Door een aantal uitvindingen/verbeteringen in de landbouw kon er meer voedsel geproduceerd worden. Hierdoor kon de bevolking groeien en hoefde niet meer iedereen in de landbouw te werken. Het resultaat hiervan was dat mensen zich gingen toeleggen op andere beroepen, de handel opbloeide en er steden ontstonden.
In deze opdracht staan deze ontwikkelingen centraal.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
in eigen woorden uitleggen waarom er (jaar)markten werden georganiseerd.
argumenteren dat de handel de opkomst van steden stimuleerde.
illustreren wat een goede plaats was om een stad te stichten.
in eigen woorden formuleren waarom er nieuwe beroepen ontstonden.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je kunt na het lezen van de Kennisbanken 'Nieuwe steden' en 'Markten en jaarmarkten', vragen beantwoorden over de opkomst van de handel en de steden.
Stap 2
Je kunt een videovraag beantwoorden over stadsrechten.
Stap 3
Je kunt van verschillende middeleeuwse ambachten aangeven wat ze inhielden en of ze nog steeds actueel zijn.
Stap 4
Je maakt kennis met de kunstschilder Jeroen Bosch en praat met een klasgenoot over de betekenis van zijn schilderijen.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
Hier vind je de kennisbank en de begrippenlijst die horen bij deze opdracht.
Eindopdracht A
Als je kiest voor eindopdracht A maak je de toets.
Eindopdracht B
Als je kiest voor eindopdracht B maak je een kaart met middeleeuwse steden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuur nodig.
Aan de slag
Stap 1: Markten en nieuwe steden
De vroege middeleeuwen vormen een tijdperk waarin de rol van de steden beperkt was. Ongeveer vanaf het jaar 1000 ging dat veranderen. De bevolking groeide en er werden steden gebouwd waar handel werd gedreven.
Rond het jaar 1000 ontstonden dorpen rond een kasteel, een kruispunt met wegen of rivieren.
Daar gingen mensen wonen en werken.
Bestudeer uit de Kennisbank geschiedenis de onderdelen 'nieuwe steden' en 'markten en jaarmarkten'.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Op de plaatsen waar mensen samen gingen wonen werden markten gehouden.
Deze dorpen groeiden vaak uit tot een stad.
Daar woonden veel kooplieden.
De kooplieden wilden dat er regels en wetten kwamen.
Bijvoorbeeld over de betaling van spullen: Wat als er iemand niet betaalde?
Ze vroegen de landheer of de bisschop of ze hun eigen regels mochten maken en vastleggen: de stadsrechten.
Kijk naar de video over het ontstaan van steden en stadsrechten.
Hoe liet de landheer weten dat de brief met stadsrechten echt van hem was?
Door de overschotten in de landbouw hoefde niet iedereen te werken.
Mensen gingen zich toeleggen op het maken van andere producten.
Die producten werden verhandeld op de (jaar)markten.
In de middeleeuwen verbeterde de kwaliteit het werk van ambachtslieden en het ambacht werd steeds belangrijker voor de bloei van de stad.
Bekijk de volgende video over ambachtslieden.
Veel ambachtslieden sloten zich aan bij een gilde.
Wat is een gilde? Dat hoor je in de video.
De Nederlandse kunstschilder Jeroen Bosch groeit op in Den Bosch. Aan de markt heeft hij zijn atelier en daar werkt hij met zijn leerlingen om ook aan hen het ambacht te leren.
Om hem heen ziet hij de stad steeds voller en drukker worden. De markt neemt, naast de kathedraal Sint Jan, een centrale plek in in de stad. Plattelandslieden komen naar de stad om er te werken en wonen en reizigers bezoeken graag Den Bosch.
Jeroen schildert graag schilderijen met een waarschuwende functie. Hij is een strenge katholiek en wil de mensen waarschuwen voor de hel als gevolg van hun (eventuele) slechte leven. Iets wat hij veel ziet nu de stad zo snel aan het groeien is.
Kijk de volgende Clipphanger over Jeroen Bosch.
Meer informatie over Jeroen Bosch lees je in de Canon van Nederland. Lees daar de informatie.
Kies samen met een klasgenoot één van de schilderijen van Jeroen Bosch uit die in de Canon staan. Jullie mogen ook zelf op internet een ander schilderij van Jeroen Bosch zoeken.
Bespreek wat jullie zien. Welke invloed heeft het schilderij denken jullie gehad op de mensen in Den Bosch in de Middeleeuwen?
Opkomst steden
In de derde stand kwamen naast de boeren de stedelingen (burgers). Steden ontwikkelden zich door de toegenomen handel (rol van de kooplieden en markten) en door de opkomst van de ambachten (beroepen). Steden ontstonden op strategische plekken. Bijvoorbeeld naast een rivier.
Handel
Door de opkomst van de handel kwam er weer geld in omloop. Dat stimuleerde de economie. Mensen die geld verdienden wilden daar allerlei producten en gebruiksvoorwerpen voor kunnen kopen. Het was dus winstgevend om die te produceren.
Markten
Overschotten uit de landbouw werden op de markten verhandeld. Op de grote jaarmarkten kwamen handelaren vanuit verre streken om hun goederen te verhandelen.
Bouwkunst
De rijkdom van de eerste en de tweede stand bleek uit de prachtige kathedralen en kastelen die in deze tijd gebouwd zijn.
Geldeconomie
Voor het eerst sinds de val van het (west) Romeinse Rijk kwam de geldeconomie weer op.
Eindopdracht A: Toets
Als je kiest voor eindopdracht A maak je de toets 'Markten en steden'.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Als je kiest voor eindopdracht B teken je een kaart met middeleeuwse steden.
Download de kaart van Nederland.
Op de kaart zie je drie belangrijke rivieren getekend.
In de periode 1000 tot 1500 zijn in Nederland veel steden ontstaan.
Gebruik internet om zes steden te zoeken die tussen 1000 en 1500 ontstaan zijn. Teken die steden in op de kaart. Schrijf bij iedere stad het jaartal waarin de stad is ontstaan.
Zoek van iedere stad een foto van een middeleeuws gebouw. Plak die foto bij de stad op de kaart.
Kijk goed naar de ligging van de steden die je op de kaart hebt getekend. Schrijf onder de kaart op wat je opvalt als je kijkt naar de ligging van de steden.
Beoordeling
Je krijgt een goede beoordeling voor je kaart met steden als:
er op de kaart zes steden zijn die ontstaan zijn tussen 1000 en 1500.
bij iedere stad op de kaart het jaar staat waarin de stad gesticht is.
bij iedere stad een afbeelding van gebouw uit die stad uit de Middeleeuwen staat.
Op een kaart kun je aangeven waar een gebeurtenis heeft plaatsgevonden of gaat plaatsvinden.
Terugkijken
Intro
Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Vind je het een goede intro om de opdracht mee te beginnen?
Waarom wel of waarom niet?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je argumenteren dat de handel de opkomst van steden stimuleerde?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn. Had je alle stappen binnen de tijd doorlopen?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht?
Heb je gekozen voor de toets of het tekenen van de kaart? Kies je voor een opdracht met de meeste uitdaging, of de makkelijkste opdracht?
Het arrangement Markten en steden - hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 1. Dit is tijdvak 4 met het onderwerp: Markten en steden. Door een aantal verbeteringen in de landbouw werd er meer voedsel geproduceerd. Meer voedsel zorgde voor een groei van de bevolking. Niet iedereen hoefde in de landbouw te werken. Mensen gingen ook andere beroepen uitoefenen (ambachten). De handel bloeide op en er ontstonden steden. Er werden markten georganiseerd om de overschotten te verkopen en konden andere producten verhandeld worden. De plaats van een nederzetting ten opzichte van het kasteel in de buurt maakte uit of de nederzetting uit zou groeien tot een (grote) stad of niet. Steden kregen stadsrechten. Begrippen binnen deze les zijn verder nog: bouwkunst, Jeroen Bosch en geldeconomie.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Opkomst van handel en ontstaan van steden;
Geschiedenis;
De tijd van steden en staten (1000 - 1500);
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 1. Dit is tijdvak 4 met het onderwerp: Markten en steden. Door een aantal verbeteringen in de landbouw werd er meer voedsel geproduceerd. Meer voedsel zorgde voor een groei van de bevolking. Niet iedereen hoefde in de landbouw te werken. Mensen gingen ook andere beroepen uitoefenen (ambachten). De handel bloeide op en er ontstonden steden. Er werden markten georganiseerd om de overschotten te verkopen en konden andere producten verhandeld worden. De plaats van een nederzetting ten opzichte van het kasteel in de buurt maakte uit of de nederzetting uit zou groeien tot een (grote) stad of niet. Steden kregen stadsrechten. Begrippen binnen deze les zijn verder nog: bouwkunst, Jeroen Bosch en geldeconomie.
Door een aantal uitvindingen/verbeteringen in de landbouw kon er meer voedsel geproduceerd worden. Hierdoor kon de bevolking groeien en hoefde niet meer iedereen in de landbouw te werken. Het resultaat hiervan was dat mensen zich gingen toeleggen op andere beroepen, de handel opbloeide en er steden ontstonden.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Benodigdheden
De vroege middeleeuwen vormen een tijdperk waarin de rol van de steden beperkt was. Ongeveer vanaf het jaar 1000 ging dat veranderen. De bevolking groeide en er werden steden gebouwd waar handel werd gedreven.
Door de overschotten in de landbouw hoefde niet iedereen te werken.
De Nederlandse kunstschilder Jeroen Bosch groeit op in Den Bosch. Aan de markt heeft hij zijn atelier en daar werkt hij met zijn leerlingen om ook aan hen het ambacht te leren.
Als je kiest voor eindopdracht B teken je een kaart met middeleeuwse steden. 
Intro
