Inleiding ethiek
De komende 3 lessen zullen in het teken staan van ethiek en moraal.
Als eerst gaan we kijken naar wat moraal is en wat morele oordelen zijn. We beginnen met het bespreken van morele oordelen. Moreel oordelen is een benadering van de werkelijkheid die te onderscheiden is van kennen en ervaren. Een moreel oordeel is iets anders dan kennis of emotie. Kennis kan je met iemand delen, het uitwisselen van een feit. Beiden ben je in het bezit van dezelfde informatie. Emotie kan je juist niet delen met iemand anders. Je kunt iemand natuurlijk wel vertellen hoe je je voelt en de ander kan zich dat wel voorstellen, maar je zal nooit hetzelfde gevoel kunnen delen. Een moreel oordeel zit hier tussenin. Het is namelijk iets wat in jezelf zit zoals een emotie maar een moreel oordeel kan ook voor meerdere mensen gelijk zijn. Een moreel oordeel gaat over menselijk gedrag, overstijgt het individuele, is normatief, gericht op het goede en kan morele verontwaardiging veroorzaken. Nu we dit weten, komen we nu tot de definitie van een moreel oordeel: een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele uitgangspunten. Dit wil zeggen dat een moreel oordeel iets zegt over wat iemand vindt, denkt en voelt bij het gedrag van een ander.
Nu we hebben gekeken naar wat een moreel oordeel is, gaan we kijken naar wat moraal dan is. Iedereen heeft morele oordelen, en als je echt wilt weten wat jouw oordeel ergens over is, moet je erover gaan praten met anderen. Je spreekt dan je oordeel uit en moet het onderbouwen met argumenten. Door dat in een gesprek te doen, kan het zijn dat jij je oordeel herziet, nuanceert en mogelijk zelfs aanpast. Je bent bezig met het vormen van je eigen morele oordeel, die in het gesprek een oordeel van de groep wordt. En zo'n gedeeld moreel oordeel, van een groep, noemen we moraal. Dan komen we uit op de volgende definitie: het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep dat ontstaat in een gesprek. Het is het geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten. Makkelijker gezegd: moraal is het geheel van normen en waarden. We kunnen stellen dat moraal gaat om een gezamenlijk moreel oordeel over een bepaald onderwerp. Als die moraal uiteindelijk tot stand is gekomen, streeft men ernaar binnen de groep om elkaar aan deze moraal te houden.
Nauw verwant aan moraal is ethiek. We geven je meteen de betekenis van ethiek: de wetenschap die moraal bestudeert en die tracht de moraal verder te helpen door nieuwe argumenten te ontwikkelen en te gebruiken in afwegingen. Als je aan ethiek doet, ben je dus moraal aan het bestuderen en kom je met nieuwe argumenten voor of tegen de moraal. Ethiek houdt dus het gesprek rond de moraal in stand, zodat er continu over gedacht en gesproken kan worden en iedereen zijn of haar morele oordeel kenbaar kan maken.
Ethiek gaat over het gedrag en handelen van mensen. Er zijn vele handelingen waar meningsverschillen over ontstaan, of die zelfs omstreden zijn. Je kan hierbij denken aan dierproeven, euthanasie en abortus. Veel mensen hebben op dit soort handelingen een moreel oordeel en gaan daarover in gesprek. Vaak lukt het niet om tot een moraal te komen, en is het niet helemaal duidelijk of zo'n handeling dan wel uitgevoerd moet worden of niet. Op zo'n moment spreek je van een ethisch dilemma. Je zal dan een keuze moeten maken voor een bepaalde manier van handelen. En dat is vaak erg moeilijk om te doen.
Je hebt nu gezien dat we morele oordelen hebben en wat dat zijn, wat moraal en ethiek is en hebben we gekeken naar een ethisch dilemma.
Filmpje: ethisch dilemma (medicijnen testen op mensen)
Filmpje: Inleiding in de Ethiek
Ethiek in het werk
Vorige les hebben we gekeken naar wat ethiek precies is. Deze les gaan we het hebben over verschillende soorten van ethiek en hoe je dit in een baan tegen kan komen.
We onderscheiden verschillende soorten ethiek. Soorten die we veel tegen komen zijn Plichtethiek, Gevolgenethiek en Deugdethiek. Daarnaast heb je ook beroeps- en bedrijfsethiek, dit zijn vormen van toegepaste ethiek. Toegepaste ethiek is ethiek die wordt toegepast op specifieke, practische problemen en maatschappelijke toestanden. Daar gaan we later op in, eerst gaan we kijken naar de eerste driegenoemde soorten: plichtethiek, gevolgenethiek en deugdethiek.
De plichtethiek kijkt naar de handeling die wordt verricht en heeft als uitgangspunt dat moraal een kwestie is van morele regels opvolgen. Dat wil zeggen dat je je aan de regels moet houden om ervoor te zorgen dat je een goede samenleving hebt. Normen worden hierbij gebruikt als morele argumenten. Misschien handig om te weten wat normen zijn: zelf opgelegde regels die gedrag voorschrijven over goed samenleven. Deze zijn gekoppeld aan waarden, die later in deze tekst verder uitgelegd worden. De gevolgenethiek kijkt naar de gevolgen van de handeling en heeft als uitgangspunt dat moraal een kwestie is van idealen realiseren. Dat wil zeggen dat er gekeken wordt naar dat het gedrag dat je vertoont goede gevolgen moet hebben. Als morele argumenten worden waarden gebruikt. Waarden zijn idealen en principes over goed samenleven dat we proberen te realiseren door middel van ons gedrag en zijn gekoppeld aan je normen. Ten slotte de deugdethiek, die kijkt naar de bedoeling van het gedrag en heeft als uitgangspunt dat moraal een kwestie is van een goed mens willen zijn. En dat wil zeggen dat je gedrag uit goede bedoelingen moet voortkomen en deugden worden gebruikt als morele argumenten.
We gaan nu kijken naar een vorm van ethiek die betrekking heeft op je handelen als je een baan hebt: beroepsethiek. Het gaat er hierbij om dat je tijdens je werk goed en kwaad van elkaar kunt scheiden en dat terug te zien is in je handelen. Er worden twee soorten van beroepsethiek onderscheiden, namelijk formele en informele beroepsethiek. Bij formele beroepsethiek gaat het om beroepscodes zoals de wet en formele uitspraken waarin de waarden en doelen van het beroep zijn vastgelegd. Het beschrijft wat bijvoorbeeld van de zorgverlening mag worden verwacht en helpt de verzorgende/verplegende bij het nemen van ethisch verantwoorde beslissingen. Informele beroepsethiek is nergens vastgelegd en gaat ook over het beroepsmatig handelen. Je komt tot informele beroepsethiek door zelfkennis en praktische kennis. Zelfkennis gaat dan vooral om tot zelfontplooiing en bij jezelf te rade gaan. Kennis van zaken doe je op door ervaring en door je intuïtie.
Nu willen we nog kijken naar bedrijfsethiek. Bij bedrijfsethiek is het niet zo dat er wordt voorgeschreven door bedrijfsethici wat moreel goed of slecht is, maar worden managers geholpen om morele voors en tegens op een rijtje te zetten. Zo kan je altijd binnen je bedrijf ergens terecht als je niet zeker weet of de beslissing die je wilt gaan nemen ook wel ethisch verantwoord is.
We hebben net gekeken naar beroepsethiek en bedrijfsethiek, waarin we het al kort gehad hebben over beroepscodes. Daarom gaan we nu kijken naar wat beroeps- en gedragscodes zijn. Deze geven aan wat je wel en niet mag/kan binnen het beroep dat je doet. Het heeft allemaal te maken met ethiek en normen en waarden.
Een gedragscode is een expliciete beschrijving van de normen en waarden voor het gedrag van bepaalde beroepen of specifieke toestanden in het optreden van organisaties. Het geeft dus aan wat voor gedrag gepast of ongepast is in een bepaald beroep en in een bepaalde situatie. Je hoeft dan zelf een stuk minder na te denken over hoe je je moet gedragen en helpt je bij een ethisch dilemma. Dat kan het werk dat je doet een stuk makkelijker maken omdat je je veel minder hoeft bezig te houden met moeilijke kwesties omdat je op een bepaalde manier moet handelen.
Een beroepscode is een beschrijving van het waarden- en normenstelsel van een beroepsgroep. Het geeft het geheel weer van principes en regels met betrekking tot de uitoefening van het beroep. Vaak gaat deze code gepaard met het beroepsprofiel waarin beschreven staat wat de taken zijn binnen het beroep, de competenties die je moet beheersen etc. Dit om er ook voor te zorgen dat je op eenzelfde manier te werk gaat als je collega's en kan helpen om je taken zo goed mogelijk en ethisch verantwoord uit te voeren.
Tegenwoordig zie je steeds meer gedrags- en beroepscodes bij verschillende beroepen. Er wordt dus steeds meer aandacht gegeven aan ethisch verantwoord handelen binnen bedrijven. Beroepen waar dit soort codes veel voorkomen zijn in de zorg en in de bankensector (bijvoorbeeld ethisch verantwoord beleggen).
Filmpje: nieuwsuitzending gedragscode zwembranche
Gedragscode
Een voorbeeld van een gedragscode.
Filmpje: Ethiek op het werk
Ethiek & duurzaamheid
In deze laatste les willen we het gaan hebben over ethiek en duurzaamheid. Deze 2 gaan goed samen, en dat willen we in deze les aan jullie duidelijk maken.
We hebben al gezien wat ethiek is en dat we verschillende soorten van ethiek kennen. Om duidelijk te maken waarom ethiek en duurzaamheid goed samen gaan, is het eerst goed om te weten wat duurzaamheid precies is. Duurzaamheid oftewel duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Het wil zeggen dat we op een verantwoordelijke en verantwoorde manier met onze wereld omgaan. Dit hoeft niet alleen te gaan om het milieu en technologie maar ook over ondernemen.
Misschien dat je al de link ziet met ethiek. Want ethiek gaat dus kort gezegd over het onderscheid tussen goed en kwaad in je handelen. En dat is waar duurzaamheid over gaat: onderscheid maken tussen goed en kwaad in je handelen. Alleen is duurzame ontwikkeling afgebakend, ethiek geldt voor zo'n beetje alles.
We gaan nu nog kijken naar hoe je duurzame ontwikkeling kan terugvinden in een beroep. Je vindt duurzame ontwikkeling terug in het bedrijfsleven/in een beroep in duurzaam ondernemen en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Duurzaam ondernemen heeft een milieuachtergrond: hierbij gaat het echt om het verbeteren van het milieu. Hierbij kan je denken aan dat een bedrijf zijn afval scheidt, in het gebouw goede isolatie heeft en zo min mogelijk schadelijke stoffen vrijlaat. Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) heeft een sociale achtergrond: zorg dragen voor sociale belangen en daarbij het milieu.
Beide vormen staan wel voor het zoeken naar evenwicht in de wereld op gebied van financieel en economische resultaten, sociale belangen (de maatschappij) en het milieu. En beiden gaan ze uit van de 3 P's: People (sociaal), Profit (economisch) en Planet (ecologisch). Bij het denken en bezig zijn over duurzame ontwikkeling spelen deze 3 P's een belangrijke rol. De laatste tijd is er steeds meer aandacht voor het denken over duurzame ontwikkeling ervoor te zorgen dat toekomstige generaties nog op deze wereld kunnen leven, dat we goed omgaan met onze wereld en met elkaar.
We hebben gezien dat ethiek en duurzame ontwikkeling dus heel goed samengaan, net als duurzaamheid en ondernemen. Je kan duurzaamheid eigenlijk zien als een ethisch goede keuze, ze vallen samen.
Filmpje: Duurzaam beleggen
Filmpje: Duurzaam bedrijf HP
Filmpje: zinvol en duurzaam ondernemen
Werkvorm: discussie a.d.h.v. afbeelding
Vooruitgang of duurzaamheid?
Werkvorm klassengesprek:
Belang duurzaamheid binnen verschilllende beroepen, o.a.
- Bakker
- Bankier
- Docent
Doel:
- Leerling in laten zien hoe groot de rol van duurzaamheid speelt binnen diverse beroepen
- Leerling kan de link tussen ethiek en duurzaamheid uitleggen
Oefening ethische dilemma’s
