Inleiding
| |
Het denken over wat kan of niet kan, wat goed of slecht is in een bepaalde situatie, noem je ethiek. In deze leereenheid leer je na te denken over hoe mensen met dieren omgaan. Je leert dierethische dilemma’s te herkennen en de verschillende meningen en belangen tegen elkaar af te wegen. |
|
Dierethiek
Films dierenethiek
Dierethiek
| Dierethiek gaat over het nadenken over wat mensen wel en niet met dieren mogen doen en over hoe je met dieren hoort om te gaan. Mensen hebben hier verschillende meningen over. Bij het maken van een afweging wat je wel en niet goed vindt in de omgang met dieren, spelen beleving, moraal en feiten een belangrijke rol. |
|
|
| Er zijn veel boeken die over dierethiek gaan |
|
| |
Sommige situaties roepen vanuit je intuïtie een bepaalde reactie op. Je wordt bijvoorbeeld verdrietig, omdat je een kitten zonder moeder ziet, of boos omdat je een mager paard in een wei ziet staan. Dat noem je beleving. De beleving van een situatie kan je een signaal geven dat er iets niet klopt. |
|
|
| Welke emotie roept deze hond bij je op? |
|
| |
Om te begrijpen waarom iemand een situatie op een bepaalde manier beleeft, moet je iets afweten van moraal.
Moraal zijn alle waarden en normen die jij hebt, iemand anders heeft of een groep mensen heeft. Waarden en normen gaan over wat mensen wel en niet belangrijk vinden. De een vindt andere dingen belangrijk dan de ander. Daardoor zijn er verschillende opvattingen over hoe je in bepaalde situaties moet handelen.
Moraal speelt een belangrijke rol in het denken over de omgang van mensen met dieren. Je moraal bepaalt wat binnen of buiten je waarden en normen valt. |
|
|
Stel dat dit een ziek paard is: zou je hem dan wel of niet uit zijn lijden verlossen?
© Wageningen UR Livestock Research |
|
| |
Naast beleving en moraal, vormen feiten een belangrijk onderdeel van dierethiek. Zonder kennis van zaken kun je geen goede afweging maken. Soms moet je daarom iets leren over de wet- en regelgeving, de geschiedenis van de situatie of je verdiepen in de biologie van het dier. Wanneer je de eigenaar van een mager paard spreekt en hij vertelt je dat het paard al 31 jaar is, verandert jouw emotie ten opzichte van het paard misschien wel. Feiten kunnen een belangrijke rol spelen bij een dierethische afweging. |
|
|
| Wanneer je de feiten niet kent, kun je geen goede afweging maken |
|
Beleving
| Een situatie kan een intuïtief oordeel oproepen. Afgebeten staarten bij varkens bijvoorbeeld. Gevoelens en emoties die je bij een dier hebt, hebben vaak te maken met de band die je met het dier hebt opgebouwd. Hoe intenser de mens-dierrelatie, hoe intenser vaak ook de emotionele betrokkenheid is. |
|
|
De band tussen mens en dier is bepalend voor de omgang met het dier
© Wageningen UR Livestock Research |
|
| |
Als je nadenkt hoe je over dieren denkt, zijn je intuïtie en gevoelens je startpunt. Je kunt je afvragen waarom een bepaalde situatie niet goed voelt, of waarom een situatie je raakt. Wanneer je ziet dat iemand zijn hond schopt, kan dat je een ongemakkelijk gevoel geven. De reden waarom je zo reageert, heeft te maken met de dingen die je meemaakt in je leven en wat je daarvan oppikt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je van huis uit hebt meegekregen dat het schoppen van een hond niet oké is. Je gevoelens bij het zien van deze situatie kunnen dan extra sterk zijn. |
|
|
Veel Nederlanders voelden zich betrokken bij het albinozwijntje dat uiteindelijk werd afgeschoten
© Gerrit Rekers |
|
| |
De waarde die de mens aan een dier toekent, hangt vaak af van de relatie die hij met het dier heeft.
De mens is dieren gaan gebruiken voor verschillende doeleinden. Vroeger ging het vooral om voedsel, trekkracht, kleding en schoenen. Het dier vervulde zo de primaire levensbehoeftes van de mens. Later veranderde de rol van het dier. Er ontstonden meer persoonlijke en emotionele banden tussen mens en dier. |
|
|
| De waarde die de mens toekent aan een konijn hangt af van zijn rol: plaagdier-productiedier-proefdier-gezelschapsdier? |
|
| |
Mensen hebben verschillende intuïtieve oordelen over de omgang met dieren. De reden hiervoor is dat mensen in hun leven door verschil in historie, traditie en religie verschillende ideeën opgedaan hebben over dieren. Ook de persoonlijke band met een dier speelt een rol bij de beleving. Een sterke persoonlijke band tussen mens en dier gaat samen met een sterke emotionele band.
De beleving van iemand kan in de loop van de tijd veranderen. Zo kan iemand die honden altijd erg leuk vond, ineens doodsbang voor honden worden als hij er door een gebeten wordt. |
|
|
 |
Moraal
| De beleving die je bij een dierethisch dilemma hebt, is gebaseerd op je moraal, oftewel: je waarden en normen. Bij dierethiek spelen waarden en normen een belangrijke rol. Ze bepalen namelijk de grenzen waarbinnen iets voor jou of voor een ander, moreel aanvaardbaar is. |
|
|
| Is het onthoornen van koeien moreel aanvaardbaar? |
|
| |
Waarden zijn idealen die een individu, groep of samenleving nastreeft. Ze vormen een belangrijke richtlijn voor het eigen handelen. Een waarde geeft aan wat je waardevol vindt en waarvoor je je wilt inzetten. Voorbeelden hiervan zijn respect hebben voor anderen of goed omgaan met door de mens gehouden dieren. |
|
|
| Waarden gaan over wat je belangrijk en waardevol vindt |
|
| |
Waarden worden vertaald naar gedragsregels. Dat zijn de normen. Als iemand de waarde heeft dat je goed moet omgaan met door de mens gehouden dieren, dan kunnen normen aangeven wat dan wel en niet mag. Net als waarden worden normen sterk beïnvloed door de cultuur en religie. Sommige normen worden vastgelegd in wetten. Zo wordt er door de regering gediscussieerd of onverdoofd ritueel slachten wettelijk verboden moet worden. |
|
|
 |
Feiten
| Om een dierethische afweging te kunnen maken, kijk je naar de beleving en de moraal, maar ook naar de feiten. Dat houdt vaak in dat je je moet verdiepen in de biologie van het dier, wet- en regelgeving en/of economische aspecten. |
|
|
| Kennis over wet- en regelgeving kan van belang zijn bij een dierethisch dilemma |
|
| |
Lange tijd heeft de mens dieren gezien als ‘dingen’, zonder gevoelens en emoties. Door wetenschappelijk onderzoek is tegenwoordig bekend dat (gewervelde) dieren vergelijkbare emoties ervaren als mensen en dat ze specifieke wensen en behoeftes hebben. Daarom wordt in de Nederlandse samenleving de intrinsieke waarde van een dier erkend.
Intrinsieke waarde houdt in dat ieder dier een individueel wezen is met een eigen leven, eigen ervaringen en eigen gevoelens. Het dier heeft een eigen waarde, los van de waarde en functie die het voor de mens heeft. De erkenning van deze individuele eigen waarde van het dier is van grote invloed op ideeën over hoe mensen met dieren om moeten gaan en heeft ook een belangrijke plaats gekregen in de huidige wet- en regelgeving. |
|
|
| Nu heeft dit paard nog nut, maar als het oud is en niet meer geschikt is voor gebruik, is het nog steeds een individueel wezen met intrinsieke waarde! |
|
| |
Voor overleving van het individu en de soort heeft een dier belang bij een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Een goede gezondheid, voeding en huisvesting zijn belangrijk voor het welzijn van het dier. Ook speelt hierbij de mogelijkheid tot het uitoefenen van natuurlijk gedrag een belangrijke rol. Als je kennis hebt van de biologie van het dier, weet je wat het dier nodig heeft voor een goed welzijn. |
|
|
Het welzijn van het dier hangt af van zijn gezondheid, voeding, huisvesting en de mogelijkheid om natuurlijk gedrag uit te oefenen
Klik op de afbeelding voor een vergroting. |
|
| |
Ieder individueel dier heeft specifieke behoeftes die bepaald worden door: |
| - |
de soort waartoe hij behoort; |
| - |
de omstandigheden waarin hij is opgegroeid; |
| - |
zijn karakter met persoonlijke voorkeuren en aversies. |
| |
Zo zijn alle katten vleeseters. Een dieet bestaande uit vlees voldoet dus aan de voedingsbehoeftes van een kat. Maar een dier heeft ook individuele voorkeuren: de ene kat geeft de voorkeur aan droge brokken, terwijl de andere het liefste nat voer eet. |
|
|
 |
Hoe denk jij over dieren?
Hoe denk jij over dieren?
|
| Op grond van geloof, cultuur, traditie en ervaring hebben mensen een bepaalde houding ten opzichte van dieren. Deze houding bepaalt voor een belangrijk deel hoe mensen vinden dat ze moeten omgaan met dieren. Je kunt daarbij vier manieren onderscheiden: als heerser, als hoeder, als vriend en als gelijke. |
|
|
| Niet iedereen denkt op dezelfde manier over dieren |
|
| |
Als heerser vind je dat mensen de baas zijn over de dieren. Heersers gebruiken dieren om te eten, om op te jagen, voor onderzoek of voor hun hobby. Ze maken afspraken met elkaar over deze dieren. Ze bepalen dus met elkaar wat er met de dieren gebeurt. Een voorbeeld hiervan is een ‘torero’ in een Spaans stierengevecht. Hij bepaalt precies hoe hij de stier wil uitputten en doden. Voor zijn inkomen is hij voor 100% afhankelijk van het doden van stieren voor vermaak. |
|
|
|
| |
Als hoeder vind je dat mensen dieren mogen gebruiken, maar wel goed voor ze moeten zorgen. De mens heeft een verantwoordelijkheid richting dieren en moet daarom rekening houden met het dierenwelzijn. Dieren mogen geslacht worden voor voedsel, maar moeten wel een goed leven gehad hebben. Intensieve veehouderij is dus ‘not done’. Als hoeder kies je voor scharrelvlees of eieren van een biologische boerderij waar aandacht is voor het welzijn van dieren. |
|
|
|
| |
Als vriend vind je de relatie tussen mens en dier erg belangrijk. Vrienden zoeken graag persoonlijk contact met dieren. Ze vinden het belangrijk om een vriendschappelijke band met dieren te hebben. Ze vinden echter niet dat dieren gelijkwaardig zijn aan mensen. En mensen mogen best huisdieren hebben, maar moeten dan wel heel goed voor de dieren zorgen. |
|
|
|
| |
Als gelijke vind je dat dieren dezelfde rechten als mensen hebben. Dieren mogen dus nergens voor gebruikt worden waar mensen ook niet voor gebruikt zouden worden. Mensen zijn verplicht om goed voor dieren te zorgen. Dieren hebben gevoel en ze moeten een waardig bestaan kunnen leiden. Wilde dieren mogen dus niet opgesloten worden en dieren mogen niet voor vleesconsumptie gefokt of gehouden worden. |
|
|
 |
Een dierethische afwijking maken
Een dierethische afweging maken
|
| Als je omgaat met dieren moet je kunnen herkennen wanneer je met een ethisch dilemma te maken hebt. Je moet ook weten welke stappen je moet doorlopen om te beslissen hoe jij vindt dat er met dieren moet worden omgegaan. Om tot zo’n moreel oordeel te komen kun je een stappenplan doorlopen. |
|
|
| Het afwegen van beleving, moraal en feiten helpen je om tot een moreel oordeel te komen |
|
Herkennen van een dilemma
|
|
| |
Als eerste moet je herkennen dat je met een dierethisch dilemma te maken hebt. Het gaat om een situatie waarin er verschillende intuïtieve oordelen zijn. In deze stap ga je ook na of er nog relevante informatie mist die belangrijk is om een ethische afweging te kunnen maken. ‘Is bont dragen cool?’ zou zo’n dierethisch dilemma kunnen zijn. Doe je mee met de mode of kies je voor het welzijn van het dier? |
|
|
|
| |
Voordat je tot een moreel oordeel kunt komen is het belangrijk om te weten wie er bij het dilemma betrokken zijn. En ook wat hun waarden en normen zijn en welke belangen er spelen. Vergeet hierbij niet dat ook dieren eigen belangen hebben.
Verzamel genoeg kennis over het onderwerp. Je kunt je morele oordeel dan baseren op de verschillende belangen die meespelen en bent niet afhankelijk van je eigen intuïtie of van andermans mening.
Bij het dilemma of bont dragen cool is, ga je je verdiepen in waarom bont wordt gedragen en hoe de dieren voor het bont worden gehouden. Pas daarna kun je tot een moreel oordeel komen. |
|
|
Hoe worden de dieren voor bont gehouden?
© De Dierenbescherming |
|
| |
Om tot een moreel oordeel te komen, is het belangrijk om de verschillende oplossingen te onderzoeken. Wat zijn de mogelijkheden? Doe je mee met de mode en koop je een nieuwe jas met een echte bontkraag? Of kijk je in de tweedehandswinkel en koop je een oude jas met bont? Kies je een jas met nepbont? Of trek je je niets van de mode aan en draag je een jas waarop geen bont en geen nepbont zit? |
|
|
|
Wat is je moreel oordeel?
|
|
| |
Je hebt het dilemma herkend, de benodigde informatie verzameld en je hebt een idee van mogelijke oplossingen. Nu ben je klaar om een morele afweging te maken. Wat is jouw antwoord op de vraag ‘Is bont dragen cool’?
Dierethische dilemma’s kom je voortdurend tegen: in je opleiding, je beroep en je privésituatie. Alles wat je doet heeft consequenties voor jou en de wereld, en dus ook voor de dieren om je heen.
Weet waar je voor staat en kies bewust! |
|
|
 |
Bronnen
| |
Bronnen & links bij 'Denken over dierenwelzijn'
|
| In deze bronnen en links vind je meer informatie over dierethiek, het denken over dierenwelzijn. |
|
|
|
| |
Website van de Dierenbescherming met dilemma’s die uitdagen na te denken over de rol van dieren in onze samenleving. |
| |
Dieren-dilemma-spel, waarbij je kunt kiezen uit negen verschillende kwesties die een dierethisch dilemma voorleggen. |
| |
Video over bontkragen in het Nijmeegse straatbeeld. |
| |
Het Dierenwelzijnsweb is het centrale punt waar kennis, nieuws, ervaringen en onderwijshulpmiddelen over dierenwelzijn gebundeld worden |
| |
Op het kennisplein van de Dierenbescherming vind je informatie over dieren, gedrag en dierenwelzijn |
|
Voor dit arrangement is gebruik gemaakt van deze website
