Thema Afweer

Intro

Alles is overal
Dat geldt zeker voor ziektekiemen, bacteriën, schimmels en virussen.
Je hele leven is je lichaam bezig om al die aanvallen van buiten en van binnenuit af te slaan.
Bijna altijd slaagt jouw lichaam daar in.
In dit thema ga je kijken naar de verdedigingslinies tegen lichaamsvreemde indringers, maar wanneer is iets lichaamsvreemd?
Wat is het verschil tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd?

Kijk voor je verder gaat met deze module eerst de video over afweer. In de video zie je hoe een lichaam zich beschermt tegen een infectie en op welke manier antistoffen worden gemaakt. De informatie uit de video kun je gebruiken in de rest van dit thema.

Wat kan ik straks?

Aan het eind van dit thema:

beschrijf ik de bouw, werking en functie van organen en cellen betrokken bij de afweer van de mens.
beschrijf ik de specifieke en aspecifieke afweer als reactie op lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen en cellen.
beschrijf ik de kenmerken van natuurlijke en kunstmatige immuniteit en van actieve en passieve immuniteit.
beschrijf ik wat het AB0-bloedgroepensysteem en de rhesusfactor betekenen in het kader van bloedtransfusies.

Deelconcepten

Huid en slijmvliezen, bloed, lymfe, milt, lymfeknopen, macrofagen, lichaamseigen, lichaamsvreemd, mechanische en chemische afweer van planten, natuurlijke en kunstmatige immuniteit, actieve en passieve immuniteit, vaccinatie, antigenen en antistoffen, T- en B-cellen, transplantatie, bloedtransfusie, ABO-systeem, resusfactor, donor en acceptor.

Wat kan ik al?

Wat weet je al over Afweer?
Lees de volgende Kennisbanken uit de onderbouw als opfrisser voor dit thema.

Bloed en lymfe - onderbouw

Infectie bacteriën en virussen - onderbouw

Maak de oefening hieronder. Hoeveel weet jij nog?

Wat ga ik doen?

Het thema Afweer bestaat uit de volgende onderdelen.
In de tabel staat per activiteit hoeveel SLU je ongeveer nodig hebt.

Activiteit	Aantal SLU
Inleiding
Wat kan ik straks?	0,5
Wat kan ik al?	2
Wat ga ik doen?	0,5
Modules
Module: Op de blaren zitten.	8
Module: Haal jij ook een prik?	8
Module: Door de ogen van een ander.	6
Afsluiting
Samenvattend	1
Examenvragen	1
Terugkijken	0,5
Totaal:	27 à 28

Modules

Op de blaren zitten

Intro

Monument ter nagedachtenis
van de slachtoffers
**^{Bron: kletspraatje.punt.nl}**

Nieuwjaarsnacht in Volendam
Nieuwjaarsnacht 2001. In café ’t Hemeltje in Volendam vieren honderden jongeren Oud en Nieuw.
Als iemand een bos sterretjes afsteekt, vat de kerstversiering die aan het plafond hangt vlam.
Er volgt een korte, felle brand, waarbij het café in een inferno verandert.
Brandwonden en verstikking door rook zijn de grootste oorzaak van de doden en gewonden die vallen.
Kijk naar het verhaal in de volgende twee video's:

Inmiddels is de brand een hele generatie geleden, maar de generatie die het meemaakte, vergeet het natuurlijk nooit.
Door de brandwonden beschadigt je huid en dat maakt je lichaam kwetsbaar voor indringers van buiten. Welke rol speelt je huid als beschermende laag?

Wat kan je lichaam nog meer doen tegen aanvallers van buiten en van binnen? Deze vragen ga je beantwoorden in deze module over verdedigingslinies van je lichaam tegen aanvallen.

Wat ga ik leren?

Aan het eind van deze module kan ik:

de verschillende organen die een rol bij de afweer spelen herkennen in een afbeelding.
de functies van de huidlagen en hun onderdelen omschrijven.
werking van de huid bij de regeling van de temperatuur omschrijven.
de gebeurtenissen bij een ontstekingsreactie noemen.
de begrippen a-specifieke en specifieke afweer met eigen woorden uitleggen.

Deelconcepten
Huid en slijmvliezen, bloed, lymfe, milt, lymfeknopen, macrofagen, lichaamseigen, lichaamsvreemd, mechanische en chemische afweer van planten.

Wat ga ik doen?

Aan de slag
Stap		Inhoud
Stap 1		Brandwonden hebben een grote impact op mijn huid, maar ook op mijn hele afweer. Waarom? Dat lees ik in deze stap.
Stap 2		Welke functies heeft ons afweersysteem en hoe werkt het?
Stap 3		Mijn lichaam kan zichzelf goed beschermen, ook tegen vreemde voorwerpen of virussen van buitenaf.
Stap 4		Mijn lichaam treedt op tegen lichaamsvreemde indringers. Ik bestudeer (a)specifieke afweer.
Stap 5		Niet alleen mensen hebben een eigen afweersysteem. In deze stap bekijk ik de afweer van planten.
Stap 6		Het afweersysteem van mijn lichaam werkt niet altijd zoals het hoort. Soms keert het afweersysteem zich tegen mijn eigen lichaam.
Afronding
Onderdeel
Kennisbank		Alle Kennisbankitems uit deze module.
Eindopdracht		Ik maak met de klas een voorlichtingsboekje over brandwonden.
D-toets		Ik test mijn kennis over deze module met een d-toets.
Terugkijken		Terugkijken op de opdracht.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 8 SLU nodig.

Aan de slag

Stap 1: Brandwonden

Brandwonden
Je huid reageert op verschillende manieren op beschadiging door vuur of
Uv-straling. In beide gevallen worden lagen van je huid aangetast.

Deze opdracht maak je in tweetallen.
Bij brandwonden is sprake van drie gradaties.
Eerstegraads brandwonden zijn minder ernstig dan derdegraads brandwonden.
Elke gradatie vraagt om een aparte behandeling.
Te veel warmte kan gevaarlijk zijn.
De zon, hete vloeistoffen en vuurwerk kunnen lelijke brandwonden veroorzaken.

Bekijk eerst het videofragmenten. Bespreek voor het kijken met een klasgenoot hoe je moet handelen bij brandwonden. Bespreek hetzelfde nog een keer na het kijken. Hadden jullie het goed?

Stap 2: Afweersysteem

De aanval komt van veel kanten.
Je lichaam kan op erg veel verschillende manieren op een aanval reageren.
De verdediging is aangepast aan de aanval.

Lees in de Kennisbank de 'inleiding' en 'afweersysteem':

Aanval en verdediging

Lees ook de volgende Kennisbank 'de organen van het afweersysteem':

De organen van het afweersysteem

Stap 3: Aspecifieke afweer

Het is maar een splintertje
Wanneer je huid kapot gaat kunnen aanvallers heel gemakkelijk binnendringen.
Als er een splintertje of iets anders scherps door je huid dringt dan probeert je lichaam dat vreemde voorwerp zo snel mogelijk te verwijderen.
De mee gekomen bacteriën moeten ook vernietigd worden.

Lees uit de Kennisbank:

A-specifieke afweer

Aspecifieke afweer

Kies één van de volgende opdrachten:

Practicum
Welke verschillen zijn er tussen een behaarde en onbehaarde huid?
Bekijk microscopische preparaten van beide huidtypen. Maak twee biologische tekeningen naast elkaar. Zet in het midden de namen en geef met horizontale verwijslijnen aan waar je de verschillende lagen in de behaarde en onbehaarde huid ziet. Laat de tekeningen controleren door de docent en doe hem daarna in je portfolio.
Je huid reageert op beschadiging en grote belasting.
Onderzoek in tweetallen op welke manier een schaafwond, loopblaar, bloedblaar, een korstje nadat je je gesneden hebt en eelt ontstaan in de huid.
Zoek op hoe je een ‘verwonding’ het beste behandelt.
Maak een Prezi van je onderzoek en presenteer dat aan de klas.

Stap 4: Eigen of vreemd?

Lichaamseigen of lichaamsvreemd dat is de vraag.
In elke oorlog is het handig om te weten wie je vijand is.
Dat geldt ook voor de cellen in ons lichaam. Ons afweersysteem moet optreden tegen lichaamsvreemde indringers en niet tegen lichaamseigen cellen.
Hoe weten de afweercellen in ons lichaam wanneer er sprake is van vreemd of eigen?

Bestudeer uit de kennisbank de onderdelen 'specifieke afweer' en 'antigenen'.

Specifieke(adaptieve) afweer

Stap 5: Afweer bij planten

Planten slaan terug
Niet alleen dieren, ook planten verweren zich tegen aanvallers.
Wel eens door een brandnetel aangevallen?
Je hoeft de stengel van de plant maar aan te raken of een vervelende jeuk is het gevolg.
Hoe zorgt de brandnetel ervoor dat jij zo’n jeuk krijgt?
Waartegen verdedigt de plant zich? Soms lukt het niet zo goed met die verdediging en dan is een opgevreten sla-plant of een afgegraasde border met hosta’s het gevolg.
Hadden ze maar wat minder smakelijk moeten zijn!
Planten verdedigen zich, net als dieren verdedigen tegen verschillende aanvallen.

Lees in de kennisbank:

Afweer bij planten

Planten verdedigen zich
Brandharen, doornen, stekels, een bittere smaak (spruitjes!), ...
Ga, in overleg met je docent, op zoek naar onderdelen van planten die een afweerfunctie hebben.
Maak foto’s of tekeningen (eventueel met behulp van de microscoop) van die plantendelen en leg uit waar tegen de verdediging bedoeld is.
Kijk ook naar: Module Microscopisch onderzoek.

Stap 6: Allergie

Als de afweer uit de hand loopt
In een aantal gevallen komt het voor dat de afweer van je lichaam geen maat weet te houden of zelfs helemaal niet werkt. Dat kan levensbedreigend worden.

Om je een idee te geven van twee verschillende allergische reacties, kijk je naar de volgende twee video's:

Bekijk ook de informatie op: www.huidinfo.nl en lees: Allergisch voor primine - sz.oppc.nl
Allergie of auto-immuunziekte
Wie heeft er in de klas een allergie?
Zijn er leerlingen of leerlingen met een familielid met een auto-immuunziekte?
Inventariseer dit met de klas.
Noteer de naam en soort allergie/auto-immuunziekte.

Maak per allergie of auto-immuunziekte een studiegroepje.

Daarna ga je aan de slag in je studiegroepje. Samen lezen jullie de Kennisbank.

Afweersysteem

Als de afweer in de fout gaat

Bespreek de volgende punten in je studiegroepje:

Wat zijn de symptomen van de allergie/auto-immuunziekte?
Gaat het om een onmiddellijke of een uitgestelde reactie?
Wat doet ‘de patiënt’ om een allergische reactie te vermijden?
Welke EHBO of langdurige behandeling vinden plaats?

Spreek met de docent af hoe je de informatie deelt met de rest van de klas.

Afweer in de fout
Werk nu in tweetallen.
Bekijk samen het schema “Allergische reacties” in Binas.
Leg aan elkaar het schema uit. Vergelijk het met de kennisbank.
Stel vragen aan je docent als je iets niet begrijpt.

Mindmap allergie

Maak nu met dezelfde klasgenoot een mindmap over de informatie die in deze stap hebt geleerd.
Bestudeer zo nodig nogmaals de bronnen op deze pagina en maak samen een mindmap van het onderwerp “Allergie”. De mindmap bewaar je in je portfolio.

Lees voor je de mindmap maakt nog even de tips in de Gereedschapskist hieronder.

Mindmap maken

Woorden bij een onderwerp bedenken en met elkaar verbinden.

Afsluiting

Samenvattend

Aanval en verdediging

De organen van het afweersysteem

Specifieke(adaptieve) afweer

Aspecifieke afweer

Afweersysteem

Als de afweer in de fout gaat

Eindopdracht

Afronding
Je gaat beginnen aan de afronding.
De onderstaande opdracht maak je met de hele klas.

Je kunt de verschillende taken onderling verdelen.
Je maakt een informatieboekje over brandwonden. Het boekje is bedoeld als voorlichtingsmateriaal voor mensen die in de thuissituatie met brandwonden te maken krijgen.
In het boekje bespreek je:

De bouw en functies van de lagen van de huid.
De verschillen tussen de drie brandwondengradaties.
EHBO bij 1e, 2e en 3e -graads brandwonden.
Voorzorgsmaatregelen om de kans op brandwonden te verkleinen.
Wat er in de verbanddoos dient te zitten om brandwonden goed te kunnen verzorgen.

Zorg ervoor dat alle leerlingen een boekje krijgen.
Overleg met je docent over de beoordeling van het boekje, mogelijk kun je een plaatselijke EHBO-afdeling bij de beoordeling inschakelen.

Laat het eindproduct beoordelen door je docent.

Beoordeling
Bij de beoordeling van het boekje let de docent op:

de juistheid van de gegeven informatie.
de informatie aansluit bij de doelgroep van de poster.
de informatie in correct Nederlands is geschreven.
het boekje op een creatieve manier is weergegeven.
de afbeeldingen passen bij de boodschap.

D-toetsen

Toetsen
De opdracht sluit je af met het maken van een D-toets.
De toets bestaat uit verschillende soorten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
Klik op knoppen om de toets te starten.

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de leerdoelen van deze module nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?

Hoe ging het?

Tijd
Ben je ongeveer 8 slu met deze module bezig geweest.
Heb je in die tijd alle stappen kunnen doorlopen?

Inhoud
Iedereen is wel eens ziek. De een vaker dan de ander en misschien ben jij wel een van de vele Nederlanders die een auto-immuunziekte heeft. Heeft de inhoud van deze module je geholpen om te snappen hoe je eigen afweersysteem werkt. Zou je nu uit kunnen leggen als je ziek bent wat er op dat moment in je lichaam gebeurt?

D-toets
Bij deze module was een lange deeltoets. Heb je op deze manier kunnen controleren of je alle leerdoelen beheerst?