Skiednis Epoche 01 01 - libbensstyl fan jagers en samlers
Skiednis Epoche 01 01 - libbensstyl fan jagers en samlers
Ynlieding - Jager-samler libbensstyl
Prehistoarje betsjut letterlik foar skiednis . Of de tiid foardat minsken skreaune boarnen efterlitten.
Prehistoarje is in amper tinkbere lange perioade fan sa'n 2,5 miljoen jier.
It ûntbrekken fan skriftlike boarnen makket it dreech om de skiednis fan 'e earste minsken te fertellen.
Argeologen ûndersykje skeletten en oerbliuwsels fan prehistoaryske minsken. Mei in pear 'puzelstikjes' betinke se hoe't de totale puzzel der útsjen moat.
Fersprieding fan earste minsken
De earste minsken wennen yn Afrika. Fan dat kontinint migrearren guon minsklike soarten nei oare dielen fan 'e wrâld.
Homo sapiens, de moderne minske, wie de meast súksesfolle en wie de ienige minsklike soarte oerbleaun. Homo sapiens ferhuze de wrâld út Afrika en ferovere de hiele wrâld.
in skedel fan Homo habilis: de 'handy man' fynsten út de lette Paleolitikum of Stientiid
De earste minsken
Homo Habilis : handy man
Fûn: Afrika: Kenia, Tanzania
Wannear: 2,4 miljoen jier lyn
Homo Erectus : oprjochte man
Fûn: Afrika, Súd-Jeropa, Midden-Easten, Súdeast-Aazje
Wannear: 1,9 miljoen jier lyn
Neandertalers
fûn: Súd- en Sintraal-Jeropa en it Midden-Easten
Wannear: 230.000 jier lyn
Homo Sapiens : ferstannige man
Wêr: Afrika, Aazje, Jeropa, Noard- en Súd-Amearika
Wannear: 137.000 lyn
Jagers en samlers
De earste minsken libbe fan de jacht en alles wat se ûnderweis ytber fûnen. Dêrom neame wy dizze minsken jager-samlers .
Dizze folken hawwe nea lang op ien plak wenne. Se ferhuze geregeld fan it iene gebiet nei it oare. De bisten, ien fan de wichtichste fiedingsboarnen, ferhuze seizoenen nei plakken dêr't it measte iten beskikber wie. De jagers reizgen hjir efter. Dizze nomadyske libbenswize easke maklik beweechbere hutten, ark en wapens. Se makken se fan bistehûden, fjoerstien, bonken en hout.
Tools en fjoer
De earste hominiden wennen wierskynlik sa'n 4 oant 6 miljoen jier lyn yn East-Afrika. Ferskate minsklike soarten libbe njonken inoar. Wy witte net krekt hoe't dizze humanoïden libbe.
De âldste stiennen ark binne sa'n 2,4 miljoen jier âld. Fan dy tiid ôf brûkten minsken ienfâldich stiennen ark om bygelyks fleis te snijen en ienfâldige wapens te meitsjen.
It wie wierskynlik Homo erectus dy't de earste minsklike soarte wie dy't sa'n heal miljoen jier lyn sels fjoer makke.
De brân makke minsken minder ôfhinklik fan it klimaat.
It besit fan fjoer makke de fersprieding fan Homo erectus oer grutte dielen fan Jeropa en Aazje mooglik.
It brûken fan fjoer hie mear foardielen. Raw fleis waard folle mear fertearber troch koken of fretten. Boppedat koene gefaarlike bisten makliker op ôfstân hâlden wurde.
Iten
Mammoet
Yn prehistoaryske tiden sochten minsken hieltyd nei iten. Wylde bisten, lykas mammoeten en rindieren , waarden jage, fiske, en ytbere planten en fruchten sammele.
Der waard jage op mammoeten of rindieren foar fleis en hûd. De mannen gongen allegear op jacht mei pylken en spearen. De gearwurking tusken de jagers wie tige wichtich. Se ynsletten in mammoet of rindier en besochten dêrnei mei harren wapens te slaan. Sa'n bist waard soms yn in bepaalde rjochting oandreaun, sadat it fan in rotsmuorre foel of fêst kaam te sitten yn in sompe. Doe waard it bist oanfallen en fermoarde troch de rindierenjagers .
Oan 'e ein fan 'e iistiid(14.000 f.Kr.) West-Jeropa wie in grutte toendra . De toendra wie in gebiet sûnder beammen, dêr't de fegetaasje bestie út gers, moas en berchstruiken. It toendraklimaat wie tige ûngeunstich foar de groei fan hegere planten, om't de grûn op syn minst seis moannen fan it jier beferzen of bedekt wie mei snie. Simmerdeis ûntdocht allinnich de boppelaach. Dêrmei waard foarkaam dat it wetter sakke. De boaiem fan 'e toendra wie dus sompich. Grutte keppels rindieren rûnen troch dizze toendra's
Fideo: De mammoet
De mammoet: kening fan de iistiid
Fideo: De wollige neushoorn
De molar fan de wollige neushoorn
Reindeer jagers
Yn ús streken, de lege lannen , wenne oan 'e ein fan 'e iistiid in folk fan rendierjagers . Nederlân en it gebiet fan de hjoeddeiske Noardsee wie in toendra mei grutte keppels rindieren. Rendierjagers folgen de keppels en jagen yn lytse groepkes. Om't dy minsken altyd ûnderweis wiene, wennen se yn tinten fan rindierhûden.
Fan 8000 jier lyn waard it waarmer en wie it gebiet dat wy no Nederlân neame, bedekt mei bosken. It smeltende iis makke de Noardsee. Rendieren ferhuze fuort en nije bisten befolke ús lân lykas elanden, wylde bearen, bearen en reeën.
Dizze bisten waarden ek jage troch minsken. Der waarden ljochte wapens brûkt, makke fan hout en bonken. Minsken wennen yn basiskampen dy't bestie út in pear rûne hutten. Foar de jacht wiene manlju faak ferskate dagen fan hûs ôf.
Grot skilderijen
De jagers en samlers wennen yn tinten of hoalen en hiene in pear besittings. Grotskilderijen wurde faak fûn yn grotten.
Wierskynlik wie it skilderjen fan dizze tekeningen in ritueel foar de jacht of bewiis foar de jacht. In oare reden kin wêze om de goaden te befoarderjen foar in suksesfolle jacht of om de jagers te beskermjen dy't op jacht giene. De ûnderwerpen skildere op 'e muorren fan' e grotten wiene meast bisten, soms minsken.
Njonken dizze grotskilderijen snijden se ek lytse figuerkes út bonken of ivoar. Dizze figueren soene gelok bringe yn 'e jacht.
Het arrangement Skiednis Epoche 01 01 - libbensstyl fan jagers en samlers is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen
4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en
publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of
bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Prehistoarje betsjut letterlik foar skiednis . Of de tiid foardat minsken skreaune boarnen efterlitten.
De earste minsken libbe fan de jacht en alles wat se ûnderweis ytber fûnen. Dêrom neame wy dizze minsken jager-samlers .
De earste hominiden wennen wierskynlik sa'n 4 oant 6 miljoen jier lyn yn East-Afrika. Ferskate minsklike soarten libbe njonken inoar. Wy witte net krekt hoe't dizze humanoïden libbe.
Yn ús streken, de lege lannen , wenne oan 'e ein fan 'e iistiid in folk fan rendierjagers . Nederlân en it gebiet fan de hjoeddeiske Noardsee wie in toendra mei grutte keppels rindieren. Rendierjagers folgen de keppels en jagen yn lytse groepkes. Om't dy minsken altyd ûnderweis wiene, wennen se yn tinten fan rindierhûden.
De jagers en samlers wennen yn tinten of hoalen en hiene in pear besittings. Grotskilderijen wurde faak fûn yn grotten.
