In dit hoofdstuk maak je kennis met het zenuwstelsel. De volgende leerdoelen komen aan bod.
Na het bestuderen van dit hoofdstuk kun je...
uitleggen welke functie(s) het zenuwstelsel heeft voor het menselijk lichaam, inclusief
het verwerken van informatie uit de zintuigen,
het aansturen van spieren en klieren,
het constant houden van het inwendig milieu,
uitleggen wat homeostase is,
opnoemen welke vijf zintuigen een mens heeft,
aangeven op welk soort prikkels deze zintuigen reageren,
een onderscheid maken tussen verschillende biologische organisatieniveaus.
1.1 Functies van het zenuwstelsel
Phineas Gage
Op 13 september 1848 raakte de Amerikaan Phineas Gage betrokken bij een bizar ongeluk. Hij was aan het werk bij de aanleg van treinrails, toen een lading explosieven per ongeluk tot ontploffing kwam. Een ijzeren staaf met een diameter van 3 centimeter en een lengte van 1 meter boorde zich met grote snelheid via zijn linkerwang omhoog door zijn hersenen (zie de reconstructie hiernaast). Tot verbazing van iedereen overleefde Phineas het ongeluk. Twee maanden later was hij zelfs voldoende hersteld om weer aan het werk te gaan. Phineas moest het helaas met één oog minder doen, maar verder leek het erop alsof de schade die zijn hersenen hadden opgelopen weinig invloed hadden op zijn functioneren.
Na verloop van tijd bleek echter dat er wel veranderingen waren in de persoonlijkheid van Phineas. Vóór het ongeluk stond Phineas bekend als een rustig en vredelievend mens. Na zijn ongeluk zou hij (althans volgens sommige bronnen) een ongeduldig en opvliegend karakter hebben gehad. Blijkbaar ligt onze persoonlijkheid voor een deel vast in onze hersenen. Phineas overleed in 1860 aan zware epileptische aanvallen.
Sinds Phineas Gage zijn er veel meer gevallen bekend van mensen door een ongeluk of ziekte schade oplopen aan hun hersenen, en daardoor bepaalde dingen niet meer kunnen of ander gedrag gaan vertonen. Dat is natuurlijk vreselijk voor de patiënten en hun omgeving. Maar hersenonderzoekers kunnen van dit soort 'onbedoelde experimenten' juist veel leren over wat de hersenen allemaal doen en kunnen. Verderop in deze e-klas leer je hier meer over.
Phineas Gage na zijn ongeluk. Bron: Wikipedia
Reconstructie van
de schedel van Phineas Gage. Bron: Wikipedia
De voorste punt van de frontale kwab
van de grote hersenen (rood gekleurd)
werd bij Phineas Gage beschadigd. Bron: Wikipedia
Breinboekje 1
Je gaat nu de eerste opdracht maken in je breinboekje. In het filmpje worden onder andere de begrippen zintuigen, spieren, gevoelszenuwen en bewegingszenuwen gebruikt. Zet de begrippen op de juiste plaats in het schema bij de eerste opdracht van je breinboek.
Klik op onderstaand icoontje om het filmpje te bekijken.
De meeste mensen kunnen horen, zien, ruiken, proeven en voelen. Dat zijn in totaal vijf zintuigen. Soms wordt ook nog onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten gevoelszintuigen: warmte- en koudezintuigen, drukzintuigen en pijnzintuigen. Met je zintuigen vang je prikkels op uit je omgeving. Geluiden, geuren, licht zijn allemaal voorbeelden van prikkels. De informatie die via de zintuigen binnenkomt wordt verwerkt door je zenuwstelsel. Je vormt zo een beeld van de wereld om je heen. Aan zintuigen alleen heb je dus niks.
Zintuigen vangen prikkels op uit de omgeving.
De informatie die zo via je zintuigen binnenkomt wordt verwerkt door je zenuwstelsel.
Puzzelen met zintuigen
Klik op de afbeelding hieronder om de simulatie te starten. Sleep de begrippen naar de juiste plaats in de tabel. Let op: de vijf zintuigen op het eerste scherm moet je helemaal beheersen; de gevoelszintuigen op het tweede scherm hoef je niet te kennen (maar probeer de oefening wel te doen).
1.3 Homeostase
Proef: je lichaam in actie
Sta op van je stoel. Doe 10 kniebuigingen. Beantwoord de volgende vragen (je hoeft ze niet op te schrijven).
Wat gebeurde er met je hartslag?
Wat gebeurde er met je ademhaling?
Welke andere veranderingen heb je gemerkt?
Een constant intern milieu
De resultaten van het proefje dat je net hebt gedaan zullen je niet verbazen. Iedereen weet dat er bij inspanning (bijvoorbeeld bij sporten) van alles in je lichaam gebeurt. Al die veranderingen hebben te maken met homeostase. Homeostase zou je kunnen vertalen als 'gelijke toestand'. In dit geval gaat het om het gelijk blijven van de toestand in je lichaam. Zo moet je lichaamstemperatuur gelijk blijven, maar ook bijvoorbeeld de hoeveelheid voedingsstoffen in je bloed. We noemen dat officieel 'het interne milieu'.
Homeostase is het constant blijven van het interne milieu.
Je zenuwstelsel is op verschillende manieren betrokken bij homeostase. Je zenuwstelsel 'merkt' dat het interne milieu verandert. Dan zorgt je zenuwstelsel dat andere organen (bijvoorbeeld je hart of je longen) harder of juist minder hard gaan werken. De toestand van het interne milieu keert dan weer terug naar de oorspronkelijke waarde.
Breinboekje 2
Maak nu de tweede opdracht in je breinboekje. Vul de tabel verder in.
Functies op een rijtje
Je weet nu in grote lijnen wat het zenuwstelsel allemaal doet. Hieronder staan ze op een rijtje.
Je zenuwstelsel kan:
informatie die via je zintuigen binnenkomt verwerken,
spieren en klieren aansturen,
een constant intern milieu handhaven (homeostase).
En je zenuwstelsel speelt ook een rol bij:
nadenken,
emoties ondergaan,
je persoonlijkheid.
1.4 Van groot naar klein
Organisatieniveaus
Bekijk de volgende animatie. Wat is het 'kleinste' plaatje dat nog iets met biologie te maken heeft? En wat is het 'grootste' plaatje dat nog iets met biologie te maken heeft? En waarom vind je dat?
In de animatie die je net hebt bekeken kon je heel ver in- en uitzoomen. Ook bij biologie zoom je vaak in en uit. Soms kijk je naar iets wat een organisme doet. Soms kijk je maar naar één cel. Het is belangrijk dat je de verschillende biologische organisatieniveaus van elkaar kunt onderscheiden. Van groot naar klein zijn dat: ecosysteem - populatie - organisme - orgaan - weefsel - cel - organel - molecuul.
Maak nu opdracht 3 in je breinboekje. Je ziet een heleboel begrippen die met het zenuwstelsel te maken hebben. Deel de begrippen in bij het juiste organisatieniveau.
Het arrangement 1 H1. Jij en je brein is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Bètapartners
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2015-05-08 15:04:15
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Dit materiaal is achtereenvolgens ontwikkeld en getest in een SURF-project (2008-2011: e-klassen als voertuig voor aansluiting VO-HO) en een IIO-project (2011-2015: e-klassen&PAL-student). In het SURF project zijn in samenwerking met vakdocenten van VO-scholen, universiteiten en hogescholen e-modules ontwikkeld voor Informatica, Wiskunde D en NLT. In het IIO-project (Innovatie Impuls Onderwijs) zijn in zo’n samenwerking modules ontwikkeld voor de vakken Biologie, Natuurkunde en Scheikunde (bovenbouw havo/vwo). Meer dan 40 scholen waren bij deze ontwikkeling betrokken.
Organisatie en begeleiding van uitvoering en ontwikkeling is gecoördineerd vanuit Bètapartners/Its Academy, een samenwerkingsverband tussen scholen en vervolgopleidingen. Zie ook www.itsacademy.nl
De auteurs hebben bij de ontwikkeling van de module gebruik gemaakt van materiaal van derden en daarvoor toestemming verkregen. Bij het achterhalen en voldoen van de rechten op teksten, illustraties, en andere gegevens is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Mochten er desondanks personen of instanties zijn die rechten menen te kunnen doen gelden op tekstgedeeltes, illustraties, enz. van een module, dan worden zij verzocht zich in verbinding te stellen met de programmamanager van de Its Academy (zie website).
Gebruiksvoorwaarden: creative commons cc-by sa 3.0
Handleidingen, toetsen en achtergrondmateriaal zijn voor docenten verkrijgbaar via de bètasteunpunten.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les maakt onderdeel uit van de e-klas 'Zenuwstelsel' voor havo 5 voor het vak biologie.
