Thema Krachten der aarde

Inleiding

Dit thema heeft als titel 'Krachten der aarde' en gaat over de volgende onderwerpen:

Plaattektoniek
Je leert over de opbouw van de aarde. De aardkorst bestaat uit twee platen. Hoe de platen ten opzichte van elkaar bewegen en wat het gevolg kan zijn van botsende platen, leer je in het onderdeel plaattektoniek.
Aardbevingen
Je leert over hoe aardbevingen ontstaan, wat de gevolgen zijn en waar ter wereld ze voorkomen.
Vulkanen
Je leert hoe vulkanen ontstaan, waardoor ze gaan werken en waar je vulkanen kunt aantreffen.

Aardbevingen en vulkanen zijn krachten die van binnenuit op de aardkorst werken.

Erosie en verwering
Je leert wat het verschil is tussen erosie en verwering.
Erosie is het afslijten van gesteente door invloeden van buitenaf; door wind, water en ijs.
Bij verwering kan gesteente afbrokkelen door planten, bomen, vorst en zure regen.
Orkanen en tornado's
Je leert over het verschil tussen orkanen en tornado's en de verwoestende krachten daarvan.

Erosie en verwering, orkanen en tornado's zijn krachten die van buitenaf op de aardkorst inwerken.

Introductie - opdracht

Je hebt vast wel eens in het nieuws gehoord over een aardbeving of vulkaanuitbarsting.
Hieronder staan vijf grote natuurrampen die de wereld hebben getroffen in de 21e eeuw.

Maak een groepje samen met vier andere klasgenoten.
Elk van jullie zoekt informatie op over een van deze rampen.
Schrijf kort en bondig informatie op over deze ramp.

Denk aan de volgende dingen:

Waar en wanneer vond de ramp plaats?
Wat was de oorzaak van de ramp?
Waren er veel (dodelijke) slachtoffers?
Wat waren de gevolgen voor de stad/streek waar de ramp plaatsvond?

Zoek maximaal 10 minuten. Vertel daarna om de beurt iets over ‘jouw ramp’ aan je klasgenoten.

Kies uit:

Tsunami Azië 2004
Orkaan Katrina 2005
Aardbeving Haïti 2010
Uitbarsting Eyjafjallajökull 2010
Cycloon Nargis 2008

Welke ramp maakte het meeste indruk op jou? Bespreek het met je klasgenoten.

Wat kan ik straks?

Aan het eind van het thema kan ik:

	Opdracht
de relaties tussen endogene processen, plaattektoniek, vulkanisme en aardbevingen beschrijven.	Plaattektoniek Aardbevingen Vulkanen
de landschapsvormende werking van endogene krachten beschrijven en uitleggen.	Plaattektoniek Aardbevingen Vulkanen
de werking van exogene processen verwering, erosie, transport en sedimentatie beschrijven.	Erosie en verwering Orkanen en tornado's
beschrijven en verklaren wat de oorzaken en gevolgen zijn van natuurrampen en voorspel je de gevolgen van verschillende natuurrampen.	Erosie en verwering Orkanen en tornado's

Wat ga ik doen?

Het thema 'Krachten der aarde' bestaat uit de volgende onderdelen:

Onderdeel	Tijd in lesuren	Eindproduct
Inleiding	1
Opdracht: Plaattektoniek	2	Werkblad
Opdracht: Aardbevingen	2,5	Eigen keuze aardbeving
Opdracht: Vulkanen	2	Eigen keuze vulkaan
Opdracht: Erosie en verwering	2	Twee posters
Opdracht: Tornado's	2	Eigen keuze orkaan
Afsluiting
Eindopdracht A	2	Online krant
Eindopdracht B	0,5	Quiz
Totaal	14

De tijd is een indicatie en afhankelijk van de keuze van het eindproduct.

Opdrachten

Plaattektoniek

Intro

In deze opdracht kijk je naar de opbouw van de aarde.
Onder je voeten, in het binnenste van de aarde en aan het aardoppervlak, spelen zich allerlei processen af.
Met als gevolg dat er vulkanen uitbarsten, aardbevingen ontstaan en er gebergtes worden gevormd.

Download hier de kaart van Europa.

Geef op de kaart aan:

een gebergte (met naam)

een vulkaan (met naam)

een aardbevingsgebied (met naam).

Wat kan ik straks?

Aan het eind van deze opdracht kan ik:

omschrijven dat de aardkorst is opgebouwd uit bewegende platen; ik gebruik de begrippen: continentale platen en oceanische platen.
het bewegen van de aardplaten beschrijven met de begrippen divergentie, convergentie en transforme beweging.
aangeven bij welke plaatbewegingen aardbevingen kunnen ontstaan.
aangeven bij welke plaatbewegingen vulkanen ontstaan.
aangeven bij welke plaatbeweging oceanen kunnen ontstaan.

Wat ga ik doen?

De activiteiten in deze opdracht dragen bij tot het volgende leerdoel:
Je beschrijft en verklaart de relaties tussen endogene processen, plaattektoniek, vulkanisme en aardbevingen.

Aan de slag
Stap		Activiteit
Stap 1		Je leest de Kennisbank over plaattektoniek en bekijkt een video. Je downloadt het werkblad, vult Stap 1 in en combineert in een oefening een aantal trefwoorden.
Stap 2		Je bekijkt een afbeelding en een video over bewegende platen. Je beantwoordt vragen over veranderingen door de beweging van platen.
Stap 3		Aan de hand van een afbeelding en een video vul je de bewegingsrichting in van de platen.
Stap 4		Je leert over convectiestromen en de wijze waarop platen uit elkaar worden geduwd (divergentie, convergentie en transforme beweging). Je vult het onderdeel van het werkblad in.
Stap 5		Je leert over het ontstaan van oceanen door divergerende platen. Je bekijkt een video en bekijkt de toelichting.
Stap 6		Je bestudeert drie manieren waarop convergerende platen kunnen botsen en kijkt er video's over. Je vult de vragen in op het werkblad.
Stap 7		Je leest nogmaals de Kennisbank, bekijkt een video over plaattektoniek.
Afronding
Onderdeel		Activiteit
Begrippen		In de begrippenlijst staan begrippen over de opbouw van de aarde.
Toets		Je maakt een toets over plaattektoniek.
Eindproduct	en	Je beschrijft op het werkblad een van de drie plaatbewegingen. Je beschrijft ook de verschijnselen die je bij die bewegingen tegenkomt. Je vergelijkt je antwoord met een klasgenoot die een andere beweging heeft beschreven.
Terugkijken		Terugkijken op de opdracht.

Benodigdheden

de Bosatlas
het werkblad De opbouw van de aarde

Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 uur nodig.

Aan de slag

Stap 1: De opbouw van de aarde

Heel vroeger dachten mensen dat het middelpunt van de aarde de hel was.
Een vlammende oven waar duivels in wonen. Maar de mensen hadden het mis.
Er wonen géén duivels. Wél is het er enorm heet: ruim 5000 graden!

Bestudeer alle pagina's en bekijk de video in de Kennisbank.

Plaattektoniek

Bekijk de volgende interactieve schoolplaat van SchoolTV over de opbouw van de aarde.
Ontdek de opbouw van de aarde.

Download het werkblad De opbouw van de aarde.
Op het werkblad zie je bij Stap 1 een afbeelding van de aarde.
Benoem de vier delen die je ziet.

Maak nu de volgende oefening.
Je ziet een aantal trefwoorden die met de opbouw van de aarde te maken hebben.

Stap 2: Bewegende platen

De aardkorst is maar heel dun en bestaat uit twee soorten platen: continentale platen en oceanische platen.
De platen kunnen ten opzichte van elkaar bewegen.

Bekijk de afbeelding.

De aarde zag er 200 miljoen jaar geleden heel anders uit dan nu.
Dat kun je zien in de video die in de opdracht staat.
Je beantwoordt dan na het kijken de vragen.

Stap 3: Bewegende platen

De aardplaten hebben 200 miljoen jaar over de aarde gezworven.
En de platen bewegen nu nog.
In de animatie in Stap 2 heb je gezien hoe de platen zijn verschoven.

Pak het werkblad De opbouw van de aarde erbij.
Je ziet op het werkblad bij Stap 3 een afbeelding met de namen van de platen.
Je ziet ook de continenten afgebeeld.
Onder de afbeeldingen zie je een tabel.
In de tabel staan een aantal namen van platen.

Bekijk de afbeelding en video opnieuw.
Geef van de in de tabel genoemde platen aan in welke richting ze bewegen.

Stap 4: Divergentie en convergentie

In Stap 1 heb je gezien dat de aarde uit de kern, de mantel en de aardkorst is opgebouwd.
De mantel is een stroperige massa die magma wordt genoemd.
Door het temperatuurverschil tussen de kern van de aarde en de aardkorst is de magma voortdurend in beweging.

Die bewegingen worden convectiestromen genoemd. Convectiestromen kunnen ervoor zorgen dat aardplaten gaan schuiven.
Ze kunnen uit elkaar worden geduwd of juist tegen elkaar aan worden geduwd of ze gaan langs elkaar heen schuiven.

Als twee platen uit elkaar worden geduwd, spreek je van divergentie (to diverge = uit elkaar gaan), zoals bij de kloof bij Grótagjá in IJsland.
Worden twee platen tegen elkaar aangeduwd dan spreek je van convergentie.

Je spreekt van een transforme beweging als twee platen langs elkaar heen schuiven,
zoals de San Andreasbreuk in Californië.

Pak opnieuw je werkblad erbij. Bekijk de tabel die je bij Stap 3 hebt ingevuld.
Vul de antwoorden in op de vragen van Stap 4.

Stap 5: Ontstaan van de oceanen

Bekijk de afbeelding die ook in Stap 2 en 3 voorkomen, opnieuw.

De Zuid-Amerikaanse plaat en de Afrikaanse plaat zijn divergerende platen.
Ze bewegen in tegengestelde richting. Ze worden uit elkaar geduwd.

Valt het je ook op dat de divergerende platen elkaar raken in de oceanen?

Bekijk nogmaals de video.

Bekijk nu de volgende afbeeldingen en lees de bijbehorende toelichting.

	Je ziet hier dat de aardkorst wordt opgewarmd door het opstijgende magma.
	Door de opwarming en de omhoogkomende magma gaat de aardkorst omhoog. De aardkorst is niet zo flexibel, daarom scheurt de aardkorst. Er ontstaan nu twee losse platen, die uit elkaar bewegen. De platen divergeren, omdat het magma die uit de scheur komt de platen opzij duwt.
	Hier zien we dat er water tussen de platen is gekomen. Wanneer er een laagte ontstaat zal hier altijd water in komen te staan. Dit water kan regenwater zijn, maar ook zee- of oceaanwater.
	Ten slotte is er een oceaan ontstaan. Ook is de aardkorst echt gescheurd, waardoor er magma aan de oppervlakte komt. Het magma (nu lava) stolt en er ontstaat een 'Mid-Oceanische Rug'.

Stap 6: Botsende platen

Als platen ergens uit elkaar gaan, moeten ze op andere plaatsen tegen elkaar geduwd worden. Je spreekt dan van convergerende platen.
Bij convergerende platen kunnen zich verschillende situaties voordoen:

Twee continentale platen botsen.
Een continentale plaat botst met een oceanische plaat.
Twee oceanische platen botsen.

1. Twee continentale platen botsen.
Bekijk nu nog een keer de video.

De Zuid-Amerikaanse plaat en de Nazca plaat zijn convergerende platen.
Wat voor soort platen botsen op elkaar?
Zoek nog een aantal botsende platen.

2. Een continentale plaat botst met een oceanische plaat
In de animatie zie je een continentale plaat botsen met een oceanische plaat:

Doordat de oceanische plaat zwaarder is dan de continentale plaat schuift de oceanische plaat onder de continentale plaat.
Dit noem je subductie.

Er ontstaan in de subductiezones smalle, diepe kloven in de zeebodem die je troggen noemt.
Je snapt dat er bij het ontstaan van de troggen grote krachten aan het werk zijn.
Als de platen over elkaar heen schuiven, is er sprake van veel wrijving en komt er veel energie/warmte vrij.
In de animatie zie je dat er magma naar boven komt en dat er een vulkanisch gebergte ontstaat.

Bekijk onderstaande video tot 1:51 min. waarin de oceaanbodem van de aarde te zien is zonder water.
De hoogteverschillen zijn groter weergegeven om een duidelijker beeld van de oceaanbodem te geven.

3. Twee oceanische platen botsen
Bekijk ook de animatie van twee botsende oceanische platen:

Je ziet dat een van de twee botsende platen onder de ander schuift. Er vindt hier dus ook subductie plaats.
Er ontstaat een gebergte onder de zee waarvan de toppen boven water uitsteken. Dit is vaak een eilandenboog.

Door het over elkaar schuiven van de platen komt er veel energie/warmte vrij en komt er magma naar boven.
Dus ook hier vind je vulkanen. Vul de resterende vragen in op je werkblad.

Kun je van alle drie de verschillende situaties voorbeelden vinden?
Schrijf de voorbeelden op het werkblad.

Stap 7: Plaattektoniek

In de Kennisbank en in de volgende video van Schooltv is alles over plaattektoniek op een rijtje gezet.
Blader nog een keer door de pagina's van de Kennisbank en bekijk de video.

Plaattektoniek

Video: Plaattektoniek

Afronding

Begrippen

Plaattektoniek

Convectiestromen
De beweging van het magma veroorzaakt door het temperatuurverschil tussen de kern van de aarde en de aardkorst.

Divergentie
Uit elkaar bewegen, uiteenlopen.

Convergentie
Naar elkaar toe bewegen.

Transforme plaatgrenzen
De beweging van twee platen is evenwijdig ten opzichte van elkaar.

Aardkorst
De buitenste vaste laag van de aarde. Deze laag bestaat uit twee verschillende soorten aardplaten: de continentale platen (het land) en de oceanische platen (de oceaanbodem).

Continent
Een landmassa omgeven door zee.

Plaattektoniek
Het bewegen van aardplaten tegen, langs en uit elkaar.

Gebergtevorming
Het bewegen van de aardplaten met als gevolg de vorming van reliëf.

Plooiing
Het in en tegen elkaar drukken van aardplaten, zodat deze omhoog komen.

Reliëf
Hoogteverschillen in het landschap.

Vulkanisme
Het proces waarbij vloeibaar gesteente uit de aardmantel naar het aardoppervlak komt.

Vulkaan
Een berg ontstaan door uitbarstingen vanuit het binnenste van de aarde.

Magma
Gloeiend heet gesmolten gesteente in het binnenste van de aarde (de aardmantel).

Trog
Een kloof op de plek waar een zware oceanische onder een lichte continentale aardplaat schuift.

Subductie
Het proces waarbij een oceanische plaat onder een andere oceanische of continentale plaat schuift.

Vulkaanuitbarsting
Het spuwen van lava door een vulkaan.

Breuk
Barsten en scheuren tussen de aardplaten waarbij horsten en slenken kunnen ontstaan.

Eindopdracht A: Toets

In deze stap maak je de toets 'Plaattektoniek'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.

Eindopdracht B: Plaatbewegingen

Je hebt in de voorgaande stappen een aantal vragen beantwoord op het werkblad.
Als laatste opdracht ga je op je werkblad een van de drie plaatbewegingen (divergent, convergent of transform) beschrijven.

Je zoekt in de atlas of op internet waar ter wereld die beweging voorkomt.
Je schrijft op welke verschijnselen je tegenkomt op de plekken waar die beweging voorkomt. Je legt uit waarom dat verschijnsel juist daar voorkomt.
Je zoekt afbeeldingen op die de ligging en de werking van de plaatbeweging verduidelijken.

Klaar?
Wissel je beschrijving uit met twee klasgenoten die een andere beweging hebben gekozen.
Stel elkaar vragen. Geef elkaar op een goede manier feedback.
Pas je eigen beschrijving eventueel nog iets aan.
Lever het werkblad in bij je docent, die het zal beoordelen.

Beoordeling
Jullie docent let op de volgende punten:

Is het werkblad in alle stappen volledig ingevuld?
Zijn de antwoorden correct?
Zijn aan de eindopdracht afbeeldingen toegevoegd?
Is aan het werkblad aandacht besteed?

Terugkijken

Intro

Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Heb je op het kaartje van Europa 3 gebieden kunnen aangeven?

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je uitleggen wat convectiestromen zijn?

Hoe ging het?

Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je al veel over hoe de aarde is opgebouwd?
Schrijf op wat nieuw voor je was.

Eindopdracht B
Wat vond je van de eindopdracht?
Heb je voldoende informatie kunnen verzamelen over plaatbewegingen?