Wat is taal?

Wat is taal?

Taal: geschiedenis en wetenschap

wat is taal?

Nederlands is een moeilijke taal om te leren

Communicatie kan op vele manieren, middels beeld en geluid, verbaal en non-verbaal. Om een boodschap over te brengen heb je communicatie nodig, de taal is de grootste communicatiebron.

We vinden taal vanzelfsprekend, maar hoe is taal eigenlijk ontstaan en waaruit is taal opgebouwd? Hoe komt het dat mensen nieuwe woorden kunnen maken? Hoe zit het systeem van de taal in elkaar? Met deze en andere vragen gaan we aan de slag.

De wetenschap die de taal bestudeert, wordt ook wel de taalkunde genoemd.Hierbij onderscheiden we:

fonetiek = de studie naar de uitspraak;

fonologie = de studie naar de regelmatigheden van de klanken;

morfologie = de studie naar de opbouw van woorden;

semantiek = de studie naar de betekenis van woorden;

syntaxis = de studie naar de opbouw van zinsdelen en zinnen.

We beginnen met de klanken, de fonologie. Het vormen van woorden wordt ook wel articuleren genoemd. In de tekening zie je een doorsnede van het hoofd. Wetenschappers hebben onderzocht hoe en waar een klank ontstaat Iedere klank wordt op een bepaalde plek gevormd.

toelichting doorsnede hoofd
toelichting doorsnede hoofd

OPDRACHT 1

Ga in groepjes van vier aan de slag met het Nederlandse alfabet. Waar plaats je de letters? Waar komt de klank vandaan? Als voorbeeld: de B: Deze klank zit bij de lippen (a). Sommige klanken kun je op meerdere plekken zetten.

Doe dit voor de volgende letters: f, g, h, k, m, n, p, s, t

de geschiedenis van taal

Het ontstaan van taal - Paulien Cornelisse

Het Nederlands behoort tot de Germaanse talen, evenals het Engels, Noors en Duits. Frans, Spaans en Italiaans worden tot de Romaanse talen gerekend. Samen vormen ze de Indo-Europese taalfamilie. Deze basistaal is waarschijnlijk ontstaan in Turkije.

Omdat mensen gingen reizen en zich op andere plekken gingen settelen, veranderde de taal en de klanken bij deze groepen. 

Het oudste stukje bewaard Nederlands is:

Hebban olla vogal nestas hagunnen 

hinase hi(c) (e)nda thu

uu(a)t unbida(n) (uu)e nu

We noemen de Nederlandse taal voor 1150 ook wel Oudnederlands.

Het Middelnederlands (1150 - 1500) noemen we ook wel het Diets. Het Diets bestond uit diverse dialecten. In die tijd was er nog geen verzameling van regels en schrijfwijzes. Veel meer dan nu werd de taal op fonetische wijze opgeschreven, dus de mensen schreven de woorden zoals ze deze hoorden. Een voorbeeld is: hant - handen.

Bovendien konden verschillende vormen van hetzelfde woord naast elkaar bestaan: laag - laagh - laach, daer - dair.

 

 

OPDRACHT 2

Noteer voor jezelf vijf woorden die je vervolgens fonetisch opschrijft.

Schuif vervolgens je blaadje met de fonetische versie door naar je buurman of buurvrouw.

Klopt jouw "vertaling"? Bespreek dit in groepjes van vier.

Vanaf 1500 onstond langzaam maar zeker de standaardtaal. De drukpers maakte het mogelijk dat boeken meer en meer verspreid raakten en dichtgenootschappen als de Rederijckers streefden naar zuiver taalgebruik. We noemen deze ontwikkeling taalbewustzijn.

Pas in 1804 werd door Mathijs Siegenbeek de spelling officeel vastgelegd. Maar daarmee stond de spelling niet stil. Regelmatig vonden er aanpassingen plaats die de spelling bij de tijd houden. De laatste wijziging dateert van 2006. Omdat een taal in "leven" wordt gehouden door de gebruikers, verandert en vernieuwt de taal regelmatig. Denk bijvoorbeeld aan de bekendmaking van het woord van het jaar, een nieuw woord dat binnen een korte tijd veel gebruikt wordt. Het woord van 2013 was bijvoorbeeld: "selfie".

OPDRACHT 3

Wanneer er nieuwe woorden bijkomen, betekent dit bijna automatisch dat er ook woorden verdwijnen.

Lees het fragment uit het boek "Karakter" van Ferdinand Bordewijk uit 1938

Maak twee lijsten: woorden die uit de spreektaal verdwenen zijn en woorden die veranderd zijn.

Vergelijk de lijstjes met elkaar.

Hoe zouden jullie de verdwenen woorden vervangen?

Neen
In het zwartst van den tijd, omtrent Kerstmis, werd op de Rotterdamsche kraamzaal
het kind Jacob Willem Katadreuffe 1) met de sectio caesarea ter wereld geholpen.
Zijn moeder was de achttienjarige dienstbode Jacoba Katadreuffe, zij werd bij
verkorting Joba genoemd. Zijn vader was de deurwaarder A. R. Dreverhaven, een
man van achter in de dertig, toen reeds bekend als het zwaard zonder genade voor
iederen schuldenaar die hem in handen viel.
Het meisje Joba Katadreuffe had bij den ongehuwden Dreverhaven een korten tijd
gediend, toen was hij bezweken voor haar onschuldig schoon, en zij voor zijn kracht.
Hij was niet een man om te bezwijken, hij was zoo een kerel van graniet, met een
hart slechts in letterlijken zin. Hij bezweek alleen dien eenen keer, hij capituleerde
meer met betrekking tot zichzelf dan tot haar. Misschien toch, indien zij niet zulke
bizondere oogen had gehad, zou er niets zijn voorgevallen. Maar het was geschied
na dagen van verkropte woede over een grootsch plan dat hij had uitgedacht, opgezet,
en voor zijn oogen zien vergaan omdat de geldschieter zich op het laatst terugtrok.
Op het allerlaatst, óver het allerlaatst heen, toen terugtrekken niet meer had gemoogd,
omdat de geldschieter bij woord gebonden was. Er was geen snipper bewijs, geen
enkele getuige, en Dreverhaven als man der wet wist dat hij tegen den woordbreukige
niets kon beginnen.

bron:http://www.dbnl.org/tekst/bord001kara01_01/colofon.php

Etymologie volgens "Alles kan beter"

Etymologie speelt een belangrijke rol bij het bepalen van de geschiedenis van de taal. Bij de etymologie wordt de herkomst van de woorden onderzocht. De oudste woorden worden ook wel de substraatwoorden genoemd. Deze woorden komen uit de oorspronkelijke taal, het Indo-Europees. Voorbeelden hiervan zijn: appel, dief, brood en ooievaar.

Bijna 70 procent van het Nederlands bestaat uit leenwoorden: woorden die we hebben overgenomen uit ondermeer het Duits, Latijn of Engels.

De beweging die streeft naar een zuiver Nederlandse taal heeft taalpurisme. Het idee hierachter is zoveel mogelijk leenwoorden uit te bannen door deze bijvoorbeeld van een Nederlandse variant te voorzien, zogenaamde neologismen. Een recent voorbeeld is de poging van Kees van Kooten om de "selfie" te vervangen voor het Nederlandse "otofoto". 

 

OPDRACHT 4

Noteer vijf Nederlandse woorden en maak gebruik van de website: www.etymologiebank.nl

om zo te achterhalen wat de herkomst van het woord is.

Wie heeft het oudste woord?

OPDRACHT 5

Bedenk voor de volgende Engelse leenwoorden een "echte" Nederlandse variant:

computer, volleyballen, stress, styling.

Bespreek de verschillende voorstellen.

standaardtaal en dialecten

Goochelen met taal - Herman Finkers

Naast het Standaardnederlands bestaan ook nog de verschillende dialecten. Hoewel vroeger in een aantal streken enkel dialect werd gesproken, wordt er tegenwoordig vaak twee talen gesproken: Standaardnederlands in formele situaties en dialecten in informele situaties. Langzaam maar zeker spreken teeds minder mensen een dialect.

Binnen Nederlands is Fries een officiële taal. Het Fries mag bijvoorbeeld in het onderwijs gebruikt worden. Dit geldt niet voor het Limburgs en het Nedersaksisch, hoewel deze ook erkend zijn als niet-Nederlandse streektaal. We noemen dit ook wel regiolect.

Naast regiolect kennen we ook sociolect en etnolect.

OPDRACHT 6

Zoek uit wat sociolect en etnolect inhoudt. Geef voorbeelden en bespreek met elkaar of je zelf behoort tot een van deze groepen.

 

Nederlandse dialecten

taal is wetenschap

Noam Chomsky

Bekijk het filmpje over Noah Chomsky. Hij presenteerde de transformationeel-generatieve grammatica (TGG). Hij gaat uit van een universele structuur als basis voor alle talen. Denk maar eens even terug aan het Indo-Europees. Hij maakt gebruik van boomdiagrammen om zinnen te ontleden. Deze manier van kijken wordt ook wel syntaxis genoemd.

OPDRACHT 7

Probeer de onderstaande boomdiagrammen volgens het voorbeeld in te vullen.

Welke overeenkomsten zie je met de voor jou bekende grammatica?

Slotopdracht

Je hebt nu een eerste kennismaking gehad met verschillende aspecten van taal. Voor de slotopdracht zet je in tweetallen een klein onderzoekje op dat met taal te maken heeft. Je kunt denken aan kindertaal, sporttaal, dialecten, gebarentaal, cabaret, taalpurisme, etc. 

Je stelt een hoofdvraag op en enkele deelvragen. Door middel van het beantwoorden van de deelvragen geef je antwoord op de hoofdvraag. Je zet je gevonden informatie in een Prezi.

Bekijk voor je aan de slag gaat het filmpje over onderzoek doen.

 

onderzoek doen

  • Het arrangement Wat is taal? is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Edith Steenbergen
    Laatst gewijzigd
    2014-04-08 07:50:30
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    een eerste kennismaking met de veelzijdigheid van de taal
    Leerniveau
    VWO 4;
    Leerinhoud en doelen
    Nederlands;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    2 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    nederlands, onderzoek, opdrachten, taal

    Bronnen

    Bron Type
    Nederlands is een moeilijke taal om te leren
    https://youtu.be/p7OrRiLRAd4     		Video
    Het ontstaan van taal - Paulien Cornelisse
    https://youtu.be/Thbb7DsxZZA     		Video
    Etymologie volgens "Alles kan beter"
    https://youtu.be/gvRP3v36JXs     		Video
    Goochelen met taal - Herman Finkers
    https://youtu.be/E-jrj9BTgPA     		Video
    Nederlandse dialecten
    https://youtu.be/zHmcVjMzS-I     		Video
    Noam Chomsky
    https://youtu.be/0lupJCD8DEw     		Video
    onderzoek doen
    https://youtu.be/_ChnRIiVAgE     		Video

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van