De snelheid waarmee cellen zich delen, is nauwkeurig aangepast aan de behoefte van het organisme.
De celdeling staat onder controle van genen die de celgroei regelen.
Deze groeiregelgenen worden alleen ‘ingeschakeld’ als de cel daarvoor van buitenaf de opdracht krijgt.
Wanneer er regelgenen beschadigd zijn, kan de cel zich onbeperkt gaan delen.
Zo kan een tumor en zelfs kanker ontstaan.
Helaas krijgen heel veel mensen kanker: 1 op de 3 volwassen mensen krijgt vroeg of laat kanker.
Meestal krijgen ze dat later in hun leven: bijna 7 op de 10 volwassen kankerpatiënten is ouder dan 60 jaar.
Hoe ontstaat kanker en hoe is de kans op genezing te vergroten?
Of is de kans op kanker te verkleinen? Daarover gaat deze module.
Het is voor onderzoek heel belangrijk dat er voldoende donateurs zijn die geld doneren. Met dit geld kan het Koninging Wilhelmina Fonds onderzoek subsidiëren. Meer hierover zie je in de volgende twee video's:
Aan het einde van deze module maak je een stripverhaal om jongeren te wijzen op de gevaren van
uv-straling en het ontwikkelen van huidkanker of
het HPV-virus en het ontwikkelen van baarmoederhalskanker
Wat ga ik leren?
Aan het eind van deze module
Ken je:
Enkele oorzaken en risicofactoren bij het ontstaan van kanker.
Kun je:
Uitleggen hoe kanker ontstaat.
Uitleggen welke behandelingen bij kanker worden gebruikt.
We hebben allemaal wel eens gehoord van kanker, maar wat is het nou precies?
Stap 2
Kanker kan op verschillende manieren behandeld worden. In deze stap leer je over een aantal behandelmethodes.
Stap 3
Zijn er dingen die je preventief kunt doen om kanker te voorkomen?
Stap 4
Komt kanker alleen bij ouderen voor of is leeftijd niet van invloed op de frequentie van kanker?
Stap 5
Hoe vaak komt borstkanker voor en waarom speelt het in sommige families meer dan in andere?
Stap 6
Leukemie is een vorm van bloedkanker. Onderdeel van de behandeling kan stamceltherapie zijn.
Afronding
Onderdeel
Kennisbank
Alle Kennisbankitems uit deze module.
Eindopdracht
Je maakt een stripverhaal om leeftijdsgenoten te wijzen op de gevaren van UV-straling of HPV
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 7 SLU nodig.
Aan de slag
Stap 1: Wat is kanker?
Wat is kanker?
Wat zijn de kenmerken van kwaadaardige kanker?
Welke oorzaken kunnen tot kanker leiden?
Kijk de video en bespreek de antwoorden met een klasgenoot.
Bij een aantal opeenvolgende mutaties in één cel kan kanker ontstaan.
Deze mutaties zitten alleen in de beschadigde lichaamscellen. Ze zitten niet in de geslachtscellen.
Daarom worden ze niet doorgegeven aan een volgende generatie. Dergelijke mutaties in genen zijn dus niet erfelijk.
Een mutatie kan ook plaatsvinden in een geslachtscel. Wanneer een gemuteerde eicel samensmelt met een zaadcel (of andersom) tijdens de bevruchting, zal in alle lichaamscellen van het embryo een mutatie te vinden zijn die de gevoeligheid voor kanker verhoogt.
Zo iemand heeft een erfelijke aanleg voor kanker en een verhoogd risico op het ontstaan van kanker.
Een dergelijke mutatie kan dan weer worden doorgegeven aan de volgende generatie.
Virussen
Virussen kunnen ook zorgen voor mutaties van cellen en daardoor kanker veroorzaken. Het humaan papillomavirus (HPV) veroorzaakt baarmoederhalskanker. HPV wordt overgedragen door contact tussen de slijmvliezen van de penis, vagina of anus. Het virus kan ook op de onderbuik en billen zitten en tijdens het vrijen via de huid, vingers of mond worden overgedragen. Een condoom beschermt om HPV te voorkomen niet voldoende. Besmetting met hepatitis B-virus (HBV) of hepatitis C-virus HCV) gaat gepaard met een sterk verhoogd risico op leverkanker.
Toelichting van de begrippen uit de afbeelding.
Chemische stof:
Stoffen zoals benzeen en asbest zijn mutageen.
Genfouten:
Deze kunnen van ouders op kinderen worden overgedragen en op een bepaalde leeftijd voor problemen zorgen.
Straling:
Röntgenstraling en radioactieve straling zijn mutaties.
Reparatie:
Veel fouten worden door de cel zelf gerepareerd.
Virus:
Sommige virussen kunnen DNA beschadigen.
Celdood:
Veel cellen waarin mutatie plaatsvindt, gaan vanzelf dood of stoppen met de celcyclus.
Gevaarlijke stoffen binnen de cel:
Deze kunnen per ongeluk ontstaan.
Mutatie:
De nakomelingen van de stamcel bevatten een beschadiging in hun DNA: een mutatie.
Chirurgie
De oudste en nog steeds meest gebruikte therapie is het wegsnijden van de tumor.
Als er geen kankercellen achterblijven in het lichaam, is de patiënt genezen.
Bestraling
Als chirurgie niet of niet volledig mogelijk is, gebruikt men röntgen of gammastralen.
Deze richten zoveel schade aan in de tumoren dat ze doodgaan.
Het is natuurlijk wel noodzaak dan zo weinig mogelijk gezonde cellen worden aangetast. Bekijk de video's over bestraling:
Chemotherapie
Metastasen (uitzaaiingen) kunnen alleen behandeld worden met chemotherapie.
Hierbij worden middelen ingezet die celdeling onmogelijk maken.
Ook gezonde cellen hebben te lijden van deze stoffen.
Dit is vooral te merken in delende weefsels, zoals bloedvormend beenmerg en haarvormende cellen.
Bekijk de video met uitleg over chemotherapie:
Stap 3: Kanker voorkomen?
Kanker voorkomen?
Om baarmoederhalskanker te voorkomen kunnen meisjes zich laten inenten tegen de gevolgen van het HPV-virus.
Deze inenting is sinds 2009 opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma.
Sindsdien krijgen alle meisjes die 12 jaar oud worden een uitnodiging voor de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker.
Vanaf 2021 is het vaccin ook beschikbaar voor jongens.
Toch zijn er nog veel mensen tegen deze vaccinatie. Praat hierover met klasgenoten. Wat zouden de argumenten van voorstanders en wat zouden de argumenten van tegenstanders kunnen zijn. Wat is jouw eigen mening en vind je dat jij zelf mag kiezen of je deze vaccinatie wil of bepalen je ouders dat?
Stap 4: Kanker als ouderdomsziekte
Kanker als ouderdomsziekte
Kanker ontstaat door het optreden van genmutaties tijdens de celdelingen.
Gelukkig leiden niet alle mutaties tot kanker. Reparatiegenen zijn genen die normaal gesproken mutaties repareren die zijn ontstaan bij de mitose (normale celdeling).
Fouten in het DNA kunnen ook door speciale eiwitten worden opgespoord.
De genen die voor zulke eiwitten coderen noem je reparatiegenen.
In veel gevallen worden op die manier schadelijke mutaties weggewerkt.
Het lijkt erop dat reparatiegenen minder goed werken wanneer mensen (en dus hun cellen) ouder worden.
Stap 5: Borstkanker
Borstkanker
In Nederland wordt per jaar bij ongeveer 12.500 vrouwen en bij 80 tot 100 mannen borstkanker vastgesteld.
Het is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen: in Nederland krijgt 1 op de 8 vrouwen in haar leven te maken met borstkanker. Voor het dertigste jaar is borstkanker zeldzaam.
Daarna komt de ziekte steeds meer voor en bereikt een piek in de leeftijdscategorie tussen de 50-70 jaar.
Bij slechts 5 - 8% van alle vrouwen/mannen met borstkanker is er sprake van erfelijkheid.
Door de enorme invloed van borstkanker is het van belang om hiernaar goed onderzoek te blijven doen.
Er zijn nu twee genen bekend die een belangrijke rol spelen in families met erfelijke borst- en eierstokkanker: BRCA1 en BRCA2.
BRCA is een afkorting van het Engelse woord BReast CAncer.
Je kunt zelf ook je borsten onderzoeken op knobbeltjes.
Maar let op: wanneer je een knobbeltje voelt wil dit niet betekenen dat je kanker hebt!
Bekijk de KWF badkamerkaart.
Bestudeer de volgende bronnen. Beantwoord daarna de vragen.
UV-straling en HPV-virus
Je gaat beginnen aan de afronding. Maak (in twee- of drietallen) een stripverhaal om jongeren te wijzen op de gevaren van
uv-straling en het ontwikkelen van huidkanker
het HPV-virus en het ontwikkelen van baarmoederhalskanker
Gebruik voor je eindopdracht de volgende bronnen:
Het stripverhaal is bedoeld voor jongeren tussen de 12 en 16 jaar.
Laat in het verhaal de oorzaken/risicofactoren, mogelijke gevolgen/gevaren en voorzorgsmaatregelen aan de orde komen.
Gebruik in ieder geval 4 afbeeldingen en maximaal 8. Plaats er zo nodig duidelijke teksten erbij.
Kijk bij de beoordelingscriteria of je eindproduct daaraan voldoet.
Laat het eindproduct beoordelen door je docent.
Beoordeling
Je laat het eindproduct beoordelen door je docent.
Je docent gebruikt de volgende vragen bij het beoordelen:
Is het stripverhaal geschikt voor jongeren tussen 12 en 18 jaar?
Bevat het stripverhaal inhoudelijk goede informatie over het onderwerp?
Wordt duidelijk wat de risicofactoren zijn?
Wordt duidelijk hoe dit risico is te verkleinen?
Is het stripverhaal verzorgd?
Terugkijken
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze module nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Ben je ongeveer 7 SLU met deze opdracht bezig geweest.
Heb je in die tijd alle stappen kunnen doorlopen?
Inhoud
Kanker is voor veel mensen een beladen onderwerp. Er is bijna niemand die niet iemand kent die kanker heeft, heeft gehad of er aan is overleden. Het kan zijn dat deze module daarom confronterend voor je was. Hoe heb jij dit ervaren? Zorg ervoor dat je met iemand praat als je merkt dat het onderwerp door je hoofd blijft spoken. Je kunt altijd terecht bij je docent of de vertrouwenspersoon van de school.
Eindopdracht
Denk je dat jongeren na het zien van jouw eindproduct zich bewuster zijn van de gevaren in het dagelijks leven die kunnen leiden tot kanker? Heeft het ook je eigen ogen geopend?
Het arrangement Module: Kankerinstituut - h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit is thema ’Levenscyclus van cellen'. Het onderwerp van deze les is: kankerinstituut.
Aan het eind van deze module
Ken je:
Enkele oorzaken en risicofactoren bij het ontstaan van kanker.
Kun je:
Uitleggen hoe kanker ontstaat.
Uitleggen welke behandelingen bij kanker worden gebruikt.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit is thema ’Levenscyclus van cellen'. Het onderwerp van deze les is: kankerinstituut.
Aan het eind van deze module
Ken je:
Enkele oorzaken en risicofactoren bij het ontstaan van kanker.
Kun je:
Uitleggen hoe kanker ontstaat.
Uitleggen welke behandelingen bij kanker worden gebruikt.
Wat is kanker?
Virussen
Behandelingen tegen kanker
Kanker als ouderdomsziekte
Borstkanker
Kan ik wat ik moet kunnen?
