4 - Zoek informatie

4 - Zoek informatie

Zoek informatie

Introductie

Je hebt je zoekvragen en zoektermen op een rijtje en je hebt je informatiebronnen gekozen. Nu kun je echt gaan zoeken. In deze module leer je een aantal technieken om effectiever te zoeken:

  • Combineren & uitsluiten
  • Exact phrase
  • Trunkeren
  • Maskeren met wildcards
  • Trefwoorden gebruiken
  • Citation tracking

Tot slot krijg je een overzicht met tips om je zoekresultaten te verbeteren. Wat kun je doen als je te weinig goede resultaten hebt? Wat doe je als je juist teveel resultaten hebt?

Kijk goed naar de verschillende mogelijkheden voordat je gaat zoeken. De zoekmogelijkheden bepalen de manier waarop je gaat zoeken.

 

Eenvoudig of geavanceerd zoeken

De meeste databases en zoekmachines hebben op hun startpagina een eenvoudige zoekbalk. In deze zoekbalk kun je een enkele zoekterm invullen, maar je kunt ook zoektermen combineren, bijvoorbeeld:

school AND amsterdam

Meestal zijn er ook nog uitgebreidere mogelijkheden. Deze vind je bij geavanceerd zoeken. Dit wordt ook wel advanced search of multi-field search genoemd.

Met geavanceerd zoeken kun je je zoekopdracht veel preciezer formuleren, begrippen combineren of juist uitsluiten. Je kunt meer zoektermen tegelijk opgeven, in verschillende zoekvelden.

ZOEKTECHNIEKEN

Als je met een zoekmachine of in een database gaat zoeken typ je vaak maar wat woorden in. Bij eenvoudige vragen zul je op die manier meestal ook het gezochte antwoord vinden. Vaak is dat echter niet voldoende.

Gebruik de extra mogelijkheden die zoekmachines en databases je bieden en je krijgt een veel beter resultaat.

Omdat een zoekmachine of database geen 'gewone mensentaal' begrijpt moet je de zoekvraag aanpassen.

Je leert in deze module een aantal technieken die je hiervoor kunt gebruiken.

... Woorden combineren

Relaties tussen zoektermen

Als je met meerdere termen tegelijk gaat zoeken, moet je precies aangeven wat de relatie tussen de zoektermen is..Er bestaan drie basisrelaties tussen zoektermen:

  • Beide termen moeten in het zoekresultaat voorkomen (AND), bijvoorbeeld soccer AND Amsterdam.
  • Ten minste een van de termen moet voorkomen (OR), bijvoorbeeld soccer OR tennis.
    Dit is ook handig bij synoniemen, bijvoorbeeld children OR kids
  • Een term moet worden uitgesloten (NOT), bijvoorbeeld reading NOT disorder.

Grafisch worden de relaties tussen zoektermen zo weergegeven:

Soms moet je de relatie tussen zoektermen zelf aangeven door AND, OR en NOT tussen de zoektermen te typen. In Nederlandstalige databases kan het zijn dat je EN, OF en NIET moet gebruiken.

In de meeste databases en zoekmachines vind je bij geavanceerd zoeken een zoekformulier waarin je kunt kiezen voor een van deze opties. Vaak kun je de verschillende opties ook combineren.

 

Voorbeeld met Web of Science

Je zoekt informatie over de invloed van social media op jongeren. Je wil publicaties opzoeken waarin beide termen voorkomen.

Opeens bedenk je dat adolescents een belangrijke alternatieve term voor teenagers is. Je past je zoekactie aan zodat de term social media in combinatie voorkomt met tenminste één van de termen teenagers of adolescents.

Let op: Als je zowel met AND als OR combineert dan moet je de OR-combinatie bij de meeste geavanceerde zoekformulieren binnen één zoekveld plaatsen (bovenstaand plaatje). Doe je dat niet, dan weet de zoekmachine niet welke zoektermen bij elkaar horen, en krijg je niet altijd de gewenste resultaten.

Op dit moment ben je niet geïnteresseerd in artikelen over marketing. Je wilt artikelen vinden over social media in combinatie met de termen teenagers of adolescents, maar zonder de termen marketing of advertising.

 

Termen nesten

In veel databases is het ook mogelijk om complexere zoekopdrachten in één keer in te voeren. Dit heet ook wel nesten. Je doet dit met behulp van ronde haakjes.


Het voorbeeld van hierboven kan je ook in als volgt invoeren:

"social media" AND (teenagers OR adolescents)

Het is belangrijk dat je haakjes plaatst om zoektermen die bij dezelfde component horen, want anders kan het zijn dat de database de termen anders met elkaar combineert dan jij wil. Stel we laten de haakjes weg bij het voorbeeld, dan zoekt de database niet alleen documenten over social media en teenagers, maar ook documenten over adolescents zonder dat daar social media in voorkomt. Dat komt omdat de database je zoekopdracht dan als volgt opvat:

("social media" AND teenagers) OR adolescents

Zoals je kan zien in het screenshot van de zoekgeschiedenis, kan dit een behoorlijk groot verschil maken.

... Exact phrase

Woorden combineren m.b.v. aanhalingstekens

Soms wil je zoeken naar een exacte woordcombinatie.

Woordcombinaties of hele zinnen kun je tussen aanhalingstekens zetten. Deze combinatie of zin moet dan precies zo in het gezochte document voorkomen. Dit is heel handig als je zoekt naar een naam of een samengesteld begrip omdat je dan minder last hebt van ruis in de resultaten.

Als je in een bron als Google Scholar of Web of Science de aanhalingstekens weglaat, vat de zoekmachine de spatie tussen de twee woorden op als een AND.

Voorbeeld

Stel je zoek naar artikelen over "parent training". Als je de aanhalingstekens weglaat, hoeven parent en training niet naast elkaar te staan in de tekst. De zoekmachine vat je opdracht dan op als parent AND training. Je vindt dan ook veel artikelen waarbij de kinderen training ontvangen, en de ouders elders genoemd worden in de tekst. Waardoor je resultaten een stuk minder relevant kunnen zijn.

 

Nice to know: Proximity operators

Soms wil je niet alleen documenten vinden waar termen naast elkaar staan ("online lecture"), maar ook documenten waar termen dichtbij elkaar in de buurt staan ("online psychology lecture"). Om te zorgen dat je alleen documenten vindt waar je zoektermen vlak bij elkaar staan, kan je gebruik maken van zogenaamde proximity of adjacency operators. Hoe dit werkt verschilt per database. Hieronder vind je de meest voorkomende:

NEAR/x

Voorbeeld online NEAR/3 lecture
Uitleg Er staan maximaal drie woorden tussen online en lecture. Je kan dit aantal aanpassen door het cijfer te veranderen
Databases Web of Science en alle databases van Proquest zoals Worldwide Political Science Abstracts en Linguistics and Language Behavior Abstracts
Woordvolgorde In Proquest databases gebruik je PRE/x als woordvolgorde van belang is.

ADJx

Voorbeeld online ADJ3 lecture
Uitleg Er staan maximaal twee woorden tussen ‘online’ en ‘lecture’ (het laatste woord wordt meegeteld, waardoor je uitkomt op ADJ3). Je kan dit aantal aanpassen door het cijfer te veranderen
Databases Ovid databases zoals PsycINFO, Medline en ERIC

Nx

Voorbeeld online N3 lecture
Uitleg Er staan maximaal drie woorden tussen ‘online’ en ‘lecture’. Je kan dit aantal aanpassen door het cijfer te veranderen
Databases EBSCO databases zoals SocIndex, Anthropology Plus, Academic Search Premier, SportDiscus and CINAHL
Woordvolgorde Als woordvolgorde van belang is gebruik je Wx

 

Bekijk de handleiding van een database voor meer informatie.

... Trunkeren

Wil je woordvarianten vinden, dan kun je het eind van een zoekwoord vervangen door een teken. Dit heet trunkeren. De tekens die je daarvoor gebruikt heten wildcard of joker en zijn meestal een asterisk (*) of een vraagteken (?).

In het voorbeeld vind je met childbirth* veel minder publicaties dan met child*, maar ze zijn wel specifieker. Want als je onderwerp geboorte is, heb je vast geen interesse in artikelen over alle kinderen.

Het teken dat je gebruikt om te trunkeren kan per database verschillen. Soms verschilt ook het aantal tekens dat met één teken wordt vervangen. Meer informatie daarover kun je altijd bij de help van de betreffende database vinden.

... Maskeren

Niet alleen aan het eind, maar ook binnen zoekwoorden kun je één of meer letters vervangen door een teken. Dit heet maskeren. De tekens die je daarvoor gebruikt heten wildcard of joker. Meestal is dit een vraagteken (?) of een hekje (#), maar dit kan per database verschillen. Ook kan het per database verschillen hoeveel tekens door één wildcard of joker worden vervangen (0, 1 of oneindig). Kijk daarvoor in het helpbestand van de betreffende database.

Voorbeelden

Engelse en Amerikaanse spelling

Globali?ation

 

Behavio?r

 

Col?r

Globalisation

Globalization

Behavior

Behaviour

Color

Colour
Oude en nieuwe spelling: c of k? A?tie

Actieonderzoek

Aktieonderzoek
Wel of geen tussen N? Panne?koek

Pannekoek

Pannenkoek

... Trefwoorden

In bibliotheekcatalogi en databases kom je vaak trefwoorden tegen. In het Engels worden deze meestal keywords of subject headings genoemd. Deze worden toegevoegd aan de omschrijving van een publicatie om de kans te vergroten dat jij deze publicatie vindt. Als de titel van een boek bijvoorbeeld niet goed omschrijft waar het over gaat, kan een trefwoord ervoor zorgen dat je het boek toch vindt.

Voorbeeld uit CatalogusPlus

Andersom kan je deze kennis ook gebruiken als je op zoek bent naar synoniemen en gerelateerde zoektermen. Als je nog geen goede zoektermen hebt, maar wel al een publicatie die goed de lading dekt, neem dan eens een kijkje bij de trefwoorden van de publicatie in een database zodat je met die informatie je zoekopdracht kunt verbeteren. Veel databases hebben een trefwoordenlijst of index waarin je alle gebruikte trefwoorden kunt terugvinden.
Sommige databases hebben een thesaurus. Daarin kun je ook de onderlinge relaties tussen trefwoorden en onderwerpen zien.

 

... Verschillende zoekingangen

Meestal typ je je zoekopdracht in de eerste zoekbalk die je tegen komt (eenvoudig zoeken of basic search). Je zoekt daarmee in alle informatie tegelijk. Dit kan handig zijn, maar geeft vaak veel irrelevante treffers. Je kunt soms beter een specifieke zoekingang kiezen;

Voorbeeld SocINDEX

Stel je zoekt naar publicaties over de bekende antropologe Margaret Mead (en niet van Margaret Mead). De volgende specifieke zoekingangen kunnen dan interessante resultaten opleveren:

  • title
  • people
  • abstract

Wat de beste optie is, hangt altijd samen met je onderzoeksvraag. Over het algemeen is beperken tot zoeken in de samenvatting (abstract) een goede optie. En als je echt veel last hebt van ruis, werkt beperken tot de titel informatie vaak heel goed. In dit specifieke geval is de zoekingang voor personen (people) ook interessant.

Bij vakspecifieke databases kan het de moeite zijn om te kijken of er zoekingangen zijn die relevant zijn voor je onderzoeksvraag. Zo heeft PsycINFO een veld voor psychologische te sts en heeft SocINDEX velden voor personen en lokaties. Je kunt deze vinden in het drop-down menu van de advanced search of multi-field search.

 

... Begrenzingen

Zoek je naar een document in een specifieke taal, uit een bepaalde periode of in een bepaalde verschijningsvorm? Begrenzingen kunnen je daarbij helpen. Je kunt je zoekresultaat aan de hand van dit soort gegevens beperken, bijvoorbeeld op:

  • Wel of geen peer review
  • Taal
  • Publicatiedatum of -periode
  • Materiaalsoort, bijvoorbeeld: tijdschriftartikel, krantenartikel, boek of audiovisueel

Let op! De functie begrenzingen kan verschillende namen hebben. Veel voorkomend zijn: limits, refine my results, narrow by en filter. De volgende database specifieke begrenzingen zijn mogelijk ook interessant:

  • CatalogusPlus: beschikbaarheid van de publicatie. Dus online of bij een bibliotheek in de buurt
  • PsycINFO: leeftijdsgroepen, onderzoeksmethodologie. Zie ook de tutorial Zoekresultaat verfijnen
  • ERIC: onderwijsniveau. Dit werkt op dezelfde manier als bij PsycINFO
  • Web of Science en Scopus: filter op vakgebied nadat je een zoekopdracht gedaan hebt

 

... Thesaurus

Veel databases hebben een thesaurus waarin je alle gebruikte trefwoorden in die database kunt terugvinden. Je kan hier zoeken naar zoektermen om je zoekopdracht mee aan te vullen. Zeker vakspecifieke databases hebben vaak een goede thesaurus om je te helpen met het vinden van zoektermen.

Voorbeeld

Stel je bent op zoek naar literatuur over Engelstalig onderwijs. Omdat de meeste resultaten die je vindt gaan over het leren van Engels in Engelstalige landen, besluit je de thesaurus van de onderwijskundige database ERIC te raadplegen. Die geeft je de volgende suggesties:

Als je vervolgens doorklikt op een van de suggesties, krijg je meestal bredere, smallere en gerelateerde trefwoorden te zien. Dit kan handig zijn voor het vinden van nieuwe zoektermen.

Als je meer wilt weten over werken met de thesaurus, kijk dan in de help sectie van de database waar je mee wilt werken.

ZOEKMETHODEN

Als je een zoekactie start, typ je misschien eerst enkele woorden om te kijken of je snel interessante informatie kunt vinden. Deze zoekmethode noemen we quick & dirty. Vaak kom je hiermee een heel eind, maar er zijn nog andere manieren om informatie te zoeken.

... Citation Tracking

Bij veel publicaties, zowel online als op papier, vind je achterin een literatuurlijst. Hierin geeft de auteur een overzicht van de gebruikte literatuur of doet hij aanbevelingen voor meer interessante literatuur over het onderwerp. Op deze manier kun je op het spoor komen van andere bruikbare boeken of artikelen. Deze methode noemen we ook wel backward citation tracking, omdat je hiermee literatuur vindt die ouder is dan het artikel.

In databases zoals Web of Science, Scopus en Google Scholar kan je ook bekijken wie er naar een artikel verwijst. Dit noemen we ook wel forward citation tracking of sneeuwballen omdat je hiermee nieuwere artikelen kunt vinden dan het artikel dat je voor je hebt. Dit is een handige zoekstrategie als je een bron gevonden hebt die wel relevant is, maar te oud.

Voorbeeld

 

 

De literatuurlijst van dit artikel uit Web of Science bevat 47 verwijzingen, en er zitten 147 nieuwere artikelen in Web of Science die dit artikel in hun literatuurlijst hebben.

... Uitbreiden en beperken

In bedenk zoektermen heb je gezien dat elke zoekvraag uit meer componenten bestaat, en heb je voor elke component een set geschikte zoektermen gemaakt.
Het toevoegen van componenten (met AND) zorgt er meestal voor dat je resultaten relevanter worden, terwijl het toevoegen van synoniemen en gerelateerde termen (met OR) ervoor zorgt dat je meer relevante resultaten vindt. Dit kan een groot effect hebben op je resultaten.

Voorbeeld uit Web of Science

Zoektermen Resultaten
food AND elderly 5.125
food AND elderly AND "well-being" 162
eating AND elderly AND social 172
(food OR eating) AND (elderly OR dementia) AND ("well being" OR "quality of life" OR social) 583

 

Zoals je ziet, zijn er heel veel combinaties mogelijk. Het zal in de praktijk altijd een kwestie van uitproberen zijn wat werkt en wat niet. Kijk daarom ook kritisch naar je resultaten en pas je zoekopdracht daarop aan.

Uitbreiden van zoektermen

Je begint simpelweg met het intikken van één zoekterm. De kans is groot dat je teveel resultaten krijgt waarvan er ook veel niet relevant zijn. Door een tweede zoekterm toe te voegen zoek je al specifieker. Ga hiermee door tot je op een punt komt dat de resultatenlijst er op het eerste gezicht goed uitziet. Als blijkt dat je vervolgens heel erg weinig artikelen hebt, kijk dan bij welke componenten het zinvol is om synoniemen en gerelateerde zoektermen toe te voegen.

Beperken van zoektermen

Deze zoekmethode werkt andersom. Je begint met een groot aantal zoektermen die volgens jou allemaal moeten voorkomen in je zoekresultaten. Je zet ze allemaal achter elkaar in het zoekvenster. Kijk vervolgens naar je resultaten om te zien of er woorden tussen zitten die voor veel ruis zorgen en haal die weg. Als je heel weinig resultaten hebt, kan je ook overwegen om niet alle componenten te gebruiken.

Zoekgeschiedenis

Een fijn hulpmiddel bij het uitbreiden en beperken van zoektermen is de zoekgeschiedenis. Met behulp van de zoekgeschiedenis kan je stapsgewijs een zoekvraag opbouwen door eerst de losse componenten uit te werken en vervolgens te gaan kijken wat combinaties opleveren.

Voorbeeld PsycINFO

Als je geen zoekgeschiedenis functie ziet, kijk dan in het helpbestand van de betreffende database. Hou er rekening mee dat niet alle databases een zoekgeschiedenis hebben.

... Parelgroeien

Parelgroeien kun je goed gebruiken in de oriëntatiefase als je de juiste zoektermen niet weet. Je begint een zoekactie en kijkt vervolgens of de (lijst met) resultaten, de websites of documenten zelf, andere en misschien wel betere zoektermen bevatten.

Voorbeeld uit Web of Science:

Onderstaand artikel heb je gevonden tijdens je zoektocht naar literatuur over de sociale aspecten van voeding bij bejaarden. Zoals je kunt zien, bevat dit artikel veel mogelijke zoektermen waarmee je verder kunt zoeken

 

Zoekresultaat verbeteren

Te weinig zoekresultaten?

Als het resultaat van je zoekactie te beperkt is, kan dat verschillende oorzaken hebben.

Heb je de juiste bron gekozen?

Ligt het aan je zoekopdracht?

  • Controleer je zoekvraag en pas deze zonodig aan.
    • Formuleer je vraag anders.
    • Kijk of alle componenten wel nodig zijn.
    • Het zou ook kunnen zijn dat er weinig of geen informatie over jouw onderwerp bestaat en je een ander onderwerp moet kiezen.
  • Gebruik andere of minder specifieke zoektermen.
    • Controleer je zoektermen, heb je je termen bijvoorbeeld juist vertaald en heb je ook nagedacht over synoniemen en spellingsvarianten?
      • Kan een AI-tool je hier misschien nog mee helpen?
      • Zijn er zoektermen waar truncatie of maskering meer nuttige resultaten kan opleveren?
    • In een vakspecifieke database moet je soms met andere termen zoeken dan in een algemene database.
    • Let op! Door minder specifieke zoektermen te gebruiken wordt de hoeveelheid hits hoger, maar het aandeel relevante hits kan lager worden.
  • Geef minder begrenzingen aan.
    • Artikelen uit de laatste twee jaar zijn misschien het meest geschikt, maar misschien is er juist in de jaren daarvoor veel over je onderwerp gepubliceerd.
    • Beperk je niet tot Nederlandstalige publicaties. Er wordt veel meer Engelstalig gepubliceerd.

 

Teveel zoekresultaten?

Als je teveel niet-relevante informatie vindt, zijn er verschillende mogelijkheden om je zoekactie aan te passen:


Heb je de juiste bron gekozen?

Ligt het aan je zoekopdracht?

  • Controleer je zoekvraag en pas deze zonodig aan.
    • Is je onderzoeksvraag niet te breed?
    • Kijk of je nog componenten op een zinvolle manier kunt toevoegen
  • Gebruik andere of specifiekere zoektermen.
  • Perk je zoekopdracht in met behulp van exact phrase of een proximity operator
  • Geef begrenzingen aan.
    • begrenzingen op bepaalde publicatietypes of op publicatiedatum
    • een bepaalde zoekingang kiezen, bijvoorbeeld zoeken op auteur of titel

Samenvatting

In deze module heb je technieken geleerd waarmee je efficiënt in de gekozen informatiebronnen kunt zoeken.

Je weet nu hoe je zoekwoorden combineert met AND, OR en NOT en spellingsvarianten meeneemt door middel van trunkeren en maskeren. Je hebt geleerd hoe je met exacte uitdrukkingen kunt zoeken en je kunt slim gebruik maken van de verschillende zoekingangen in een database.
Ook heb je een aantal methoden geleerd om op basis van je zoekresultaat meer recente of betere literatuur op te zoeken. Dit doe je door gebruik te maken van literatuurverwijzingen en citaties en te variëren met het aantal zoekwoorden. Dit alles hangt natuurlijk af van de mogelijkheden van de verschillende databases.

  • Het arrangement 4 - Zoek informatie is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Team Informatievaardigheid, Bibliotheek UvA
    Laatst gewijzigd
    2025-07-04 15:44:55
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    444444
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    4 uur 0 minuten

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van