Introductie

Wat moet je weten over auteursrecht als je onderwijsmateriaal wilt (her)gebruiken?
Hoe kun je onderwijsmateriaal dat je hebt gemaakt of samengesteld licenseren onder een Creative Commons Licentie?
In dit Wikiwijs arrangement leer je hoe je dit doet zonder inbreuk te maken op het auteursrecht.

Doelgroep
Dit materiaal is geschreven voor docenten van Hogeschool Rotterdam. Als docent aan een Nederlandse Hogeschool kun je gebruik maken van verschillende excepties en beperkingen op het auteursrecht. Creative Commons licenties verminderen, beperken of begrenzen geen rechten. Dit betekent dat als een uitzondering voor het onderwijs gebruik toestaat, een Creative Commons licentie dit niet kan beperken. Informatie over uitzonderingen op het auteursrecht voor hbo docenten vind je op de website van het Auteursrecht Informatie Punt van Hogeschool Rotterdam.

Belangrijk:
Verstrekte informatie is niet bedoeld om juridisch advies te geven of te vervangen.
De informatie in dit arrangement vertegenwoordigt het inzicht van de auteur in open gelicentieerde inhoud en auteursrecht en is onderhevig aan wijzigingen.

Auteursrecht, de basis

Zodra een werk gemaakt is, wordt het beschermd door het auteursrecht. Auteursrecht beschermt alle werken van literatuur, wetenschap en kunst die 'origineel' zijn.

Volgens de Nederlandse wet is een werk origineel genoeg om auteursrecht te krijgen als:

Het een eigen en origineel karakter heeft
Het 'de persoonlijke stempel' van de maker draagt

Niet auteursrechtelijk beschermd
Een algemeen bekend feit als 'Gras is groen' is niet origineel genoeg om auteursrecht te krijgen. Ook niet auteursrechtelijk beschermd zijn data, technieken, methoden en ideeën en gedachten die (nog) niet fysiek bestaan. Let op: Andere rechten kunnen nog steeds van toepassing zijn, zoals het merkenrecht of het octrooirecht.

Wat betekent dit voor jou?
Volgens de wet heeft alleen de auteursrechthebbende het recht om te bepalen hoe (en of) anderen hun werk openbaar mogen maken of 'verveelvoudigen'. Dit betekent dat als je bijvoorbeeld een artikel online vindt, je dit volgens de auteurswet niet mag kopiëren en delen met je studenten. Maak je zelf een origineel werk, bijvoorbeeld lesmateriaal, dan rust hier ook automatisch auteursrecht op. Als anderen het willen (her)gebruiken, hebben ze toestemming nodig.
Let op, de maker van een werk is niet altijd de auteursrechthebbende. Voor werken gemaakt in dienstverband kan de werkgever het auteursrecht hebben.

Uitzonderingen voor onderwijs
Omdat de regels voor auteursrecht vrij streng zijn, bevat de wet beperkingen en uitzonderingen. Deze zijn er onder andere voor het onderwijs, bibliotheken en mensen met een beperking. Docenten aan Nederlandse Hogescholen kunnen gebruik maken van verschillende uitzonderingen in het auteursrecht. De Easy Access regeling is bijvoorbeeld een praktische implementatie van zo'n uitzondering.Meer informatie hierover vind je op de website van het Auteursrecht Informatie Punt: https://hr.nl/auteursrecht

Zoals je net hebt gelezen beperkt de auteurswet het gebruik en delen van werken. Om dit minder beperkend te maken zijn er Creative Commons licenties in het leven geroepen. Hierover lees je meer in het volgende onderdeel.

Wat is Creative Commons?

Creative Commons

Volgens het auteursrecht heb je toestemming nodig om het werk van iemand anders te delen of te bewerken.
Dit staat in contrast met hoe makkelijk het is om online materiaal te vinden, te delen en hieraan samen te werken.
Creative Commons-licenties (CC-licenties) zijn ontwikkeld als alternatief voor makers die hun werk met minder beperkingen willen delen.

In het volgende onderdeel leer je meer over de verschillende Creative Commons licenties die er zijn en wat deze toestaan.

Licentie bouwstenen

Er zijn verschillende Creative Commons licenties. Als je materiaal wilt gebruiken dat een Creative Commons licentie heeft, is het belangrijk om te controleren welke licentie het heeft. De licentie geeft aan wat er is toegestaan. Wil je een door jou gemaakt werk een Creative Commons licentie meegeven, dan bepaalt welk gebruik je wilt toestaan welke licentie hiervoor geschikt is.

De bouwstenen van Creative Commons licenties
Er zijn 4 bouwstenen die gebruikt worden in Creative Commons licenties.
Deze bouwstenen staan voor 4 verschillende gebruiksvoorwaarden:

Ken je deze bouwstenen, dan is de betekenis van een Creative Commons licentie eenvoudig te achterhalen.

De 6 CC-licenties

De bouwstenen die je in het vorige segment hebt gezien, vormen samen de 6 Creative Commons licenties:

BY: Naamsvermelding Voorwaarden: Naamsvermelding vereist. Gebruik en pas aan voor elk doel DOOR SA: Naamsvermelding-GelijkDelen Voorwaarden: Naamsvermelding vereist. Gebruik en pas aan voor elk doel. Delen onder dezelfde licentie. BY NC: Naamsvermelding-NietCommerciële Voorwaarden: Naamsvermelding vereist. Gebruik en pas aan voor niet-commerciële doeleinden. BY NC SA: Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen Voorwaarden: Naamsvermelding vereist. Gebruik en pas aan voor niet-commerciële doeleinden. Delen onder dezelfde licentie. BY ND: Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken Voorwaarden: Naamsvermelding vereist. Gebruik voor elk doel. Alleen aanpassen voor persoonlijk gebruik, geen afgeleide producten delen. BY NC ND: Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken Voorwaarden: Naamsvermelding vereist. Gebruik voor niet-commerciële doeleinden. Alleen aanpassen voor persoonlijk gebruik, geen afgeleide producten delen

Op de website van Creative Commons vind je een beschrijving van alle licenties. In het volgende deel van deze wiki worden de nuances van de verschillende licenties uitgelegd.

Uitleg licentievoorwaarden

In het vorige segment heb je geleerd welke Creative Commons licenties er zijn, wat ze toestaan en vereisen. De naamsvermeldingseis van het onderdeel 'BY' is vrij duidelijk. De andere gebruiksvoorwaarden bevatten nuances waarvoor extra toelichting nuttig is.

NC, Niet-commercieel gebruik

Niet-commercieel gebruik wordt door Creative Commons gedefinieerd als "niet primair bedoeld voor, of gericht op commercieel voordeel of monetaire compensatie". Dit hangt dus af van het gebruik, niet van de gebruiker. Bijvoorbeeld, je bent een non-profit school en je wilt notitieblokken verkopen met een afbeelding op de omslag. Als die afbeelding een NC-licentie heeft, is dit commerciele gebruik niet toegestaan. NC is enkel van toepassing op de gebruiker van een werk, niet op de maker. Een maker die werk een NC-licentie heeft gegeven mag hiervoor eveneens commerciële toestemmingen geven aan betalende klanten.

ND, GeenAfgeleideWerken

ND licenties staan niet toe dat bewerkingen of afgeleiden van het werk gedeeld worden. Dit betekent dat als je wijzigingen aanbrengt in een werk met zo'n licentie, je de gewijzigde versie niet mag delen met anderen. Niet ieder soort wijziging leidt tot een afgeleid werk.

Veranderingen die niet tot een afgeleid werk leiden zijn:

Mechanische reproductie naar een ander formaat. Bijvoorbeeld van papier naar PDF.
Spellingcorrecties
Een ongewijzigd fragment gebruiken in je werk, bv. een citaat

SA, GelijkDelen
Pas je een werk met een SA-licentie aan of baseer je er een nieuw werk op? Dan moet je jouw bewerking onder dezelfde licentie verspreiden als het oorspronkelijke werk. Meer informatie vind je op CreativeCommons.org onder 'compatibele licenties'.

Werken met verschillende licenties mixen
Let op dat het 'mixen' (of mengen) van werken met verschillende Creative Commons licenties niet altijd is toegestaan. Je leest meer over het mixen en compileren van werken in het onderdeel 'CC-werken hergebruiken'.

Het Publieke Domein

Het publieke domein bestaat uit werken die vrij zijn van auteursrecht. Dit betekent dat je geen toestemming nodig hebt om deze werken te gebruiken, te veranderen of te delen. Veel klassieke kunstwerken en literatuur behoren bijvoorbeeld tot het publieke domein.

Vervallen auteursrecht: leven +70 jaar

In de Europese Unie vervalt het auteursrecht 70 jaar na de dood van de maker. Als een bedrijf het auteursrecht heeft, of de maker anoniem is, 70 jaar na de eerste publicatie. Het is ook mogelijk dat een werk nooit recht heeft gehad op auteursrecht. Lees voor meer informatie hierover het gedeelte over Copyright Basics in deze wiki.

Hoe herken je een Publieke Domein werk
Het kan moeilijk zijn om te herkennen of een werk tot het publieke domein behoort of niet. Er zijn twee labels die gebruikt kunnen worden om deze werken herkenbaar te maken:

De CC0 licentie:
Een maker kan ervoor kiezen om eigen werk toe te wijzen aan het publieke domein. De CC0-licentie kan dan worden gebruikt om aan te geven dat er geen aanspraak wordt gemaakt op auteursrechten. Deze licentie is, net als andere Creative Commons-licenties, juridisch onderbouwd en bedoeld om hergebruik duidelijk te regelen
Het Publieke Domein merkteken:
Dit geeft aan dat een werk vrij is van auteursrechtelijke beperkingen. Dit merkteken is een label zonder juridische werking en dient vooral als hulpmiddel om werken in het publieke domein te herkennen.

Hoewel werken uit het publieke domein vrij zijn van auteursrechten, moet je rekening houden met het volgende:

Morele auteursrechten kunnen nog steeds van toepassing zijn
Wanneer (her)gebruik van het werk leidt tot misvorming, verminking of aantasting die schadelijk is voor de eer of reputatie van de maker, kunnen de maker of diens nabestaanden hier bezwaar tegen maken.
Verschil per land
Landen hebben verschillende voorwaarden voor het vervallenvan auteursrechten. Houd je aan de wetgeving van het land waar je het werk (her)gebruikt. In Mexico bijvoorbeeld vervalt het auteursrecht 100 jaar na de dood van de maker, in Jemen is dit slechts 30 jaar. n sommige landen is de auteursrechtwetgeving complexer, waardoor het minder duidelijk is of een werk daadwerkelijk tot het publieke domein behoort. Zo is het dagboek van Anne Frank in Nederland bijvoorbeeld nog niet vrij van auteursrechten. Meer hierover lees je in: Public Domain: why it is not that simple in Europe, by Katarzyna Strycharz.
Andere beperkingen op intellectueel eigendom kunnen van toepassing zijn
Een logo van de uitgever op de omslag van een boek uit het publieke domein kan bijvoorbeeld worden beschermd door het merkenrecht.
Houd rekening met privacy en cultureel of moreel gevoelige kwesties
Let op bij werken die cultureel erfgoed zijn van inheemse gemeenschappen. Bekijk voor meer informatie Mukurtu en the Traditional Knowledge Labels.
Werk afgeleid van materiaal uit het publieke domein kan auteursrechtelijk beschermd zijn
Gebruikt iemand een werk uit het publieke domein om er een nieuw werk van te maken, dan heeft deze maker auteursrecht op de delen van het ontstane werk die nieuw en origineel zijn.

Waar vind je publieke domein werken?
Niet alle werken in het publieke domein zijn gemarkeerd met een CC0-licentie of Publieke Domein-markering. Er zijn wel websites die voornamelijk bronnen uit het publieke domein aanbieden. Bijvoorbeeld Project Gutenberg, Public Domain Review, Europeana, Flickr’s the Commons, Smithsonian en het Rijksmuseum. In het volgende onderdeel vind je meer handige bronnen.

De 3 lagen van een licentie

Creative Commons licenties zijn opgebouwd uit drie lagen.

Juridische code:
Voor advocaten leesbare voorwaarden die juridisch afdwingbaar zijn in de rechtbank.
Voorbeeld: De juridische tekst van CC BY
Commons-akte:

De licentie uitgelegd in begrijpelijke termen. Deze akten zijn niet juridisch afdwingbaar; ze geven alleen een samenvatting van de juridische code. In een akte vind je de link naar de wettelijke code.
Voorbeeld: De akte van CC BY
CC Rights expression language (CC REL):
Een 'machine leesbare' versie van de licentie met de belangrijkste toestemmingen die worden verleend en verplichtingen die worden opgelegd in een licentie. CC REL is zo geformatteerd dat het leesbaar is voor applicaties, zoekmachines en andere soorten technologie. Je kunt informatie over CC REL vinden in deze CC wiki.

In dit onderdeel heb je geleerd wat CC licenties zijn, wat de verschillende licenties zijn en wat ze toestaan. In het volgende onderdeel lees je hoe je deze materialen kunt vinden.

Waar vind je CC-werken?

Er staan meer dan 2 miljard materialen met een Creative Commons licentie online. Er zijn dus veel van dit soort 'open' bronnen die je kunt vinden. Bronnen met een CC-licentie kunnen vele vormen en formaten hebben, bijvoorbeeld afbeeldingen, video, collecties, data, muziek, tekst of complete cursussen.

Waar vind je open bronnen
Bekijk het Wikiwijs arrangement 'Open leermaterialen' voor een overzicht waar je verschillende open leermaterialen kunt vinden, ingedeeld per materiaalsoort.

Hulp bij het vinden van de juiste bron
Bij Hogeschool Rotterdam biedt de Bibliotheek advies en hulp bij het vinden van open leermaterialen. Meer weten? Neem contact op met Team Open Onderwijs.

Als je geschikt materiaal met CC-licentie hebt gevonden, wil je het misschien delen met anderen.
In het volgende onderdeel leer je waar je rekening mee moet houden als je CC-werken deelt.

CC-werken hergebruiken

Er zijn verschillende manieren waarop je een werk met een Creative Commons Licentie kunt (her)gebruiken.

Je kunt een werk:

Ongewijzigd delen

Delen in een collectie met andere werken

Gewijzigd of gemixt met andere werken delen

In de volgende secties leer je waar je rekening mee moet houden bij deze verschillende manieren van (her)gebruiken van materialen met CC-licentie.

Let op, valt jouw gebruik onder een uitzondering of beperking op het auteursrecht (zoals de Easy Access regeling), dan hoef je geen rekening te houden met de regels van een CC-licentie, of de 'alle rechten voorbehouden' status van een materiaal.

Materiaal ongewijzigd delen

Delen is toegestaan bij alle CC-licenties.
Wil je een Creative Commons werk delen dat je niet gewijzigd hebt. Dan hoef je maar met twee dingen rekening te houden:

Naamsvermelding
Check het onderdeel 'Hoe verwijs je naar een bron?' voor de voorwaarden bij naamsvermelding.
Niet-commercieel (NC) werk
Als het werk een Niet-commerciële licentie (NC) heeft, deel het dan niet met een commercieel doel.

Collectie of verzameling delen

Een collectie is een verzameling van werken waarin elk van de materialen nog duidelijk afzonderlijk is, bijvoorbeeld een reader met verschillende artikelen.

Neem je materiaal met een CC-licentie op in een collectie, houd dan rekening met:

Naamsvermelding
Zorg voor een naamsvermelding voor alle gedeelde materialen, inclusief hun licentie. Bekijk voor meer informatie het onderdeel ''Hoe verwijs je naar een bron?''.
Niet-commerciële (NC) licenties
Neem met een Niet-commerciële (NC) licentie alleen in collecties op die je niet commercieel deelt.
Auteursrechtelijk beschermde werken zonder CC-licentie
Neem je auteursrechtelijk beschermde werken op, zorg er dan voor dat ze gedeeld mogen worden. Regel toestemming, of maak bijvoorbeeld gebruik van citaatrecht.
Je mag een CC-licentie toekennen aan je collectie
Deze licentie is alleen van toepassing op jouw creatieve toevoegingen. Bijvoorbeeld je voorwoord, lay-out en de manier waarop je het hebt samengesteld. De werken die je hebt samengesteld behouden ieder hun eigen licentie, die je duidelijk moet laten zien. Als de collectie auteursrechtelijk beschermde werken zonder CC-licentie bevat, maak dan duidelijk dat daarvoor 'alle rechten voorbehouden' geldt. In het onderdeel 'Een licentie toekennen' vind je advies over het kiezen van een licentie.

Voorbeeld: Collectie

Beeld: Collectie van aparte beelden en naamsvermelding — “Een compilatie van katten en kikkers” bevat de volgende werken: “Cat Catching a Frog” door Kawanabe Kyōsai, gelicenseerd onder CC0 1.0, “Dreaming Cat” door Hōzōbō Shinkai, gelicenseerd onder CC0 1.0, “Revelers Returned from the Tori no Machi Festival at Asakusa, from the series One Hundred Famous Views of Edo” door Utagawa Hiroshige, gelicenseerd onder CC0 1.0, “Frog Sumo” door Ohara Hōson, gelicenseerd onder CC0 1.0 en “Black Cat Hissing” door Hiroaki Takahashi. 20th century print in high resolution. Original from The Los Angeles County Museum of Art. Digitally enhanced by Rawpixel, gelicenseerd onder CC BY 4.0.
“Een compilatie van katten en kikkers” is gelicenseerd onder CC-BY 4.0. door Evalien Langhorst, Hogeschool Rotterdam.

Opmerkingen bij deze collectie
Geen van de werken is gewijzigd, de werken zijn ook nog steeds duidelijk van elkaar gescheiden. Elk werk heeft een duidelijke naamsvermelding en behoudt de eigen CC-licentie. De collectie heeft ook een eigen titel en CC licentie, zoals te zien is in de naamsvermelding eronder. De CC-licentie van deze collectie is alleen van toepassing op creatieve toevoegingen door de samensteller, niet op de afbeeldingen die erin zijn samengevoegd. Creatieve toevoegingen in deze collectie zijn bijvoorbeeld: De compositie van de afbeeldingen en hun naamsvermelding, de toegevoegde fotolijsten en het getekende figuur.

Bewerkte of gemixte werken delen

In het auteursrecht (en dus ook Creative Commons) is het belangrijk om te begrijpen wanneer een werk een bewerking is en wanneer niet. Dit heeft invloed op wat je mag doen met werken gelicenseerd onder 'GeenAfgeleideWerken' (ND). Daarnaast heeft het effect op welke licentie je zelf kunt toekennen aan materiaal dat je hebt gebaseerd op andere CC werken.

Adaptatie of bewerking
Als je een origineel nieuw werk maakt op basis van een ander werk, heet dat een adaptatie of bewerking. Omdat je nieuwe werk origineel is, heeft het zijn eigen auteursrechtelijke bescherming.

Voorbeelden van werken origineel genoeg om als bewerking beschouwd te worden:

Vertalingen
Films gebaseerd op romans
Een remix. Dit is materiaal waarin CC-werken zodanig zijn vermengd dat je ze niet meer uit elkaar kunt houden. Bijvoorveeld een collage waarin beelden elkaar overlappen, of een reader waarin meerdere CC-werken zijn vermengd zodat je niet kunt zien waar het ene eindigt en het andere begint.

Aanpassingen die niet creatief genoeg zijn om als bewerking beschouwd te worden:

Spellingcorrecties
Digitaal verbeteren, of wijzigen van het format (bijv. van papier naar PDF)
Citaten
Een verzameling van ongewijzigde, afzonderlijke werken (zie vorig segment over collecties)

Houd rekening met het volgende als je CC-werken aanpast of remixt:

Naamsvermelding
Voeg een naamsvermelding toe aan alle individuele onderdelen gebruikt zijn om je bewerking te maken, inclusief hun licentie. Bekijk de sectie 'Naamsvermelding' voor meer informatie.
Auteursrechtelijk beschermde werken zonder CC-licentie
Bevat je bewerking auteursrechtelijk beschermde werken zonder CC-licentie, zorg er dan voor dat het delen van deze werken is toegestaan, bijvoorbeeld via citatierecht. Een voorbeeld hiervan is een tabel (beeldcitaat) gebruikt om je betoog te verduidelijken.
Maak duidelijk dat voor deze werken 'alle rechten voorbehouden' geldt. Vermeld de aanwezigheid van deze werken ook in je CC-licentie, bijvoorbeeld op deze manier: "Tenzij anders vermeld, is dit werk gelicenseerd via CC BY 4.0".
GeenAfgeleideWerken (ND)
Hoewel het delen van afgeleiden van werken met een ND-licentie niet is toegestaan, kunnen ze wel in andere werken worden opgenomen. Zolang ze maar ongewijzigd blijven, bijvoorbeeld een ongewijzigde afbeelding of tekstfragment.
NoDerivative (ND) works
Even though sharing derivatives of works with a ND license is not allowed, they can be incorporated into other works. Just as long as they remain unaltered, e.g. an unaltered image or excerpt.
Je mag een CC-licentie aan je bewerking toekennen
Houd er rekening mee dat je licentie compatibel moet zijn met de licenties van de werken die je hebt hergebruikt. Het onderdeel 'Je werk licenseren' gaat in op compatibiliteit en hoe je een licentie kiest.
Niet alle CC licenties zijn geschikt voor het mixen van werken
Houd er rekening mee dat je werken met bepaalde licenties misschien niet met elkaar mag mixen. Bekijk de tabel hieronder om te zien of werken verenigbaar zijn.

Beeld: License compatibility chart — License Compatibility chart

Voorbeeld: Adaptatie (remix)

Dit werk, “Een remix van katten en een kikker” is aangepast overgenomen van: “Cat Catching a Frog” door Kawanabe Kyōsai, CC0 1.0, “Dreaming Cat” door Hōzōbō Shinkai, CC0 1.0, “Revelers Returned from the Tori no Machi Festival at Asakusa, from the series One Hundred Famous Views of Edo” door Utagawa Hiroshige, CC0 1.0, “Frog Sumo” door Ohara Hōson, CC0 1.0 en “Black Cat Hissing” door Hiroaki Takahashi. 20th century print in high resolution. Original from The Los Angeles County Museum of Art. Digitally enhanced by Rawpixel, CC BY 4.0. “Een remix van katten en een kikker” is gelicenseerd onder CC BY 4.0 door Evalien Langhorst, Hogeschool Rotterdam.

Naamsvermelding

Onderdelen naamsvermelding

Alle Creative Commons-licenties vereisen naamsvermelding.
Voor werken in het Publieke Domein is naamsvermelding niet nodig, hoewel het wel als 'best practice' wordt beschouwd.
Dit segment geeft advies over de verplichte naamsvermelding voor werken met een Creative Commons licentie. Er wordt geen advies gegeven over het gebruik van specifieke verwijsstijlen (bijv. APA 7).

Naamsvermelding verplicht
De Creative Commons Wiki stelt dat bij werk met CC licenties naamsvermelding verplicht is op: “Any reasonable manner based on the medium, means and context in which the Licensed Material is used”. Dus, opname van naamsvermelding in bijvoorbeeld een copyright vermelding is prima. Het belangrijkste is duidelijkheid over van wie het werk afkomstig is, waar het gedeeld was en welke licentie het heeft. Duidelijkheid hierover helpt ook nieuwe gebruikers van het werk.

Onderdelen van een Creative Commons naamsvermelding:

Titel: Als het werk een titel heeft, gebruik deze dan in je naamsvermelding. (Tot versie 4.0 van de CC-licenties is een verwijzing naar de titel verplicht).
Auteur: Dit is de licentiegever, de persoon die (her)gebruik van het werk toestaat. Heb je een CC werk gebruikt waarin zowel de originele auteur wordt genoemd als een bewerker, vermeld dan beiden. Verwijs naar de versie van het werk dat jij hebt gebruikt.
Bron: Vermeld waar het werk gevonden kan worden. Dit kun je doen door de URL te vermelden of door te linken. Gebruik van de originele URL heeft de voorkeur boven het delen van een verkorte link.
Licentie: Noem de CC licentie van het werk dat je (her)gebruikt hebt en geef een link naar de CC licentie akte. Wanneer de licentiegever disclaimers over auteursrechten heeft opgenomen, overweeg dan om deze ook op te nemen om (her)gebruikers van het werk te informeren.

Voorbeeld: Teksten

Een tekst met een CC-licentie
“Academic Entrepreneurship for Medical and Health Scientists” door Flaura Winston, Nalaka Gooneratne en Rachel McGarrigle is gelicenseerd onder BY-NC-SA 4.0.
Materiaal gedeeld op papier (print)
Deel je materiaal op papier schrijf URL's dan voluit. Voorbeeld:
“Modern Fiction” (http://ebooks.adelaide.edu.au/w/woolf/virginia/w91c) door Virginia Woolf is gelicenseerd onder BY-NC-SA (2.5 AU) (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.5/au/deed.en).
Een geadapteerd werk met een CC licentie
Dit werk, “Jouw titel" is aangepast overgenomen van “Titel originele werk" door naam auteur, gebruikt onder een CC BY-XX licentie. “Jouw titel” is gelicenseerd onder CC BY-XX door Naam licentiegever.

Bekijk voor meer voorbeelden de Best Practices for Attribution op de Creative Commons wiki.

Voorbeeld: Afbeeldingen

Afbeelding ongewijzigd

“Black Cat Hissing” door Hiroaki Takahashi. 20th century print in high resolution.
Original from The Los Angeles County Museum of Art. Digitally enhanced by Rawpixel is gelicenseerd onder CC BY 4.0.
Minder compleet maar ook acceptabel:
Afbeelding door Hiroaki Takahashi, Digitally enhanced by Rawpixel / CC BY 4.0

Licht gewijzigde afbeelding
Verander je iets aan een afbeelding, geef dit dan aan in de naamsvermelding. Voorbeeld van een bijgesneden afbeelding:

“Black Cat Hissing” door Hiroaki Takahashi. 20th century print in high resolution.
Original from The Los Angeles County Museum of Art. Digitally enhanced by Rawpixel gebruikt onder CC BY 4.0 / Bijgesneden van origineel.
Minder compleet maar ook acceptabel:
Afbeelding door Hiroaki Takahashi, Digitally enhanced by Rawpixel / CC BY 4.0 / Bijgesneden van origineel.

Adaptatie (bewerking)
Als je een afbeelding zodanig hebt aangepast dat het een bewerking is, kun je ervoor kiezen om een CC-licentie toe te kennen aan de gewijzigde afbeelding.
In het onderstaande voorbeeld is de bewerking gemaakt door 'Hogeschool Rotterdam'.
Een bewerking krijgt ook een eigen titel, in het voorbeeld hieronder is dat "Black cat screaming".
Je kunt meer lezen over adaptaties in het segment 'Hergebruik van CC werken'.
Meer informatie over het kiezen van een CC licentie vind je onder 'Je werk licenseren'.
Voorbeeld van een bewerkte afbeelding:

Dit werk, “Black cat screaming”, is een adaptatie van “Black Cat Hissing” door Hiroaki Takahashi. 20th century print in high resolution.
Original from The Los Angeles County Museum of Art. Digitally enhanced by Rawpixel gebruikt onder CC BY 4.0.
“Black cat screaming” is gelicenseerd onder CC BY 4.0 door Hogeschool Rotterdam .
Minder compleet maar ook acceptabel:
“Black cat screaming”, Hogeschool Rotterdam / CC BY 4.0. Adaptatie van Afbeelding door Hiroaki Takahashi,
Digitally enhanced by Rawpixel / CC BY 4.0

Meer voorbeelden vind je op de Creative Commons wiki onder Best Practices for Attribution.

Voorbeeld: Publieke Domein werken

Je bent niet wettelijk verplicht om de bron te vermelden van materialen van Publieke Domein, het wordt wel aangeraden.
Verstrekken van bronvermelding is belangrijk voor academische integriteit en geeft duidelijkheid aan de gebruiker van je werk over de maker en de (Publieke Domein) status. Daarnaast is het netjes om ook de instelling te noemen die een werk heeft gedigitaliseerd (in onderstaand voorbeeld is dit Artelino).

Image: Frog Sumo — “Frog Sumo” door Ohara Hōson. Artelino. Opgenomen in het Publieke Domein onder CC0 1.0.
Of korter: A fbeelding door Ohara Hōson. Artelino. / CC0 1.0.

Kijk voor meer voorbeelden op de Creative Commons wiki onder Best Practices for Attribution.

In het volgende segment leer je hoe je een CC-licentie kunt toekennen aan werken die je hebt gemaakt, gemixt, gecompileerd of bewerkt.

Je werk licenseren

Waar begin je?

Als je een compleet nieuw werk, een bewerking of een verzameling hebt gemaakt, kun je er een Creative Commons licentie aan toekennen. Dit maakt hergebruik van je werk in het onderwijs en elders makkelijker. Je kunt meer lezen over de voordelen van het delen van open leermaterialen in het onderwijs in de wikiwijs 'Open leermaterialen bij Hogeschool Rotterdam'.

Wie mag een werk licenseren?
Een licentie mag alleen worden toegekend door de auteursrechthebbende van een werk.
Houd ook rekening met het volgende:

Samenwerkingen
Als je hebt samengewerkt aan een werk deel je het auteursrecht. Daarom moeten alle makers toestemming geven bij het toekennen van een CC-licentie.
Werk in loondienst
Let op dat de maker van een werk niet altijd de auteursrechthebbende is. Voor werken gemaakt in dienstverband, kan het auteursrecht bij de werkgever liggen. Dit is meestal het geval bij hogescholen. Een publicatiebeleid schrijft voor of en hoe werknemers licenties mogen toekennen aan materialen. Bij Hogeschool Rotterdam is er nog geen officieel beleid voor het licenseren van onderwijsmateriaal, het verlenen van CC-licenties door medewerkers wordt gedoogd.
Werk gemaakt door generatieve AI
Ongewijzigde output van generatieve AI, zoals ChatGPT, is vrij van auteursrecht. Creative Commons raadt aan om een CC0 licentie toe te kennen aan dergelijke werken. Als je AI-gegenereerde output hebt aangepast door je eigen creatieve elementen toe te voegen, is het auteursrecht van toepassing op jouw bijdragen. In zo'n geval zal de Creative Commons licentie die je kiest van toepassing zijn op het creatieve werk dat jij hebt bijgedragen, ook auteursrecht niet van toepassing is op het AI-gegenereerde deel van het werk.

Heb je materiaal gemaakt door anderen opgenomen?
Gebruik je CC-materiaal gemaakt door anderen in je werk, dan heeft dat invloed op welke licentie je kunt kiezen. Bepaal welke van de onderstaande opties van toepassing is op het materiaal dat je gaat licenseren.

Licentie voor volledig zelfgemaakt materiaal
Dit is een werk waarin geen andere CC-gelicentieerde werken zijn (her)gebruikt

Licentie voor een collectie
Dit is een compilatie van CC-gelicentieerde werken, waarin elk van de gebruikte materialen nog steeds duidelijk gescheiden is.

Licentie voor een bewerking
Dit is een nieuw werk gebaseerd op een of meer bestaande werken. De gebruikte bestaande werken zijn dusdanig gewijzigd of vermengd dat het nieuwe werk ook recht heeft op het eigen auteursrecht.

Waar je op moet letten bij het licenseren van elk van deze soorten werken, wordt uitgelegd in de volgende segmenten.

Licentie voor volledig zelfgemaakt materiaal

Dit geldt voor een volledig nieuw werk dat je gemaakt hebt; het bevat geen andere (Creative Commons) werken, of bewerkingen.

Welke CC-licentie kun je toekennen aan een zelfgemaakt werk:

De voorgeschreven licentie van je instelling
Instellingen kunnen een specifieke licentie voorschrijven. Het publicatiebeleid van Hogeschool Rotterdam adviseert bijvoorbeeld een CC BY licentie voor het publiceren van onderzoek. Er is momenteel geen beleid dat van toepassing is op onderwijsmateriaal, hoewel CC BY ook hiervoor vaak wordt geadviseerd.
Een van de 6 CC-licenties
Als jouw instelling geen voorgeschreven licentie heeft, kun je een van de 6 CC licenties kiezen. Welke je kiest hangt af van het soort (her)gebruik dat je wilt toestaan. Onder 'Wat is Creative Commons' kun je alle licenties en hun voorwaarden bekijken.

Let op: Als je werk ook materiaal bevat dat onder het reguliere auteursrecht valt, zonder CC-licentie, zorg er dan voor dat delen is toegestaan! Een voorbeeld hiervan is het gebruik van een afbeelding als beeldcitaat om iets te verhelderen. Maak duidelijk dat voor zo'n werk 'alle rechten voorbehouden' geldt. Maak dit ook duidelijk in je CC-licentie. Noteer bijvoorbeeld "Tenzij anders vermeld, is dit werk gelicenseerd onder de CC BY 4.0 licentie" of benoem specifiek de werken die uitgezonderd zijn van je licentie.

Licentie voor een collectie

Dit geldt voor een werk dat een verzameling van CC-gelicentieerde werken bevat.
Meer informatie en voorbeelden van dit type werk vind je in het segment over collecties onder 'Hergebruik van CC-werken'.

Welke CC-licentie kun je toepassen op een collectie:

Een van de 6 CC-licenties
De licentie die je toepast geldt enkel voor je eigen creatieve toevoegingen; de werken die de collectie bevat behouden allemaal hun eigen CC licenties. Daarom kan elk van de 6 CC licenties worden toegepast op een collectie. Welke licentie je kiest hangt af van of jouw instelling een voorgeschreven licentie heeft. Zo niet, bedenk dan welk soort (her)gebruik je wilt toestaan. Onder 'Wat is Creative Commons' kun je alle licenties en hun voorwaarden bekijken.
De voorgeschreven licentie van je instelling
Instellingen kunnen een specifieke licentie voorschrijven. Het publicatiebeleid van Hogeschool Rotterdam adviseert een CC BY licentie voor het publiceren van onderzoek. Er is momenteel geen beleid dat van toepassing is op onderwijsmateriaal, hoewel CC BY ook hiervoor vaak wordt geadviseerd.

Licentie voor een bewerking

Dit geldt voor een werk dat een aanpassing of remix is van werk(en) met een CC-licentie.
Meer informatie en voorbeelden van dit type werk vind je onder 'Hergebruik van CC-werken ' in het segment over gewijzigde of gemixte werken.

Welke CC-licentie kun je toekennen aan een bewerking: Image: blender

Compatibiliteit
Je licentie moet compatibel zijn met de licenties van alle werken in je bewerking. Gebruik de 'CC-Adapters llicentietabel' hieronder om te controleren welke licenties samengaan. TIP: Kies de meest beperkende licentie van alle werken die je hebt hergebruikt.
Kiezen tussen compatibele licenties
Als er verschillende compatibele licenties zijn om uit te kiezen, overweeg dan:
1. De voorgeschreven licentie van je instelling
Instellingen kunnen een specifieke licentie voorschrijven. Het publicatiebeleid van Hogeschool Rotterdam adviseert een CC BY licentie voor het publiceren van onderzoek. Er is momenteel geen beleid dat van toepassing is op onderwijsmateriaal, hoewel CC BY ook hiervoor vaak wordt geadviseerd.
2. Geen voorgeschreven licentie
Als je instelling geen voorgeschreven licentie heeft, kun je zelf een van de compatibele CC-licenties kiezen. Welke je kiest hangt af van het soort (her)gebruik dat je wilt toestaan. Onder 'Wat is Creative Commons' kun je alle licenties en hun voorwaarden bekijken.

Je werk markeren met een licentie

Zodra je een CC licentie hebt gekozen is de volgende stap om de licentie zichtbaar toe te voegen aan het materiaal.
De eenvoudigste manier om een licentieverklaring op te stellen is met CC license chooser.

Plaatsing van de licentie
Er zijn geen vaste regels over waar je de licentieverklaring moet laten zien. Het is het belangrijkst om een plaats te kiezen waar een gebruiker van je materiaal het makkelijk kan vinden. Bijvoorbeeld in de copyrightvermelding van je werk, de voettekst van je website of de voettekst van een document.

Wat staat er in een CC-licentieverklaring?

Er zijn geen vaste regels voor hoe je dit doet. Een eenvoudige tekstregel is voldoende, bijvoorbeeld:
© 2025. Dit werk is gelicenseerd onder een Creative Commons CC BY 4.0 licentie.

Om (her)gebruikers goed te informeren, wordt ook geadviseerd de volgende informatie in je licentietekst op te nemen:

Auteur: De naam van de auteursrechthebbende(n). Voeg bij voorkeur ook een link naar je profiel of website toe.
Bron: Geef een link naar waar het werk gevonden kan worden, zodat (her)gebruikers de oorsprong ervan kunnen achterhalen.
Licentie: De CC-licentie die je hebt gekozen en een link naar de licentieakte.
Aanwezigheid van materiaal van derden: Als je werk van anderen hebt aangepast in je materiaal, vermeld dit dan in je licentieverklaring. Bijvoorbeeld:
Dit werk is aangepast overgenomen van...

Optionele onderdelen:

CC logo: Het logo voor de licentie. Deze kan worden gedownload van creativecommons.org.
Titel: Het vermelden van de titel in je licentieverklaring maakt bronvermelding makkelijker voor gebruikers. Tot versie 4.0 van de CC licenties is het vermelden van de titel van een werk verplicht voor (her)gebruikers van een werk.
Jaar: Het publicatiejaar.
Extra rechten: Als je gebruikers meer rechten wilt geven dan de CC-licentie toestaat, vermeld dit dan in je licentieverklaring, bijvoorbeeld:
Naamsvermelding niet vereist voor niet-commercieel gebruik.
Let op dat je geen rechten uit een CC-licentie mag verwijderen.

Voorbeelden van licentieverklaringen

Digitaal document
Titel van het werk © 2023 door Naam van de maker is gelicenseerd onder CC BY 4.0.
TIP: Link bij digitale werken de titel naar de bron van het werk en de 'Naam van de maker' naar het profiel van de auteur. Voorbeeld:
Creative Commons for Teachers © 2023 door Rotterdam University of Applied Sciences. Tenzij anders vermeld, is de inhoud van dit werk gelicenseerd onder CC BY 4.0.

Gedrukte media
Titel © 2025 door Naam van de maker is gelicenseerd onder CC BY 4.0. Bekijk een kopie van deze licentie op https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.nl
Website
Tenzij anders vermeld, is de inhoud van deze website gelicentieerd onder CC BY 4.0.
Let op: Voeg ook machine-leesbare code van de licentie toe aan je site, zodat deze kan worden gelezen door zoekmachines.
Je kunt deze code kopiëren wanneer je de CC license chooser gebruikt.
Afbeelding
“Titel van het werk” door Naam van de maker is gelicenseerd onder CC BY 4.0.
Audio
Lees licentieverklaringen hardop voor, inclusief de URL's.
Video
Voeg 'bumpers' toe aan het begin of einde van video's met je licentieverklaring.
TIP: Bekijk de CC video bumper richtlijnen en voorbeelden in de CC wiki.

Meer informatie en voorbeelden vind je in the Creative Commons Wiki.

Een CC-licentie intrekken

Wat als je van gedachten verandert nadat je een Creative Commons licentie aan je werk hebt toegekend?
De volgende informatie is hierbij van belang:

Een eenmaal gegeven CC-licentie kan niet meer worden ingetrokken.
Het staat de maker vrij om online gedeeld werk te verwijderen.
Vindt een (her)gebruiker dit werk desondanks onder de originele licentie, dan is het wettelijk toegestaan om het te gebruiken onder die licentie voorwaarden.
Het staat de maker vrij om een werk ook onder een andere licentie aan te bieden.
Je kunt je materiaal bijvoorbeeld aanbieden aan het publiek onder een NC-licentie en tegelijkertijd voor gebruik door betalende klanten.

Heb je vragen?

Voor vragen over de inhoud van dit Wikiwijs arrangement kun je contact opnemen met het Auteursrecht InformatiePunt (AIP) van Hogeschool Rotterdam:

hr.nl/auteursrecht

Bronnen

Creative Commons. (z.d.). CC adapter’s license chart [Tabel]. OER Commons. Geraadpleegd op 30 november 2023, van https://oercommons.org/courseware/lesson/59882/student/?section=4 / CC BY 4.0

Creative Commons. (z.d.). Creative Commons certificate for educators, academic librarians and GLAM. Geraadpleegd op 30 november 2023, van https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/

Creative Commons. (2019). Icons [Logo's]. Geraadpleegd op 30 november 2023, van https://creativecommons.org/mission/downloads

Rotterdam University of Applied Sciences. (23 maart 2023). Open educational resources at Rotterdam University of Applied Sciences. Wikiwijs. Geraadpleegd op 30 november 2023, van https://maken.wikiwijs.nl/196283Open_Educational_Resources_at_Rotterdam_University_of_Applied_Sciences#!page-7538449 / CC BY 4.0

The Sanest Mad Hatter. (29 november 2015). File:Vectorized CC license compatibility chart compact.svg [Tabel]. Wikipedia. Geraadpleegd op 30 november 2023, van https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vectorized_CC_License_Compatibility_Chart_compact.svg / CC0 1.0

Colofon
Het arrangement Creative Commons voor docenten is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

Auteur

Team Informatievaardigheid Hogeschool Rotterdam

Laatst gewijzigd

2025-07-25 12:30:09

Licentie

Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken

voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

Creative Commons voor docenten © 2025 door E. Langhorst, Hogeschool Rotterdam. Tenzij anders vermeld is de inhoud van dit werk gelicenseerd onder CC BY 4.0. Let op: Dit wikiwijs arrangement is gemaakt voor de 2023 Creative Commons Certificate Course. De informatie in dit Wikiwijs arrangement is niet bedoeld om juridisch advies te geven of te vervangen. De verstrekte informatie vertegenwoordigt het inzicht van de auteur in open gelicentieerde inhoud en auteursrecht en is onderhevig aan wijzigingen.

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

Toelichting

Deze Wikiwijs vertelt je hoe je materiaal met een Creative Commons licentie wijzigt en deelt, zonder inbreuk te maken op het auteursrecht.

Leerniveau

HBO - Master; HBO - Bachelor;

Leerinhoud en doelen

Recht;

Eindgebruiker

leraar

Moeilijkheidsgraad

gemiddeld

Trefwoorden

auteursrecht, copyright, creative commons

Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

Team Informatievaardigheid Hogeschool Rotterdam. (2023).

Creative Commons for Teachers

https://maken.wikiwijs.nl/201724/Creative_Commons_for_Teachers

Creative Commons voor docenten

nl

Team Informatievaardigheid Hogeschool Rotterdam

2025-07-25 12:30:09

Deze Wikiwijs vertelt je hoe je materiaal met een Creative Commons licentie wijzigt en deelt, zonder inbreuk te maken op het auteursrecht.

educationLevel

OnderwijsBegrippenKader

HBO - Master

http://purl.edustandaard.nl/begrippenkader/de952b8b-efa5-4395-92c0-193812130c67

educationLevel

OnderwijsBegrippenKader

HBO - Bachelor

http://purl.edustandaard.nl/begrippenkader/f33b30ee-3c82-4ead-bc20-4255be9ece2d

educationalSubject

OnderwijsBegrippenKader

Recht

http://purl.edustandaard.nl/begrippenkader/4449624e-dfcc-4414-958a-d770a168f637

leraar

auteursrecht, copyright, creative commons
Download
Downloaden

Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

PDF

JSON

IMSCP package

Metadata

Metadata overzicht (Excel)

LTI

Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

Arrangement

IMSCC package

Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

IMSCC package

Voor developers

Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.
Sluiten
Opties
Gebruik
Weergave
Wikiwijs is een dienst van