Als we een rivier van de berg naar de zee volgen zouden wij het landschap kunnen zien en omschrijven. We reizen van de top van de berg langs de bovenloop, middenloop en benedenloop van de rivier naar zee. Elke 'loop' heeft haar eigen kenmerken. En in elke 'loop' heeft de rivier een bepaalde werking. Jij moet het landschap waar een rivier doorheen stroomt zonder het te zien kunnen omschrijven en de werking van de rivier kunnen bepalen.
Aan het eind van de opdracht:
Weet je wat verval is en hoe je het moet berekenen.
Weet je wat verhang is en hoe je het moet berekenen.
Kun je uitleggen aan de hand van het verval en verhang door welke reliëfvorm een rivier stroomt.
Kun je uitleggen aan de hand van het verhang en de reliëfvorm welke werking een rivier heeft op het landschap.
Werkwijze
Groepsgrootte
Deze opdracht maak je als huiswerk zelfstandig.
Lees de uitleg en maak aantekeningen van verval, verhang en reliëfsoorten
Maak de oefenvragen onder het kopje 'Aan de slag'
Benodigdheden
Een computer met internet
Tijd
Naar schatting heb je ongeveer 20 minuten nodig om de uitleg te lezen, aantekeningen te maken en de oefenvragen af te ronden. In de volgende les wordt de lesstof 'verval en verhang' herhaalt.
Uitleg
1. Een rivier vs. wiskunde
Als je een rivier stroomafwaarts (met de stroming mee) volgt dan zul je merken dat de rivier omlaag loopt. Water stroomt immers altijd naar het laagste punt. Op bepaalde plekken in het landschap stroomt het water snel en op bepaalde plekken stroomt het water langzaam. Hoe komt dat nou? Om dat te kunnen begrijpen moet je een klein beetje wiskunde toepassen.
2. Verval
Het absolute verschil in meters tussen twee plaatsen is het verval. Het verval geeft aan hoeveel meter een rivier richting zeeniveau zakt tussen twee plaatsen.
Voorbeeld
Vraag: Wat is het verval van de rivier tussen plaats A en B?
De hoogteligging van plaats A is 1200 meter. De hoogteligging van plaats B is 1000 meter.
1200 [m] - 1000 [m] = 200 meter.
Antwoord: Het verval van de rivier tussen plaats A en B is 200 meter.
3. Verhang
Om te kunnen bepalen door wat voor een soort landschap een rivier stroomt zul je het verhang moeten berekenen.
Het verhang is het verval per kilometer. Het verhang geeft aan hoeveel een rivier richting zeeniveau zakt per kilometer lengte.
Je kunt deze berekening gebruiken (let op de eenheden): verval [m] / lengte [km] = verhang [m/km]
Voorbeeld
Vraag: Wat is het verhang van de rivier tussen plaats A en B?
De hoogteligging van plaats A is 1200 meter. De hoogteligging van plaats B is 1000 meter.
De afstand in kilometers tussen plaats A en B is 10 kilometer.
Stap 1: bereken het verval. Het absolute verschil in meters tussen plaats A en B is 200 meter. Het verval is 200 meter.
Antwoord: Het verhang van de rivier tussen plaats A en B is 20 m/km.
4. Verhang vs. reliëfvormen en werking van de rivier
Met het verhang van de rivier kun je het reliëf van het landschap bepalen.
Als je het reliëf van het landschap hebt bepaald kun je ook de werking van de rivier óp het landschap bepalen.
Verhang vs. reliëfvormen en werking van de rivier
Groot verhang
Hooggebergte
> 1500 meter
Erosie
-
Middelgebergte
750 - 1500 meter
-
-
Laaggebergte
500 - 750 meter
-
-
Heuvelland
200 - 500 meter
-
Klein verhang
Laagland
0 - 200 meter
Sedimentatie
LET OP: In de eerste en laatste kolom zie je alleen in de eerste en laatste rij een begrip staan.
Verhang
Tussen het hooggebergte en het laagland verandert het verhang van een 'groot verhang' (bijvoorbeeld: 25 m/km)
naar een 'klein verhang' (bijvoorbeeld: 1 m/km).
Werking van de rivier
Een groot verhang (steil) betekent dat de rivier het landschap uitschuurt = erosie.
Een klein verhang (vlak) betekent dat de rivier erosiemateriaal neerlegt op de bodem van de rivier = sedimentatie.
Tussen het hooggebergte en het laagland verandert erosie in sedimentatie.
Hoe kun je de reliëfvormen herkennen op kaart?
In de atlas kun je de natuurkundige overzichtskaarten bekijken. Je zult groene, lichtgele tot donkerbruine kleuren vinden.
In de legenda kun je zien welke hoogteliggingen de kleuren aanduiden. Zie het voorbeeld hieronder.
Aan de slag
Oefenen 1
Als je de uitleg goed hebt gelezen en bestudeerd kun je onderstaande oefenvragen maken.
Je kunt het antwoord naar keuze aanklikken en daarna het antwoord controleren.
Oefenen 2
Als je de uitleg goed hebt gelezen en bestudeerd kun je onderstaande oefenvragen maken. Je kunt het antwoord naar keuze aanklikken en daarna het antwoord controleren.
Je ziet hier de doorsnede van een rivier van de oorsprong tot de monding.
Het arrangement Verval en verhang van een rivier is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
