Kwaliteit - Open       

Kwaliteit - Open

Wat is...?

Kwaliteit voor Impuls Open Leermateriaal (IOL) betekent dat open leermateriaal voldoet aan een aantal basiscriteria, waardoor het effectief bijdraagt aan het leerproces van leerlingen. Dit omvat aspecten zoals de didactische kwaliteit, de vakinhoudelijke relevantie, de toegankelijkheid en het gebruiksgemak. IOL stimuleert het gebruik van open leermateriaal om de onderwijskwaliteit te versterken en het lerarenberoep aantrekkelijker te maken.

Je wilt lesmateriaal maken dat helemaal past bij jouw leerlingen, waar je zelf ook enthousiast van wordt én waarin je je expertise kwijt kunt. Hoe pak je dat aan?

Ontwerpproces

Een gedegen ontwerpproces is de basis van jouw kwalitatieve open leermateriaal. Hieronder vind je een praktische route waarmee je snel en doordacht aan de slag kunt. Deze werkwijze is gebaseerd op het ontwerpproces voor open leermateriaal.

Op de volgende pagina worden de stappen toegelicht.

Uitleg en tips over het ontwerpproces vind je hier. (met deze link Ontwerpproces - Wikiwijs Maken)

Graag in het bijzonder aandacht voor Stap 0 Evaluatie

Evaluatie is geen aparte fase aan het einde van het ontwerpproces, maar onderdeel van evidence informed werken. Het betreft elke stap van het ontwerpproces. Het gaat steeds om de vraag: doen we de juiste dingen, en doen we ze op de juiste manier? Je wilt immers niet uit het oog verliezen waar je het voor doet, waarom je besloten hebt om leermateriaal aan te passen of te maken. Bovendien wil je voortdurend checken of je met datgene wat je maakt ook je leerdoelen gaat realiseren.

Uitleg van de stappen

Stap 1: Analyse

Deze fase is cruciaal. Wat is het vraagstuk en de wens? Hoe kan de inzet van open leermateriaal bijdragen aan de oplossing van dit vraagstuk? Oftewel: waarom maak je het materiaal en voor wie? Welke doelen beoog je te behalen en aan welke eindtermen kun je deze koppelen? Dit zijn allemaal essentiële vragen om mee te starten. Daarnaast wil je graag zo (wetenschappelijk) mogelijk onderbouwd werken, om ervoor te zorgen dat je de kennis die anderen deelden over het ontwerp ook zo goed mogelijk toe te passen, maar ook om te voorkomen dat je zelf onnodig het wiel opnieuw gaat uitvinden. Het onderbouwen van je keuzes op basis van zowel theorie als praktijk (evidence-informed werken) is dus erg belangrijk. En ons advies is om in deze fase al te kijken of je kunt samenwerken met anderen, bijvoorbeeld in een zogeheten ‘vakcommunity’: een groep docenten die werkzaam zijn op hetzelfde vakgebied en een gedeelde inhoudelijke expertise hebben. Vele handen maken licht werk, en de kracht van het bundelen van expertises is enorm!

 

Stap 2: Conceptvorming

In deze fase van het ontwerpproces maak je een plan van aanpak. Hierin beschrijf je wat je gaat doen, waarom en voor wie en vooral hoe je dit gaat doen. Ons advies is om eerst na te gaan wat er al aan (open) materiaal is dat je kunt hergebruiken of aanpassen. In je plan met ontwerpeisen ga je beschrijven aan welke criteria je eindproduct moet voldoen om te slagen. Maak hierbij ook gebruik van het kwaliteitsmodel van IOL.  

Je hebt aan het einde van deze fase een plan van aanpak inclusief planning waarin beschreven staat wat je wanneer gaat maken, voor wie en hoe. Ook heb je nagedacht over de gewenste vorm(geving). Beschrijf ook de fase van toepassen, dus hoe je je gemaakte leermateriaal in de lespraktijk gaat gebruiken, wat wil je zien als je het leermateriaal hebt gebruikt?  

 

Stap 3: Materiaal ontwikkelen

Dit is de meest uitgebreide fase van het ontwerpproces, het maken. Ook het maken van een arrangement van al bestaand materiaal,  aangepast materiaal en/of nieuw materiaal hoort in deze fase thuis. Zoek eerst of er al geschikt open leermateriaal beschikbaar is dat je kunt gebruiken, bijvoorbeeld via www.wikiwijs.nl. Als het open materiaal (met de licentie CC-by of CC-by-SA) beschikbaar is, maar niet helemaal geschikt is voor jouw situatie, pas het dan aan. Is er geen geschikt materiaal vindbaar, dan kun je zelf nieuw materiaal ontwikkelen.  

Bepaal vooraf onder welke licentie je je materiaal beschikbaar gaat stellen, dat stelt ook eisen aan het materiaal. Wil je je gemaakte materiaal weer open delen (dat hopen we natuurlijk wel!) dan moet je bijvoorbeeld ook rechtenvrije afbeeldingen gebruiken. Welke mogelijkheden er zijn op dit vlak staan ook in de handreiking Meer regie over je eigen lessen.

 

Stap 4: Redactie

Dan begint het monnikenwerk, de redactie. Gelukkig zijn er binnen het lerarencorps veel deskundigen op dit vlak. Laat de (eind)redactie over aan een ander. Je kijkt over het algemeen gemakkelijk over je eigen gemaakte fouten heen. Een inhoudelijke redactieslag is waar je mee begint, die komt voor de tekstuele check. Je pakt de criteria uit het ontwerpplan er weer bij en bekijkt of het materiaal voldoet aan je gestelde inhoudelijke eisen. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat leraren terughoudend kunnen zijn in het gebruiken én delen van open leermateriaal, vanwege zorgen over de kwaliteit (Schuwer & Janssen, 2018). Om de kwaliteit van leermateriaal inzichtelijk te maken, kan het daarom helpen om een kwaliteitsmodel te gebruiken, bijvoorbeeld het kwaliteitsmodel van IOL.

 

Stap 5: Vormgeven

Veel ontwikkelaars zijn geneigd zich al in een vroeg stadium te verliezen in de vormgeving van het materiaal. Hoewel het goed is om hier vooraf al duidelijke ideeën over te hebben, vindt het daadwerkelijke vormgeven pas plaats wanneer de inhoud van het materiaal compleet, correct en geredigeerd is. Dan past beeldmateriaal echt bij de inhoud, in plaats van dat het de inhoud gaat bepalen. Houd rekening met leerlingen met beperkingen en zorg dat je vormgeving inclusief is, dus dat bijvoorbeeld tekst ook voor blinde leerlingen voor te lezen is en niet opgeslagen is als plaatje en dat je met een quiz die ook door dove leerlingen gemaakt moet kunnen worden niet alleen auditieve feedback geeft.  

 

Stap 6: Delen

Binnen Wikiwijs maken kun je eenvoudig je leermateriaal beschikbaar maken voor publicatie en voeg je metadata toe. Metadata zijn de tags waarmee je je leermateriaal vindbaar maakt voor anderen, bijvoorbeeld titel, omschrijving, trefwoorden, leerniveau, vakgebied, soort leermateriaal en dergelijke. Heb je meerdere lessen? Maak dan een arrangement in Wikiwijs. Door het materiaal op de juiste wijze te publiceren en delen maken we gebruik van elkaars expertise en besparen we elkaar tijd bij het voorbereiden van onze lessen.

 

Stap 7: Gebruiken

Dan bereik je de fase waar je het allemaal voor hebt gedaan: het gebruiken van je leermateriaal met de leerlingen. Blijf kritisch op je werk en vraag vooral ook je leerlingen om feedback. Binnen Impuls Open Leermateriaal zijn diverse pilots ook bezig met het maken van materiaal. Meer over de pilots lees je hier. Veel van deze pilots hebben hun gemaakte materiaal ook gedeeld op Wikiwijs.

 

Stap 8: Onderhouden

Als je je materiaal hebt gedeeld dan kan het zijn dat je van anderen ook feedback krijgt, omdat zij bijvoorbeeld met jouw materiaal weer inspiratie hebben gekregen voor eigen materiaal of omdat ze er een eigen versie van hebben gemaakt. Ook kan het zijn dat je op basis van de toepassing van het materiaal in je eigen lespraktijk of de feedback van collega's of leerlingen nog weer aanpassingen wil doen. Mocht je niet meer verantwoordelijk kunnen zijn voor het leermateriaal, draag het eigenaarschap dan over aan collega's.

Tot slot is het belangrijk om het leermateriaal blijvend te laten aansluiten op de kerndoelen/eindtermen. Check regelmatig of je leermateriaal hier nog aan voldoet of dat er een aanpassing nodig is.

Evidence informed werken

Open leermateriaal biedt veel kansen, maar hoe weet je of het echt aansluit bij wat leerlingen nodig hebben? Evidence-informed werken helpt om beter onderbouwde keuzes te maken. Wat houdt dat precies in en hoe pas je het toe in het onderwijs?

Evidence-informed werken houdt in dat je keuzes maakt die zijn gebaseerd op wat werkt volgens verschillende bronnen. Dat kan kennis zijn uit wetenschappelijk onderzoek, maar ook praktijkkennis van collega’s of je eigen ervaringen. Ook data verkregen uit toetsuitslagen en informatie uit leerlingvolgsystemen of observaties in de klas kunnen een bron zijn.

Kies passende bronnen

Het is belangrijk dat de bronnen en informatie die je gebruikt, passen bij het onderwijs dat jij geeft. Vraag je daarom af:

  • ​Is de informatie relevant voor mijn vraag?
  • ​Is dit onderzoek gedaan in een vergelijkbaar schooltype?
  • ​Sluit de praktijkervaring aan bij mijn klas?

Figuur 1 Evidence Informed Werken

Doelgericht en systematisch keuzes maken

Bewust en doordacht keuzes maken, daar draait het om bij evidence-informed werken. Systematisch werk je toe naar een oplossing die past bij jouw manier van lesgeven. Je kiest daarbij doelgericht en werkt vanuit een bepaald vraagstuk naar een oplossing toe.

De voordelen op een rij

Evidence-informed werken heeft meerdere voordelen: je voorkomt blinde vlekken, kunt je eigen vooroordelen en aannames kritisch toetsen en stemt oplossingen beter af op de behoeftes van jouw leerlingen. Zo maak je onderbouwde beslissingen en dat vergroot de kans op effectieve lessen. Bovendien stimuleert deze manier van werken een onderzoekende houding, die past bij werken met open leermateriaal.

Het belang van EIW

 

Het belang van Evidence-informed werken

Doe je de goede dingen en doe je die dingen die je doet goed?

In het visiedocument Evidence-informed werken met open leermateriaal staat beschreven wat evidence-informed werken is en hoe je evidence-informed kunt werken met open leermateriaal. Evidence-informed werken is het maken van systematische, doelgerichte keuzes die onderbouwd worden door een combinatie van informatie uit onderzoek, praktijkkennis en/of data uit een bij voorkeur vergelijkbare (onderwijs)context.

In deze kennisbank ondersteunen we zoveel mogelijk in het evidence-informed werken. We benoemen waar mogelijk (wetenschappelijk) onderzoek en benoemen relevante praktijken.

Het voordeel van evidence-informed werken is dat je niet de dingen opnieuw uitprobeert waar bij anderen al gebleken is dat het niet werkt. Natuurlijk is iedere praktijksituatie anders, maar toch weten we wel voldoende uit onderzoek of iets werkt of niet werkt. In deze kennisbank benoemen we dus niet alleen het onderzoek, maar proberen we ook de connectie te maken wat hier voor de praktijk uit te leren is. Belangrijk is om naar je eigen werkwijze te kijken met een onderzoekende houding, wat is hier al over bekend en kan ik daar iets van leren.

Bekijk de video:

Stappenplan

Hoe werk ik evidence-informed met open leermateriaal?

Stap 1: formuleer een duidelijke probleemstelling

Om doelgericht te kunnen werken, moet je eerst weten wat je onderzoeksvraag is. Door de probleemstelling helder te formuleren, kun je tijdens het hele proces steeds toetsen of je op de goede weg bent.

Voorbeeld: je ziet dat het leesvaardigheidsniveau in groep 7 niet snel genoeg vooruitgaat. Daarom formuleer je de onderzoeksvraag: gaat de leesvaardigheid van mijn leerlingen omhoog als ik teksten inzet die beter aansluiten bij de interesses en het leesniveau van mijn leerlingen?

Stap 2: zoek naar informatiebronnen

Wat is er al bekend over dit onderwerp? Zoek naar de best beschikbare informatie in recente en betrouwbare bronnen. Let daarbij op dat de informatie past bij jouw leerlingen, het vak en het onderwijsniveau.

Voorbeeld: uit onderzoek blijkt dat het inzetten van rijke teksten een effectief hulpmiddel is dat bijdraagt aan leesvaardigheid.

Stap 3: selecteer open leermateriaal

Zoek op platforms met open leermateriaal, zoals Wikiwijs, naar materiaal dat geschikt is voor jouw doel(groep). Beoordeel het kritisch: controleer of het materiaal actueel, compleet en duidelijk is en of het aansluit bij de belevingswereld van jouw leerlingen. Eventueel pas je het lesmateriaal aan.

Voorbeeld: je vindt een rijke tekst over gladiatoren die past bij het leesniveau en de interesses van jouw leerlingen. Er ontbreekt een bijbehorende verwerkingsopdracht, die wil je daarom zelf ontwikkelen.

Stap 4: betrek andere onderwijsprofessionals

Werk samen met je collega’s om het vraagstuk vanuit meerdere invalshoeken te bekijken. Door de praktijkkennis van meerdere leraren te combineren, ontstaat een rijker beeld en kom je vaak tot betere oplossingen. In de ideale situatie maak je het lesmateriaal samen met collega’s in een ontwikkelteam en zijn er andere collega’s die feedback geven en het materiaal testen en beoordelen.

Voorbeeld: samen met je duo-collega ontwikkel je een les rondom de rijke tekst. De les wordt door collega’s van de parallelklas en door jezelf uitgevoerd. Je vraagt feedback aan je collega’s op de inhoud en de uitvoering van de les.

Stap 5: evalueer en reflecteer

Onderzoek tussentijds én na afloop wat het open leermateriaal heeft opgeleverd en hoe het ontwikkelproces is verlopen. Bepaal vooraf hoe je gaat evalueren. Gebruik de resultaten om het materiaal te verbeteren en je aanpak te versterken. Deel wat je leert, zodat ook anderen ervan profiteren.

Voorbeeld: na het geven van de les constateer je dat de voorkennis van leerlingen nog niet voldoende wordt aangesproken. Daarop pas je de les aan. Tip: vergeet niet de les te delen via Wikiwijs, zodat ook andere leraren gebruik kunnen maken van jouw les.

Kwaliteitsmodel

Het Kwaliteitsmodel IOL is bedoeld als kwaliteitsstandaard bij het beoordelen van gevonden open leermateriaal en bij het aanpassen of ontwikkelen van open leermateriaal. Voor het aanpassen of ontwikkelen van leermateriaal geldt: geen kwaliteit zonder een gedegen ontwerpproces. Het kwaliteitsmodel gaat daarom hand in hand met het ontwerpproces.

In de toolkit Kwaliteitstools (Kwaliteitstools - Wikiwijs Maken) vind je uitleg over het gebruik van het kwaliteitsmodel in verschillende gebruiksscenario’s. De kwaliteitscriteria en randvoorwaarden worden beschreven:

  • Waarom is dit criterium of deze randvoorwaarde van belang?
  • Hoe herken je het in leermateriaal?
  • Hoe kun je het verwerken in het leermateriaal dat je aanpast of ontwikkelt.

De uitleg en tips worden aangevuld met links voor aanvullende of verdiepende informatie.

Heb je vragen over kwaliteit of ontwerp? Loop dan eens binnen tijdens ons maandelijks online spreekuur. 

 

Gevonden of gemaakt materiaal

Je hebt open leermateriaal gevonden dat mogelijk een waardevolle aanvulling is op je lessen. Hoe beoordeel je of de kwaliteit ervan goed is? De kwaliteitschecklist Beoordelen gevonden open leermateriaal kan hierbij helpen.

Kwaliteitschecklist Beoordelen gevonden open leermateriaal

Open leermateriaal is van voldoende kwaliteit als het aan een aantal basiscriteria voldoet. Gebruik onderstaande checklist om materiaal te beoordelen, door elke vraag te beantwoorden met onvoldoende, voldoende of goed. Deze checklist is gebaseerd op het Wikiwijsarrangement Kwaliteit, waarin je meer informatie kunt vinden over het kwaliteitsmodel.

1. Didactiek

  • ​Zijn de leerdoelen duidelijk beschreven?
  • ​Bevat het materiaal oefenmogelijkheden met instructies?
  • ​Wordt de voorkennis van leerlingen geactiveerd?

2. (Vak)inhoud

  • ​Is de informatie inhoudelijk correct en worden begrippen consistent gebruikt?
  • ​Is de spelling en grammatica correct?
  • ​Sluit het taalgebruik aan bij het niveau en de kennis van de leerlingen?

3. Toegankelijkheid en gebruiksgemak

  • ​Is het open leermateriaal voor iedereen goed leesbaar, zichtbaar of te beluisteren?

Aanpassen en ontwikkelen

Wil je open leermateriaal aanpassen of zelf ontwikkelen? Daarvoor zijn aanvullende criteria opgesteld die je vindt in de bijbehorende checklist.

Kennisbank Professionalisering

Wat is de kennisbank?

Het Open LeerProgramma van Impuls Open Leerprogramma verzorgt de professionalisering rondom het gebruik van open leermateriaal in het primair, voortgezet en gespecialiseerd onderwijs. In deze kennisbank staan de materialen om zelf aan de slag te gaan met deze professionalisering.

De kennisbank is een verzamelplek van relevante onderdelen die van belang zijn bij het toepassen en implementeren van open leermateriaal binnen de school.

We hebben al onze kennis in arrangementen voor je klaargezet. Kies eerst je sector en kijk vervolgens welk arrangement bij je past op basis van je functie en de mate waarin je open leermateriaal gebruikt.

Klik hier voor de Kennisbank in Wikiwijs

Groeikompas

Het Groeikompas voor borging

Hoe weet je als school of open leermateriaal écht verankerd is in je onderwijspraktijk? Je investeert tijd, energie en vertrouwen in open leermateriaal. Maar in hoeverre werpt die investering vruchten af? Op welke gebieden is open leermateriaal al stevig ingebed – en waar liggen nog kansen?

Het Groeikompas helpt jouw team om samen te reflecteren en vast te stellen waar de school nu staat. Op basis daarvan bepaal je gericht welke vervolgstappen nodig zijn om open leermateriaal verder te implementeren. Zo ontstaat een helder overzicht waarmee je team doelgericht kan werken aan jullie volgende stap.

Het Groeikompas Open Leermateriaal is ontwikkeld vanuit het programma Impuls Open Leermateriaal en te gebruiken binnen het funderend onderwijs.

In deze video wordt uitgelegd waarvoor het Groeikompas dient en hoe je het als school kan gebruiken.

Ga direct naar Groeikompas

 

  • Het arrangement Kwaliteit - Open is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Starterkit Pilots Impuls Open Leermateriaal
    Laatst gewijzigd
    20-10-2025 12:37:11
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Voordat je eigen open leermateriaal gebruikt en deelt, wil je zeker weten dat het de juiste kwaliteit heeft. Hoe weet je of jouw materiaal duidelijk, vindbaar en bruikbaar is? De kwaliteitschecklist Aanpassen en ontwikkelen van open leermateriaal helpt je om dat te bepalen.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    Starterkit Pilots Impuls Open Leermateriaal. (z.d.).

    Kwaliteit

    https://maken.wikiwijs.nl/218726/Kwaliteit

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Wikiwijs is een dienst van