Thema: Lepelaars

Intro

Dicht bij elkaar vind je in Nederland veel soorten biotopen. En gelukkig maar, daardoor zijn er hier veel verschillende soorten vogels!

Eén van die vogels is de lepelaar. Lepelaars zijn vogels met een bijzondere snavel. In Nederland zie je ze alleen in de zomer; ze overwinteren langs de West-Afrikaanse kust. Ze broeden in Zeeland, langs het IJsselmeer en in het Waddengebied. Ze zoeken moerassige gebieden met ondiep water en rietkragen. Hier zijn ze veilig voor vossen, die de eieren kunnen roven. Lepelaars eten kleine waterdieren, vooral stekelbaarsjes. Lopend door het ondiepe water zeven ze met hun lepelvormige zeefsnavel deze diertjes uit het water.

Bekijk de video.
Geef daarna in eigen woorden aan wat verstaan wordt onder een biotoop.
Let ook op het uiterlijk van de lepelaar. Wat zou het uiterlijk met zijn naam te maken hebben?

In dit thema leer je hoe verschillende dieren afhankelijk van elkaar zijn in een voedselweb. Je doet onderzoek naar de afbraak van stoffen. Je leert enkele dingen over het gedrag van dieren. Ook leer je over overerving van eigenschappen en evolutie.

Als afsluiting van dit thema maak je een aantal examenopdrachten die aansluiten bij de leerdoelen van dit thema.

Wat kan ik straks?

Kennis
Aan het eind van dit thema kan ik:

K6: Biotische en abiotische factoren

De begrippen levensgemeenschap en populatie omschrijven.
(Met behulp van voorbeelden) duidelijk maken wat een ecosysteem is.
Voorbeelden van de biotische factoren in een ecosysteem benoemen.
Voorbeelden van de abiotische factoren in een ecosysteem benoemen.

K6: Voedselweb en voedselketen.

De begrippen voedselweb en voedselketen omschrijven, zodat duidelijk is wat het verschil is tussen beide begrippen.
Een voedselweb maken met daarin één of meerdere voedselketens.
De begrippen producenten, consumenten en reducenten omschrijven.
In een voedselweb (voorbeelden van) producenten, consumenten en reducenten aanwijzen.

K13: Erfelijke eigenschappen - DNA, genen en chromosomen

Omschrijven waarom nakomelingen lijken op hun ouders.
Van de begrippen chromosoom, gen, DNA aangeven wat ze te maken hebben met het doorgeven van erfelijke eigenschappen.
Omschrijven wat een karyogram is en aangeven op welk punt het karyogram van een vrouw verschilt met het karyogram van een man.

K13: Evolutie

Het begrip evolutie omschrijven.
Omschrijven hoe het proces van natuurlijke selectie verloopt.
Omschrijven dat er nieuwe soorten en rassen kunnen ontstaan door natuurlijke selectie.
Omschrijven dat kunstmatige selectie door de mens leidt tot het ontstaan van nieuwe rassen.

V2: Gedrag

Met behulp van voorbeelden omschrijven wat gedrag is.
Verschillende vormen van gedrag, zoals voortplantingsgedrag en sociaal gedrag, kunnen benoemen.
Het begrip leren omschrijven en minimaal vier manieren van leren noemen.

Vaardigheden:
Aan het eind van dit thema kan ik:

Onderzoek doen en een onderzoeksverslag maken.
Werken met de microscoop.
Biologische tekeningen maken.

Wat kan ik al?

Weet je het nog?
Het thema Lepelaars is het vijfde thema in leerjaar 3.
De theorie uit enkele modules die je in de eerste thema's bent tegengekomen, heb je ook nodig bij de afsluiting van dit thema. Als je twijfelt of je het nog weet, klik de modules hieronder dan nog eens door.

Klik op de links om de modules te openen.

Verschillende eters

Planten en hun omgeving

Wat ga ik doen?

Het thema Lepelaars bestaat uit de volgende onderdelen.
In de tabel staat per activiteit hoeveel lessen je ongeveer nodig hebt.

Activiteit	Aantal lessen
Inleiding
Wat kan ik straks?	0,5
Wat kan ik al?	1
Wat ga ik doen?	0,5
Modules
Module: Voedselweb en voedselketen	2
Module: Biotisch en abiotisch	2
Module: Erfelijke eigenschappen	2
Module: Evolutie	2
Module: Gedrag	2
Afsluiting
Samenvattend	0,5
Examenvragen	0,5
Terugkijken	0,5
Totaal:	16 à 17

Modules

Voedselweb en voedselketen

Intro

In de natuur draait alles om eten of gegeten worden. Ook wij mensen maken deel uit van de voedselketen.
Kijk voor je begint aan deze module de volgende korte video van SchoolTV.

Wat ga ik leren?

Na deze module kan ik:

de begrippen voedselweb en voedselketen omschrijven, zodat duidelijk is wat het verschil is tussen beide begrippen.
een voedselweb maken met daarin één of meerdere voedselketens.
de begrippen producenten, consumenten en reducenten omschrijven.
in een voedselweb (voorbeelden van) producenten, consumenten en reducenten aanwijzen.

Wat ga ik doen?

Aan de slag
Stap		Activiteit
Stap 1		Je bestudeert het Kennisbankitem dat past bij dit onderdeel en test je kennis.
Stap 2		Bekijk de video 'Hoeveel vlees eten wij' en beantwoord de vragen.
Stap 3		Bekijk de video over de afbraak van een hamburger.
Stap 4		En bekijk ook de video over rottend fruit.
Stap 5		Onderzoek hoe stoffen afbreken.
Stap 6		Bekijk de video over de Oostvaardersplassen en maak zelf een voedselweb van de Oostvaardersplassen.
Afronding
Onderdeel		Activiteit
Begrippenlijst		Hier vind je de begrippenlijst bij deze module.
Examenopgaven		Je maakt enkele examenopgaven die passen bij dit onderwerp.
Terugkijken		Terugkijken op de module.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 2 à 3 lesuren nodig.

Aan de slag

Stap 1: Kennisbank

Bestudeer uit de Kennisbank biologie het onderdeel:

Voedselweb en voedselketen

Test je kennis
Beantwoord de volgende vragen over de theorie in de Kennisbank.

Stap 2: Hoeveel vlees eten wij?

Bekijk de video (ook als je vegetariër bent) over het leven van een vleesvarken. Lees voor het kijken eerst de vragen onder de video. De antwoorden vind je (deels) in de video.

Bespreek met een klasgenoot de volgende stelling. Beargumenteer je antwoord.

“Ik vind dat mensen maar 3 dagen per week vlees mogen eten.
Dat is beter voor de aarde en uiteindelijk ook voor de mensen zelf.”

Stap 3: Voedselketen

Wat heeft een hamburger van McDonald’s te maken met een voedselkringloop?
Nou misschien wel meer dan je denkt.
Bekijk het volgende filmpje The decomposition (Eng.)
Tip! Het filmpje is in het Engels. Gebruik eventueel de ondertiteling.
Lees voor het kijken de vragen door. De antwoorden hoor je (deels) in de video.

Stap 4: Rottend fruit

Stap 5: Wormen

Je onderzoekt hoe regenwormen groente- en fruitafval afbreken tot compost.
Je maakt hiervoor een wormenbak.
Bekijk eerst de volgende video:

In de volgende opdracht onderzoek je hoe stoffen afbreken.

Wormenbak

Download het werkblad wormenbak
Maak een kopie van het werkblad in je eigen omgeving (Bestand - Een kopie maken...)
of download het werkblad (Bestand - Downloaden als).
Lees het werkblad een keer helemaal door.
Zoek de benodigdheden bij elkaar.
Voer het onderzoek uit zoals beschreven onder de werkwijze.
Maak het onderzoeksverslag.
Maak gebruik van de informatie in de Gereedschapskist.
Beoordeel eerst samen het onderzoeksverslag.
Laat het verslag vervolgens beoordelen door jullie docent.

Natuurwetenschappelijk verslag maken

Schrijf je een verslag van een onderzoek voor biologie of NaSk, dan wordt dit een natuurwetenschappelijk verslag genoemd. Het is hierbij vooral belangrijk dat het doel van je onderzoek en de manier waarop je het uitvoert zo duidelijk mogelijk wordt weergegeven. Het schrijven van zo’n verslag gebeurt in verschillende stappen.

Stap 6: Oostvaardersplassen

Je hebt in deze module geoefend met producenten, consumenten en reducenten en kunt ze in een voedselketen herkennen. Deze begrippen ga je nu toepassen.
Je maakt zelf een voedselweb van de Oostvaardersplassen.
Daarna leer je hoe je dit voedselweb omzet in een piramide van aantallen.

Bekijk eerst als introductie de video:

Open het werkblad Voedselweb Oostvaardersplassen.
Maak een kopie van het werkblad in je eigen omgeving (Bestand - Een kopie maken...) of download het werkblad (Bestand - Downloaden als).

Voedselweb Oostvaardersplassen

Download het werkblad Voedselweb Oostvaardersplassen.
Maak een kopie van het werkblad in je eigen omgeving (Bestand - Een kopie maken...)
of download het werkblad (Bestand - Downloaden als).
Lees het werkblad een keer helemaal door.
Zoek de benodigdheden bij elkaar.
Voer de opdrachten uit zoals beschreven onder de werkwijze.

Afronding

Begrippenlijst

Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.

Voedselweb
Geheel van voedselrelaties binnen een levensgemeenschap.

Voedselketen
Een keten van eten en gegeten worden, waarbij elk organisme een voedselbron is voor een volgend organisme. Een voedselketen begint altijd met een plant (producent). Bijvoorbeeld: gras → rups → koolmees.

Plaagdier
Een plaagdier is een bepaald soort organisme dat een bedreiging voor het voortbestaan van andere soorten kan gaan vormen.

Plaag
Een plaag is elk dier of elke plant die schadelijk is voor de mens of de menselijke zorg. De term wordt met name gebruikt voor wezens die gewassen, vee en bosbouw beschadigen of mensen overlast bezorgen, vooral in hun huizen.

Producenten
Organismen (planten) die zelf voedsel maken; planten maken door fotosynthese suikers (voedsel) van koolstofdioxide, water en zonlicht.

Consumenten
Organismen die andere organismen als voedsel gebruiken.

Reducenten
Reducenten staan aan het eind van de voedselketen en leven van dode planten en dieren. Voorbeelden van reducenten zijn bacteriën en schimmels.

Dierlijke plankton
Dierlijk plankton bestaat uit kleine diertjes in zee.

Plantaardig plankton
Plantaardig plankton bestaat uit kleine plantjes in zee.

Voedselpiramide
Een grafische afbeelding waarin verschillende organismen van een voedselketen zijn weergegeven, met de producenten (planten) onderaan en predatoren (roofdieren/carnivoren/vleeseters) bovenin. De piramidevorm geeft het verlies van organische stoffen en energie aan in iedere stap van de keten.

Examenopgaven

Je hebt in deze module veel theorie bestudeerd en veel opdrachten gemaakt.
In de afsluiting ga je aan de slag met examenvragen over dit onderwerp. Lees eerst de tips.

Tips

Van de examenvragen kan de voortgang worden bijgehouden op ExamenKracht.
Vraag verdere instructies aan je docent.

Binnenkort vind je hier examenvragen van ExamenKracht om mee te oefenen.

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun de genoemde begrippen omschrijven?

Hoe ging het?

Tijd
Ben je ongeveer 2,5 uur met de opdracht bezig geweest.
Heb je in die tijd alle stappen kunnen zetten?
Klopt dat?

Inhoud
Had je al eens eerder naar een video van een rottingsproces gekeken?
Vond je het verrassend wat je zag of had je dit wel verwacht?

Inhoud
Is het gelukt om een voedselweb van de Oostervaardersplassen te maken?

Examenopgaven
Zeven examenopgaven bij deze opdracht.
Heb je ze allemaal gemaakt? Ging het goed? Vond je ze goed aansluiten bij de theorie van deze module?