Het landschap in het Gooi en de Vechtstreek is bijzonder, want er is veel variatie. Dat komt door de hoogteverschillen. Je hebt hier de laag liggende oevers aan rivier de Vecht, maar we hebben hier ook de Utrechtse Heuvelrug waarop Het Gooi ligt. Tussen die twee is zo’n 20 tot 35 meter hoogteverschil!
In deze les maak je kennis met het laagveenlandschap van de Vechtstreek in de buurt van Hilversum.
Loosdrecht, Kortenhoef, 's-Graveland en Ankeveen zijn typische streekdorpen waar je in het landschap nog altijd overblijfselen kunt zien van de geschiedenis van het veen.
Veenlandschap Kortenhoef in de lente (foto: OGVE)
Wat moet je al weten?
Je hebt bij aardrijkskunde al geleerd over:
verschillende landschappen
verschillende grondsoorten, zoals zand en veen
bodem en bodemgebruik
landschappen herkennen
Bij geschiedenis leerde je over de tijd van Regenten en Vorsten (1600-1700): Gouden Eeuw. Amsterdam werd een belangrijke handelsstad. Hierdoor groeide de bevolking snel.
Tijdvakken
Wat ga je leren en doen?
Na afloop van de lessen
kun je uitleggen wat de grondsoorten, landschapselementen en inrichtingselementen zijn die bij laagveenlandschap horen.
weet je het verschil tussen veen en turf
kun je verklaren waarom er behoefte ontstond aan turf als brandstof
kun je uitleggen wat vroeger de functie was van de molens, en wat nu de functie is van de gemalen.
Wat ga je doen?
Je gaat aan de slag met 4 onderwerpen over het veenlandschap.
Bij elk onderwerp maak je een werkblad in Word. Doe je best. Hiervoor krijg je een cijfer!
De antwoorden haal je uit de bronnen (foto’s, kaarten, filmpjes) in deze les
Maak ook altijd de testjes bij ieder onderdeel
Fietsroute
Aan het eind maak je met je klas een fietstocht door het gebied rond Kortenhoef. Onderweg maak je opdrachten, foto's en doe je grondboringen.
Je krijgt van je docent een fietsrouteboekje met daarin ook de opdrachten en een foto-invullijst. Hierop noteer je welke foto’s je neemt.
Je neemt zelf mee:
Je fiets met opgepompte banden
camera / telefoon
pen
regenkleding
lunch of tussendoortje
Veel plezier!
Foto's maken tijdens de fietsroute in 's-Graveland (Comenius College)
1. Veen en turf
Veenlandschap is ontstaan door een samenspel van mensen en natuur
Boeren uit onze omgeving probeerden al vanaf de 9e eeuw het moerassige veen te veranderen in landbouwgrond. Al snel bleek dat deze veengrond goed brandde als het gedroogd werd. Daarom gingen de boeren het veen afgraven, drogen en gebruiken om hun huizen te verwarrmen. Dit hebben ze eeuwenlang gedaan.
Kortenhoefse boeren steken turf voor de Amsterdammers
Veel later (in de 16de en 17de eeuw: de Gouden Eeuw) werd het laagveen rond de Vecht afgegraven voor de Amsterdammers. In Amsterdam was namelijk veel handel. De stad groeide, de bevolking nam toe. Er was veel brandstof nodig.
De boeren verdienden met turfsteken meer geld dan met het telen van granen, groenten of melk!!
Het was keihard werken, toch werd turfsteken een nieuwe bedrijfstak.
In onze regio was veel laagveen. Dat ligt onder water. Dus veensteken was altijd werken in de modder.
Turf steken met speciaal gereedschap (Bron: Historische Kring In de Gloriosa - Kortenhoef)
Baggeren van veen, Kortenhoef, eerste helft van de 20e eeuw (collectie Historische Kring Kortenhoef- In de Gloriosa)
2. Ontstaan van veenlandschap
In de 16e en 17e eeuw was er dus veel behoefte aan brandstof. Het afgraven van het veen was zwaar werk. Baggeraars haalden met een baggerbeugel veen uit het moeras en leegden het net op de legakker. Daarbij stonden ze vaak op een plank, die op een schip lag of op een drijvende ton.
Het afgraven liet sporen achter in het landschap:
sloten om het water af te voeren én om het turf op schepen te vervoeren naar Amsterdam
dijken om het waterige land bij elkaar te houden
smalle stroken land met vaak maar een boerderij erop
en veel molens op een rij om het land droog te pompen, en weer goede landbouwgrond te krijgen.
Gedroogde turfblokken - klaar om te branden (Bron: Historische Kring In de Gloriosa - Kortenhoef)
3. Molens en gemalen
Laagveengebieden moeten nog steeds continu worden bemalen zodat we droge voeten houden.
Vroeger gebeurde dat dus met windmolens. Die werden eerst vervangen door stoomngemalen en tegenwoordig wordt het gebied drooggehouden door electrische gemalen.
Ook in Ankeveen en Kortenhoef stonden molens.
Bekijk de filmpjes
Bestudeer de bronnen over Molen Hollandia en Molen Gabriël
Molen Gabriël, Kortenhoef
In deze bron vind je informatie over de geschiedenis van Molen Gabriël in Kortenhoef,
Molen Hollandia, Ankeveen
In deze bron vind je informatie over de geschiedenis van Molen Hollandia aan de Loodijk in Ankeveen.
Binnenkant van café-molen Hollandia, Ankeveen, datering onbekend (coll. Historische Kring Kortenhoef- In de Gloriosa)
4. Landschap lezen
Hier zie je een doorsnede van het gebied tussen Hilversum en rivier de Vecht.
Je vindt er informatie over de grondsoorten, over de ligging van de gebieden en over de verschillende inrichtingselementen in het gebied (de molens, dijk, polder).
Bestudeer de doorsnede
Maak test 4
Maak dan de opdrachten op werkblad 4
Doorsnede van landschap tussen Hilversum en rivier de Vecht (coll. A. Mollema)
Test: 4: Lees het landschap
0%
Bestudeer de doorsnede goed, klik op start en beantwoord dan de vragen die je tegenkomt in deze test.
Je docent vertelt hoe je deze les en excursie over het Veenlandschap afrondt (bijv. eindwerkstuk, powerpoint, poster).
Verwerk in je afronding:
wat de grondsoorten, landschapselementen en inrichtingselementen zijn die bij laagveenlandschap horen.
het verschil tussen veen en turf
waarom er behoefte ontstond aan turf als brandstof
wat vroeger de functie was van de molen, en wat nu de functie is van de gemalen
gebruik minstens vier foto’s die je maakte op stopplekken in de excursie
schrijf bij elke foto wat er op staat
schrijf bij elke foto wat die je leert over veenlandschap en de ontwikkeling daarvan
Bekijken van het opgegraven veen (Comenius College, 2011)
Begrippen
Baggerbeugel: Een baggerbeugel is een soort schepnet met een lange steel. Aan het einde van de steel hing een net of mand. Dit gereedschap werd gebruikt bij de natte vervening om de veenmodder van de bodem van een water te scheppen.
Inklinken: Daling van het grondoppervlak doordat vocht uit de bodem verdwijnt.
Gemaal: Machine waarmee water wordt gepompt vanuit de lage polder naar een hoger gelegen ringvaart of een rivier.
Hoogveen: Grondsoort die bestaat uit resten van veenmos. Het meeste hoogveen is in Nederland afgegraven.
Laagveen: Grondsoort die bestaat uit resten van waterplanten, riet en bos.Het drassige laagveen vind je in de lage delen van ons land.
Leg-akker: Smalle strook land waarop het natte veen verspreid wordt neergelegd, om te drogen in de wind en zon. Als het veen droog is, heet het turf en is het brandbaar.
Molen : Hiermee werd het lage veenland vroeger drooggemalen. Alleen hierdoor bleven de leg-akkers en weilanden bruikbaar.
Polder: Door dijken omgeven gebied, waar men de waterstand kunstmatig regelt. Na twee weken regen werken de gemalen van de polder op volle toeren om het overtollige water weg te pompen.
Terp: Door de mens gemaakte woonheuvel in een gebied dat regelmatig overstroomt.
Turf: Gedroogd veen. Werd vroeger als brandstof gebruikt. De meeste hoogveengebieden in Nederland zijn afgegraven voor de turfwinning. Na de hoogveengebieden werd ook turf gewonnen uit de laagveengebieden.
Het arrangement Veenlandschap is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
St. Omgevingseducatie
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2021-08-26 12:10:43
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
