal uit het boek 'Kinderen die de wereld hebben veranderd': Anne Frank
Antisemitisme of jodenhaat is de discrimintie van Joden.
Joden en het jodendom hebben in de geschiedenis dikwijls te maken gehad met haat van anderen.
En vaak ook met discriminerende overheidsmaatregelen.
Gebruik de informatie uit de vorige stappen bij het maken van een zelfgekozen product over Anne Frank. Je mag zelf kiezen wat je maakt.
In je werk maak je in ieder geval duidelijk:
waarom dagelijks honderden mensen het Anne Frankhuis in Amsterdam bezoeken.
In de gereedschapskist vind je voor veel verschillende eindproducten een plan van aanpak en kun je zien hoe de eindproducten beoordeeld worden.
Voor je begint met het maken, bespreek je je plan van aanpak met je docent.
Extra: Hannie Schaft
Een voorbeeld van een bekende verzetsstrijder is Hannie Schaft.
Hannie was in de oorlog lid van een verzetsorganisatie. Ze heeft haar daden met de dood moeten bekopen. Over haar leven is een film gemaakt.
Gebruik de informatie uit de vorige stappen bij het maken van een zelfgekozen product over Hannie Schaft. Je mag zelf kiezen wat je maakt.
In je werk maak je in ieder geval duidelijk:
hoe haar persoonlijke leven eruit zag.
wat haar verzetsdaden waren en welke gevolgen ze hadden.
In de gereedschapskist vind je voor veel verschillende eindproducten een plan van aanpak en kun je zien hoe de producten beoordeeld worden.
Extra: Anton de Kom
Een voorbeeld van een minder bekende, maar niet minder belangrijke verzetsstrijder is Anton de Kom.
Anton de Kom is een Surinaamse schrijver en activist die zich jaren inzette tegen de overheersing en uitbuiting van Suriname door de Nederlanders. Omdat hij in Suriname geen goede baan kan krijgen, vertrekt hij naar Nederland.
Hij trouwt in Nederland met de blanke Petronella Bosboom. Nu is dat niet bijzonder meer, maar in die tijd was dat wel anders! Samen krijgen ze vier kinderen.
Onafhankelijkheid, rechtvaardigheid en gelijkheid zijn voor Anton belangrijke mensenrechten. Mensen moeten niet als slaven worden behandeld en landen moeten hun eigen regime kunnen hebben. Daarom schrijft hij een boek over de geschiedenis van Suriname: ‘Wij slaven van Suriname’, waarin hij de geschiedenis en de dan geldende problemen van het land aankaart.
Als Nederland bezet wordt door de Duitsers, voelt Anton weer een sterk gevoel van verzet! Daarom sluit hij zich aan bij het verzet en gaat schrijven voor verschillende communistische kranten. Helaas wordt hij in 1944 gearresteerd en via verschillende concentratiekampen eindigt zijn leven in concentratiekamp Neuengamme, waar hij vlak voor de bevrijding om het leven komt.
Meer over Anton de Kom lees je in de Canon van Nederland en zie je in de volgende High Speed History
Gebruik de informatie uit de vorige stappen bij het maken van een zelfgekozen product over Anton de Kom. Je mag zelf kiezen wat je maakt.
In je werk maak je in ieder geval duidelijk:
hoe zijn persoonlijke leven eruit zag.
wat zijn verzetsdaden waren en welke gevolgen ze hadden.
Het arrangement De Duitse bezetting - hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 3. Dit is tijdvak 9 met het onderwerp: Duitse bezetting van Nederland. Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen als onderdeel van de blitzkrieg. Het doel was om het Nederlandse leger snel uit te schakelen en de koninklijke familie en regering te arresteren. Het verzet tegen de Duitse aanval was sterker dan verwacht, waardoor de koninklijke familie en regering naar Engeland konden vluchten. Het Nederlandse leger bood fel tegenstand op strategische plekken. Om Nederland tot overgave te dwingen, bombardeerde Duitsland Rotterdam. Na vijf oorlogsdagen was Nederland bezet door een klein Duits leger. Het Nederlandse volk werd gezien als verwant aan het Duitse volk, maar de steun voor het nationaal socialisme was beperkt. De bezetting zorgde voor verslechterende relaties tussen de Duitse bezetters en de bevolking, met anti-Joodse maatregelen en deportaties. Anne Frank was een bekend slachtoffer van de Holocaust. Er was verzet in verschillende vormen, zowel actief als passief. Na D-day in juni 1944 kwam de bevrijding van Nederland dichterbij. In september 1944 werden de zuidelijke provincies bevrijd, maar boven de grote rivieren waren de zwaarste maanden van de oorlog. Uiteindelijk werd Nederland op 5 mei 1945 volledig bevrijd, en dit wordt nog jaarlijks herdacht. Begrippen bij deze les zijn: 10 mei 1940, Februari 1941 - najaar 1944, Najaar 1944 - mei 1945, De Hongerwinter, Razzia, blitzkrieg, brudervolk, Koninklijke familie, propaganda, ballingschap, NSB, bombardement Rotterdam, concentratiekampen, invasie, dwangarbeid, Radio Oranje, Jodenvervolging, onderduiken, Anne Frank, Westerbork en D-Day.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Duitse bezetting;
Duitse bezetting en de Jodenvervolging;
De tijd van de wereldoorlogen (1900 - 1950);
Geschiedenis;
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 3. Dit is tijdvak 9 met het onderwerp: Duitse bezetting van Nederland. Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen als onderdeel van de blitzkrieg. Het doel was om het Nederlandse leger snel uit te schakelen en de koninklijke familie en regering te arresteren. Het verzet tegen de Duitse aanval was sterker dan verwacht, waardoor de koninklijke familie en regering naar Engeland konden vluchten. Het Nederlandse leger bood fel tegenstand op strategische plekken. Om Nederland tot overgave te dwingen, bombardeerde Duitsland Rotterdam. Na vijf oorlogsdagen was Nederland bezet door een klein Duits leger. Het Nederlandse volk werd gezien als verwant aan het Duitse volk, maar de steun voor het nationaal socialisme was beperkt. De bezetting zorgde voor verslechterende relaties tussen de Duitse bezetters en de bevolking, met anti-Joodse maatregelen en deportaties. Anne Frank was een bekend slachtoffer van de Holocaust. Er was verzet in verschillende vormen, zowel actief als passief. Na D-day in juni 1944 kwam de bevrijding van Nederland dichterbij. In september 1944 werden de zuidelijke provincies bevrijd, maar boven de grote rivieren waren de zwaarste maanden van de oorlog. Uiteindelijk werd Nederland op 5 mei 1945 volledig bevrijd, en dit wordt nog jaarlijks herdacht. Begrippen bij deze les zijn: 10 mei 1940, Februari 1941 - najaar 1944, Najaar 1944 - mei 1945, De Hongerwinter, Razzia, blitzkrieg, brudervolk, Koninklijke familie, propaganda, ballingschap, NSB, bombardement Rotterdam, concentratiekampen, invasie, dwangarbeid, Radio Oranje, Jodenvervolging, onderduiken, Anne Frank, Westerbork en D-Day.
Deze opdracht gaat over de Duitse bezetting van Nederland.
Aan het eind van deze les kun je:
Tijd
Ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Dagelijks leven
In de Duitse bezetting van Nederland worden vaak 3 fasen onderscheiden.
Ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bij eindopdracht B maak je een Quiz voor je klasgenoten.
Eindproduct
Intro
In het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd' staan verhalen over kinderen.
Een voorbeeld van een bekende verzetsstrijder is Hannie Schaft.
Een voorbeeld van een minder bekende, maar niet minder belangrijke verzetsstrijder is Anton de Kom.
