MZA 2023A TEAM Psychopathologie versie 2

MZA 2023A TEAM Psychopathologie versie 2

Handleiding voor de docent

Handleiding docenten

Als voorbereiding op de landelijke kennistoets is deze Wikiwijs gemaakt. De Wikiwijs is op HBO niveau voor de opleiding Leraar gezondheidszorg en welzijn. De Wikiwijs vraagt geen uitgebreide klassikale uitleg en is zo ontwikkeld dat het zelfstandig door de studenten doorlopen kan worden.

Deze Wikiwijs bestaat uit de volgende onderwerpen: angststoornissen, depressie, psychoses en tot slot schizofrenie. Zowel de anatomie, pathologie en de fysiologie wordt behandeld. Elk thema bevat video’s en interactieve onderdelen en aan het einde van dit leerarrangement staat er een summatief zelftoets klaar.

Aan de linkerkant staan in de balk de hoofstukken genoemd en onderaan zijn pijltjes te vinden om door te gaan naar het volgende onderdeel of hoofdstuk. Ook staan er links in de Wikiwijs die je doorverwijzen naar extra informatie en bronnen.

Onderstaande digitale tools zijn verwerkt in Wikiwijs. De digitale tools zijn beschikbaar zonder dat hiervoor geregistreerd moet worden. Hier is bewust voor gekozen zodat alle studenten altijd toegang hebben tot deze lesstof over psychopathologie.

- Quizlet ''Bij Quizlet zijn we van mening dat iedereen alles kan leren. Alles wat je nodig hebt is doorzettingsvermogen, de juiste begeleiding en de middelen om te slagen. We weten dat de druk op leerlingen hoger dan ooit is. Hierdoor kunnen ze ontmoedigd raken, angsten ontwikkelen en de moed helemaal laten zakken. Het is aan ons iedere leerling de middelen en het vertrouwen te geven om te kunnen slagen, ongeacht wat zijn motivatie en doelen zijn'' geciteerd (Quizlet, 2022)

- Socrative ''Socrative is een gratis app waarmee je toetsen kunt afnemen. Dit kan op verschillende manieren: via uitgebreide quizzen, snelle vragen of via een geïntegreerde game: Space Race. Naast de reguliere quizzen kun je met Socrative ook een Space Race met je klas spelen (Socrative, 2022)''.

- Educaplay: Educaplay is een online tool waarmee je verschillende soorten interactieve oefeningen kan maken: gatentekst, videoquiz, gehusselde zinnen, raadsel, dictee, kruiswoordraadsels, aanwijsvragen of combinatie-oefeningen. Bij elke oefening wordt de score bijgehouden, zodat er ook een spelelement in zit. Naast het zelf maken van oefeningen kan je ook gebruikmaken van oefeningen die door anderen gemaakt zijn''  (Educaplay, 2022).

Vakinhoudelijk onderdeel van de Kennisbasis Gezondheidszorg en Welzijn:

Subdomein 4.4: Psychopathologie

Leerdoel:

De student legt oorzaken, verschijnselen, diagnose, behandeling en begeleiding van psychiatrische ziektebeelden uit.

Omdat psychopathologie een breed onderwerp is hebben we gekozen om het te beperken tot de volgende onderwerpen:

 

1.Inleiding

Beste student(e),

De lessenreeks Psychopathologie is ontwikkeld voor de lerarenopleiding Gezondheidszorg & Welzijn van de Hogeschool Arhnem en Nijmegen (HAN) en is samengesteld door Stijn Bruggeman en Mohammad Kouis. De lessen zijn geschikt voor toetsvoorbereiding, het opfrissen van kennis en ter verdieping in het onderwerp psychopathologie.

Welkom in de wereld van psychopathologie. Je gaat aan de slag met de theorie en met bijpassende opdrachten en digitale tools. Aan het einde van de studiewijzer is er een diagnostische toets om je kennis te toetsen.

Als eerst volgt een beknopte beschrijving van de anatomie van de hersenen. Daarna verdiep je je in de fysiologie (gedrag en ook de geest) en tot slot de pathologie (ziektebeelden).

Wat zijn de thema's?

  • Oorzaken, pathologie en verschijnselen kennen van:
    • Angststoornissen
    • Stemmingstoornissen
    • Psychoses
    • Schizofrenie
  • Voorbereiden op de kennistoets
  • Begrippen van psychiatrische stoornissen

Hoe ga je het doen?

  1. Kijk de filmpjes, lees de teksten en maakt de opdrachten in Wikiwijs
  2. Oefen de begrippen door gebruik te maken van de digitale tools
  3. Maak de diagnostische toets

Lesduur: 60 minuten

Psychopathologie

Het woord psychopathologie komt uit het oude Grieks: psychè betekent geest, pathos betekent pijn en logos betekent leer of inhoud. Psychopathologie is dus de leer van psychische ziekte. Psychopathologie is een deelgebied van de psychologie maar ook van de psychiatrie. De psychopathologie is een wetenschap die aan de basis ligt van de behandelingen. Het is ook een beschrijvende wetenschap van de psychische ziektebeelden.

Leerdoel:

Na de e-learning kan je uitleggen wat de oorzaken, verschijnselen, diagnose, behandeling en begeleiding van psychiatrische ziektebeelden zijn van:

Bron: prinsenpsychologie, 2022.

 

 

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

2. Voorkennis toets

3. Hersenen: Functies en stoornissen

Hersenen

Oefening: Vragen hersenen

Start

4. Angststoornissen

4.1.1 Angststoornissen

Angst is een normale verschijnsel. Het is een reactie op een bedreiging vanuit de omgeving. Bij mensen kun je bij hevige angst drie soorten reacties waarnemen: vluchten, verstijven en vechten.
Deze reacties zijn functioneel om te kunnen overleven. Sommige mensen zijn bang voor spinnen, muizen of hoogtes. Hoewel deze angsten vervelend genoeg zijn, leiden niet tot functieverlies of opname. Als angst het leven van iemand gaat beheersen, is er sprake van een ziekelijke of pathologische angst. De angst wordt dan een belemmering om normaal te functioneren.

Angst komt voor als symptomen bij andere psychische stoornissen zoals:

  • Fobie
    Mensen met een fobie zijn erg bang voor specifieke dingen, plekken, dieren of situaties. Deze angst kan samengaan met lichamelijke verschijnselen als hevig transpireren, hartkloppingen, een drukkend gevoel op de borst en paniekgevoelens. Ook al weet de persoon in kwestie dat zijn angst zonder reden is, de angst wint het bijna altijd van deze wetenschap. Heel veel mensen hebben ongegronde angsten. Er wordt echter pas van een fobie gesproken als de angst het dagelijks leven ernstig belemmert.

​Bron: Hersenstichting, 2022

4.1.2 Verschillende fobieën

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

Er zijn verschillende vormen van Fobie:

  • Sociale fobie
    Sociale fobie komt naar voren als iemand heel bang is om dingen te doen ten overstaan van anderen (angst voor mensen). De angst om ‘af te gaan’ of in verlegenheid gebracht te worden is zo groot, dat sociale situaties een presentatie houden, maar ook op bezoek gaan bij anderen. Het wordt ook wel sociale angststoornis genoemd.
  • Specifieke fobieën
    Als je een specifieke fobie hebt, heb je een grote angst voor een bepaald ding, dier of situatie. Je weet dat de angst die je hebt overdreven of onredelijk is. Toch doe je je best om datgene waar je angstig van wordt te vermijden
  • Agorafobie                                                                                                                                                Iemand met agorafobie vermijdt bepaalde situaties buiten de deur. De persoon ontwijkt plekken uit angst dat ontsnappen moeilijk zal zijn of omdat er in deze situaties geen hulp beschikbaar is als hij/zij in paniek raakt
  • Paniekstoornis
    Iemand die een paniekstoornis heeft, wordt regelmatig overvallen door een korte en hevige angst. De paniek volgt op lichamelijke verschijnselen als ademnood, pijn op de borst, hartkloppingen, misselijkheid, duizeligheid en hevige transpiratie. Deze verschijnselen zijn ongevaarlijk en vaak het gevolg van te veel oppervlakkig in- en uitademen, maar worden door de patiënt verkeerd geïnterpreteerd: vaak denkt hij/zij een hartaanval door te maken. De persoon heeft het gevoel dat hij/zij de controle over zichzelf gaat verliezen en is bang om flauw te vallen, gek te worden of dood te gaan.
  • Posttraumatisch stressstoornis (PTSS)
    Posttraumatisch betekent (na het trauma). Iemand die een verschrikkelijke ervaring heeft meegemaakt kan daar heel lang klachten aan overhouden. Hij kan er ook na lange tijd opnieuw last van krijgen, bijvoorbeeld door het ophalen van herinneringen. Oorlogsslachtoffers kunnen vele jaren later de aangrijpende ervaringen gaan herbeleven. Vaak gaat dit gepaard met angstvallen, slaapstoornissen en nachtmerries. Het is belangrijk dat iemand met posttraumatische stressstoornis begrip en erkenning ondervindt van zijn omgeving.
  • Sociale angststoornis
    Het wordt ook bij sommige bronnen (sociale fobie) genoemd.Bij een sociale angststoornis ben je in het algemeen bang voor sociale situaties zoals: presenteren of feesten.Je durft bijvoorbeeld niet een presentatie te houden of bij iemand op bezoek te gaan. Je kunt bijvoorbeeld heel bang zijn om dingen te doen in het bijzijn van anderen. Bij een sociale angststoornis ben je bang voor het negatief oordeel van anderen. En bijna altijd onderschat je de ernst van je probleem.
  • Piekerstoornis
    Bij een piekerstoornis ben je op elk moment gespannen. Dit heet ook een gegeneraliseerde angststoornis. Je maakt je druk over gewone dingen. Je piekert over je gezondheid bijvoorbeeld, of over je werk. Je bent bang dat er iets vreselijks zal gebeuren, ook al is hier geen enkele aanleiding voor (Hersenstichting, 2022).

4.2 Oorzaak

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

4.2.1 De oorzaken van angststoornissen

Angst is een normaal gevoel, als mensen hebben we dat gevoel nodig om te kunnen overleven. Bij een angststoornis is het gevoel in de war. Voor een angststoornis is niet één oorzaak aan te wijzen. Zowel lichamelijke als sociale en psychische factoren spelen een rol.

Erfelijkheid speelt een rol. Bij de ene soort angststoornis is erfelijkheid belangrijker dan de andere. Daarom komen stoornissen in sommige families vaker voor dan in andere. De ene persoon heeft dus meer aanleg om in situaties met angst te reageren dan de ander. Ook lijden vrouwen vaker aan angststoornissen dan mannen.
Boodschapperstoffen (neurotransmitters) spelen een grote rol in het angstcircuit in de hersenen. Het gaat vooral om de stoffen serotonine, dopamine en noradrenaline. Bij mensen met een angststoornis werken deze boodschapperstoffen niet goed.
Ingrijpende gebeurtenis Als je een gebeurtenis in je leven meemaakt die stress geeft, zoals een overlijden of geboorte, werkeloos worden, je huis verbouwen of naar ander werk overstappen, heb je meer kans op een angststoornis. Ook langer bestaande zaken spelen bij het ontstaan van angststoornissen een rol. Denk aan een laag inkomen, lage opleiding, eenzaamheid of een gebrek aan sociale steun. In de jeugd kunnen zich situaties voordoen die de kans op een angststoornis in het latere leven vergroten. Denk bijvoorbeeld aan je vaak buitengesloten voelen of regelmatig gepest worden. Het kan je hier gevoelig maken voor het ontwikkelen van een angststoornis en zo kunnen klachten ontstaan.
Karakter; Sommige karaktertrekken, bijvoorbeeld introvert zijn, kunnen het risico op een angststoornis verhogen. Introverte mensen letten namelijk erg op de eigen gevoelens en gedachten, zijn snel bezorgd en reageren snel met emoties als angst en somberheid. Je karakter ontstaat deels uit hoe je genetisch bent gemaakt, maar ook door de ervaringen die je in je leven hebt meegemaakt, en dingen die je jezelf hebt aangeleerd.

Bron: (Ik heb een angst- en piekerstoornis | Thuisarts.nl, 2019).

4.2.1 Oorzaak fobie

De oorzaak van fobie:
Er zijn weinig onderzoeken verricht naar de biologische achtergronden van fobieën.
Agorafobie; er is niet één oorzaak aan te wijzen voor het ontstaan van agorafobie. Wel is er net als bij het ontstaan van andere angststoornissen, een verband tussen negatieve of stressvolle gebeurtenissen tijdens de kinderjaren. Denk hierbij aan een scheiding of het overlijden van een van de ouders. Ook een andere stressvolle gebeurtenis kan aanleiding geven voor het ontwikkelen van agorafobie, zoals een beroving op straat of een onverwachte paniekaanval in een winkel.
Agorafobie is voor ruim 60% erfelijk. Als een van de ouders agorafobie heeft, heeft het kind ook meer kans om agorafobie te ontwikkelen.

Sociale fobie komt biologisch gezien waarschijnlijk sterk overeen met de paniekstoornis: ook hier wordt uitgegaan van een verstoorde werking van noradrenaline en het serotoninesysteem.

Specifieke fobie ontstaat soms na een gebeurtenis die traumatisch of beangstigend voor je is. Bijvoorbeeld aangevallen worden door een dier, vastzitten in een lift, of bijna uit een raam vallen. Het kan ook zijn dat je een specifieke fobie ontwikkelt na getuige te zijn geweest van een ingrijpende gebeurtenis die een ander overkomt (bijvoorbeeld iemand zien vallen van grote hoogte).

De oorzaak van paniekstoornis
De oorzaak ervan is niet duidelijk. Erfelijkheid, boodschapperstoffen, opvoeding en ervaringen uit het verleden, ingrijpende gebeurtenis en angst hebben waarschijnlijk invloed op het ontstaan van een paniekstoornis

De oorzaak van Posttraumatisch stressstoornis (PTSS)
Als je een heftige en schokkende gebeurtenis meemaakt en deze niet goed verwerkt, dan kun je PTSS krijgen. Dit kan bijvoorbeeld een situatie zijn waarin je leven gevaar liep. Zoals een natuurramp, een oorlog, of een overval. Maar het kan ook een situatie zijn waarin iemand je als kind veel pijn deed. Of een gebeurtenis waarbij je ernstig lichamelijk gewond raakte. Zoals een verkeersongeluk. Ook door de plotselinge dood van een dierbare kun je PTSS krijgen.

De oorzaak van sociale-angststoornis
Waarom een sociale-angststoornis ontstaat, is nog niet precies bekend. Waarschijnlijk spelen zowel erfelijke als omgevingsfactoren een rol bij het ontstaan (zie oorzaak van sociale fobie)
Bron: (Hersenstichting, 2022i)

De oorzaak van pierkerstoornis
Piekerstoornis ontstaat meestal geleidelijk. Sommige mensen zijn liever alleen of gaan ze nieuwe situaties uit de weg. Zij schrikken vaak en worden snel bang. Dit soort angstklachten kunnen overgaan in een angst- en piekerstoornis.

Bron: (Ik heb een angst- en piekerstoornis, Thuisarts.nl 2019).

4.3 Verschijnselen

Verschijnselen
Er zijn vele soorten angststoornis met verschillende bijbehorende kenmerken, oorzaken en gevolgen. Welke angststoornis symptomen je ervaart, is heel persoonlijk en hangt deels af van het type angststoornis waarmee je te maken hebt. In veel gevallen kun je te maken hebben met lichamelijke klachten, zoals trillen, buikpijn, zweten of hoofdpijn. Maar je kunt ook last hebben van piekeren, vervelende gedachten of gedragsmatige veranderingen. Denk hierbij aan verstijven, huilen, angstige situaties vermijden, opstandig worden en vragen naar geruststelling.

Verschijnselen fobie
Een fobie is een pathologische angst die vaak ik een bepaalde situatie optreedt. Is deze situatie er niet dan heeft de persoon met deze angst geen klachten.

Agorafobie
De Agorafobie is een onderdeel van het geheel ‘fobie’. De verschijnselen die passen bij een agorafobie komen in een vorm van angstaanvallen waarbij de persoon met deze fobie vermijdingsgedrag gaat vertonen voor plaatsen waar deze angst ontstaat

Sociale fobie
Bij de sociale fobie zijn mensen angstig in sociale situaties en gaan deze situaties vermijden. Vaak weten mensen wel dat deze angst niet nodig is, maar toch blijven ze bang. Voorbeelden van dit soort situaties zijn een praatje met iemand maken, koffie drinken in gezelschap, in een restaurant eten met anderen, een toespraak houden en werken als er iemand meekijkt. In andere gevallen is men bang om voor zijn mening uit te komen, want misschien komt er wel ruzie van.
Specifiek fobie
In de situaties waar u bang voor bent, kun je allerlei klachten krijgen:

  • Hartkloppingen, zweten, koude rillingen, beven, duizeligheid
  • Benauwdheid, een vervelend gevoel in de borst
  • Tintelingen of een doof gevoel in handen en/of voeten
  • Droge mond, misselijkheid, maagklachten, braken of diarree
  • Het gevoel dat de omgeving er anders uitziet

Door deze verschijnselen kun je nog banger worden en in paniek raken. Meestal gaat de paniek snel over als dat waarvoor u zo bang bent, is verdwenen. Het kan zijn dat u de dingen of situaties die angst oproepen, gaat vermijden. U hoopt daardoor minder last te hebben van uw angst. Maar daardoor leert u niet met uw angst om te gaan. Het kan er juist voor zorgen dat u er last van houdt of dat het erger wordt. Mensen houden vaak lang last van een specifieke fobie. Bepaalde situaties zorgen dan telkens weer voor een paniekaanval.

Verschijnselen paniekstoornis
Een aanval bij een paniekstoornis kan de volgende klachten geven:

  • hartkloppingen, zweten, koude rillingen, duizeligheid, beven
  • benauwdheid, een vervelend gevoel op de borst
  • tintelingen of een doof gevoel in handen en/of voeten
  • droge mond, misselijkheid, maagpijn, braken of diarree
  • het gevoel dat de omgeving er anders uitziet
  • het gevoel dat u de controle over uzelf verliest, gek wordt of doodgaat

Verschijnselen posttraumatisch stressstoornis
Kenmerken van PTSS zijn:
De hele tijd op je hoede zijn en schrikken
Moeite met het bijhouden van je aandacht ergens
Nare dromen en/of moeite met slapen
Weinig contact zoeken met anderen
De gebeurtenis telkens opnieuw beleven door herinneringen
Niet in de buurt willen zijn van mensen of dingen die je aan het trauma herinneren
Angst, verdriet of spanning voelen als je aan het trauma denkt of erover praat.

Verschijnselen sociale-angststoornis
Als je een sociale-angststoornis heeft, ben je heel erg bang voor wat anderen van je denken. Je bent bijvoorbeeld bang dat anderen je raar vinden of vinden dat je slecht gedraagt. Die angst kan klachten geven, zoals hartkloppingen en benauwdheid. Hierdoor wordt jouw angst nog groter, en je bent bang dat anderen dit merken. Je kan in paniek raken.

Bron: (Mentaal Beter, 2021)

Verschijnselen van een piekerstoornis

  • piekeren
  • rusteloosheid
  • prikkelbaarheid
  • slechte concentratie
  • gespannenheid
  • moeheid
  • spierklachten
  • slaapproblemen

Op momenten dat de angst overheerst, hebben mensen met angst-piekerstoornis last van:

  • hartkloppingen, zweten, koude rillingen, duizeligheid, beven
  • benauwdheid, een vervelend gevoel in de borst
  • tintelingen of een doof gevoel in handen en/of voeten
  • droge mond, misselijkheid, maagpijn, braken of diarree
  • hoofdpijn, rood worden, flauwvallen
  • verwarring
  • het gevoel dat u de controle over uzelf verliest, gek wordt of doodgaat

Vermijden van spanningen

  • Mensen met een angst- en piekerstoornis kunnen slecht tegen spanning en onzekerheid. Nieuwe en onbekende situaties vermijden bijvoorbeeld bij voorkeur dicht bij huis op vakantie of elk jaar naar dezelfde plek.
  • Spanningen in relaties
  • Confrontaties gaan ze uit de weg.

Vluchten voor spanningen

  • Sommige mensen met een angst- en paniekstoornis vluchten voor spanningen door in bed te gaan liggen.
  • Of ze proberen hun zorgen en angst te verdringen door veel te eten.
  • Anderen gebruiken alcohol, drugs of kalmerende middelen om zich minder gespannen te voelen.

Bron: Ik heb een angst- en piekerstoornis Thuisarts.nl, 2019.

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

4.4 Diagnose

4.1 Diagnose
Het bespreken van het probleem is van belang. Een arts zal de patiënt specifieke vragen stellen naar zijn gedrag en naar hele gezondheid kijken om zijn klachten te kunnen begrijpen.
Daarna stelt de huisarts met hem een behandelplan op en kijkt wat hij of zij zelf voor de patiënt kan doen. Klachten ontstaan vaak geleidelijk. Als de patiënt er vroeg bij is, kan de huisarts zijn klachten met hulp van een praktijkondersteuner of van een psycholoog al helpen.
Er zijn ook verschillinde online testen beschikbaar! Merk je dat de patiënt vaak zenuwachtig is of last heeft van een gespannen en nare gevoel? Heeft hij last van hyperventileren of hartkloppingen? Of vermijdt hij bepaalde situaties of plekken? laat hem dan deze online zelftest doen om te achterhalen of hij last hebt van een angststoornis. Deze test kan een indruk geven van het type angststoornis waar wellicht sprake van is. Invullen is geheel anoniem en je ontvangt direct de uitslag na het afronden van de test.

klik op de link om de test te bekijken. https://mentaalbeter.nl/zelftesten/angststoornis-test/

Bron: Mentaal Beter, 2020.

4.5 Behandeling

4.5.1 Behandeling

De meeste angststoornissen zijn goed te behandelen.
Met gedragstherapie leer je om te gaan met het voorwerp of de situatie waar je bang voor bent. Dit wordt ‘’exposure’’ genoemd.
Met cognitieve therapie leer je waarom de angst niet reëel is en dat eigenlijk niet bang hoeft te zijn.
Ook kan de behandeling met medicijnen wordt gestaart. Rustgevend medicijnen, benzodiazepinen werken ontspannend en kalmerend. Een nadeel is dat je verslavend kan zijn, antidepressieve hebben invloed op de stemming en zijn ook effectief bij angstklachten. Het is belangrijk uiteindelijk dat je in staat bent het alledaagse leven weer op te pakken. Bespreek daarom je klachten met je huisarts.
Cognitieve gedragstherapie werkt goed bij de behandeling van een angststoornis.
Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie die u het beste kunt vergelijken met een praktische training. Het bestaat uit verschillende onderdelen: cognitieve therapie, ontspanningsoefeningen en exposure in vivo.

Therapie
Behandelingen die vaak goed werken zijn TG-CGT (Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie), Imaginaire Exposure, en EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Ook BEPP (Beknopte Eclectische Psychotherapie) en NET (Narratieve Exposure Therapie) zijn goede behandelingen tegen PTSS.

Medicijnen
Als deze behandelingen niet genoeg helpen, dan kan een arts/psycholoog medicijnen geven aan de patiënt. Zoals SSRI’s (selectieve serotonine-heropnameremmers). Een arts kan deze ook geven als een patiënt met PTSS ernstig somber is.
Door gesprekken met psycholoog of psychiater wordt een behandling gekozen die geschikt is voor de patiënt. Het ligt er aan de situatie van de patiënt en aan de patiënt zelf.

Bron: (Behandeling gegeneraliseerde angststoornis - Angststoornis - Diagnose of klachten - Reinier van Arkel, z.d.)

4.6 Digitale tool angststoornissen

De volgende digitale tool gaat over angststoornisen. Voor Quizlet is een account aanmaken niet nodig.

Gebruik de tool om te leren voor de toets.

https://quizlet.com/nl/746692168/angststoornis-flash-cards/

5. Stemmingsstoornis

Digitale tool: Kruiswoordpuzzel stemmingsstoornissen

Een kruiswoordpuzzel om de voorkennis over stemmingstoornissen te activeren. Succes!

https://www.educaplay.com/game/13571607-psychischpathologie.html

5.1 Persoonlijkheidsstoornissen

Stemmingsstoornis
1. Wat zijn stemmingsstoornissen?
Als je last hebt van een stemmingsstoornis, dan lukt het niet meer goed om te genieten en voel je je vaak de hele dag somber. Vaak word je niet meer vrolijk van dingen waar je vroeger wel blij van werd. Sommige mensen met een stemmingsstoornis voelen zich zo slecht dat ze nadenken over de dood of dat ze dood willen.                                                  
2. Vormen van stemmingsstoornis
- Depressie
Als je een depressie hebt, betekent het dat je mentaal lijdt. Je hebt er elke dag last van. Depressie is een ingewikkelde ziekte waarbij verschillende delen van je hersenen betrokken zijn.
- Manie
Is een periode van overdreven opgewektheid, waarbij men de realiteit uit het oog verliest. Soms kunnen ingrijpende gebeurtenissen, zoals een bevalling of het overlijden van een naaste, een manie uitlokken. Vaak worden perioden van manie afgewisseld met perioden van depressie. Dan is er sprake van een manische depressie
- Bipolaire stoornis
Bij een bipolaire stoornis kan je stemming van tijd tot tijd enorm wisselen. Je hebt periodes van weken tot maanden waarin je je overdreven goed voelt (manisch), maar ook periodes waarin je erg somber bent (depressief). Een bipolaire stoornis wordt ook wel een manisch-depressieve stoornis genoemd
- Depressie na bevalling (postpartum depressie)
Veel vrouwen hebben de eerste dagen na een bevalling snel last van spontane huilbuien, prikkelbaarheid, nervositeit en slaapproblemen. Maar sommige vrouwen zijn maandenlang somber. Ze zijn prikkelbaar, angstig en neerslachtig. Soms beginnen de klachten pas na enkele weken of als je stopt met borstvoeding geven of weer gaat werken. Ongeveer 13% van alle pasbevallen vrouwen ontwikkelt een postpartum depressie.

Bron: Pathologie, ThiemeMeulenhoff, 2020.  

5.2 Verschijnselen

Verschijnselen
De klachten verschillen voor iedere persoon, maar depressies hebben vaak grote invloed. Vaak heb je helemaal nergens energie voor, heb je veel meer moeite met je werk. Je kunt het bijna niet volhouden om naar je werk te gaan. Je ziet overal tegenop. Je hebt de neiging om niet goed te zorgen voor het huishouden en jezelf. Je sport minder, eet minder gezond. Ook zoek je minder contact met je vrienden, je trekt je steeds meer terug. Daardoor kom je steeds meer alleen te staan: dat maakt dan weer jouw negatieve gevoel over jezelf sterker. Het is alsof je in een groot zwart gat zit. Kinderen, jongeren of ouderen hoeven niet per sé somber te zijn, bij hen uit depressief gedrag zich bijvoorbeeld in een prikkelbare stemming die dagenlang terugkomt.

Lijst kenmerken depressies:
Een somber gevoel
Minder plezier in de bepaalde dingen of minder interesse in alles
Aanvullend:
Concentratieproblemen of besluiteloosheid
Een gevoel van dat je niks waard bent, of schuldgevoelens
Vermoeidheid en verlies van energie
Geen zin hebben in seks
Vaak terugkerende negatieve gedachten, veel piekeren
Duidelijke verandering in gewicht, veel meer eten of juist veel minder
Slaapproblemen: meer of juist minder slapen
Voortdurende onrust of traagheid met je lichaam


Bron: (Hersenstichting, 2022c)

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

5.3 Oorzaak

Oorzaken van stemmingsstoornissen

We weten niet precies wat een stemmingsstoornis veroorzaakt. Wel is duidelijk dat zowel biologische en sociale als ook psychische factoren een rol spelen.

Erfelijke (genetische) factoren

Vaak speelt erfelijkheid een rol. Oftewel: je genetisch materiaal. Bekend is onder meer dat twee derde van alle mensen met manische depressiviteit een familielid heeft met een stemmingsstoornis.

Sociale factoren
Ook stressvolle omstandigheden kunnen bijdragen aan het ontstaan van een stemmingsstoornis. Denk bijvoorbeeld aan ernstige relatieproblemen, het overlijden van een dierbare of grote spanningen op het werk. Ook een ingrijpende positieve gebeurtenis kan het proces in gang zetten, zoals de geboorte van een kind gevolgd door een postpartum depressie.

Psychische factoren
Een stemmingsstoornis heeft te maken met bepaalde karaktereigenschappen en/of denkpatronen. Voorbeelden zijn perfectionisme, een laag zelfbeeld of het onvermogen om moeilijkheden zelfstandig op te lossen. Dit kan depressieve gevoelens of andere stemmingsstoornissen in de hand werken.

 

Bron: (Stemmingsstoornis, z.d.-b)

5.4 Diagnose

Het is wel logisch dat je in eerste instantie naar de huisarts gaat als je je niet goed voelt, maar stemmingsstoornissen zijn niet altijd makkelijk te herkennen voor een arts. In dit geval is de huisarts eerste aanspreek punt, hij zal je doorverwijzen naar een psycholoog of een psychiater, want stemmingsstoornis is een psychisch stoornis. Door gesprekken, vragenlijsten en misschien ook een aanvullend  lichamelijk onderzoek kunnen zij de diagnose stellen.
De mogelijke veroorzakende factoren waardoor een stemmingsstoornis bestaat zijn:

·       Omgeving

·       Opvoeding

·       Bioloog (genetisch aanleg)

·       Persoonlijkheid

Psychologen en psychiaters maken gebruik van het handleiding DSM bij het stellen van diagnose. Dit handboek dient als standaard en classificatiesysteem voor psychische aandoeningen. Het boek geeft een duidelijke beschrijving van symptomen, en de precieze definitie van welke nu voorkomen bij een ziektebeeld. Ook hoeveel symptomen aanwezig horen te zijn voor het kunnen stellen van de diagnose van een bepaalde stoornis.


Bron: (Groos, 2018b)

5.5 Behandeling

Als we kijken naar de mogelijke behandeling van een stemmingsstoornis, komen we al snel terecht bij cognitieve gedragstherapie.  
De bedoeling van de behandeling is dat je bepaalde dingen het best kunt aanpakken, nieuwe manieren om met situaties, gedachten, gevoelens en gedrag om te gaan. Je krijgt inzicht in jouw gebruikelijke wijze of manier van het oplossen van problemen en hoe je deze kunt wijzigen zodat het voor je gaat werken.

De behandeling van een stemmingsstoornis kan bestaan uit:
1- Cognitieve gedragstherapie (Deze vorm van therapie wordt wereldwijd toegepast bij de behandeling van psychische aandoeningen)
2- Medicijnen
3- Een combinatie van cognitieve gedragstherapie  en medicijnen

Bij een manie zijn patiënten gebaat bij medicatie: haloperidol, olanzapine, quetiapine of risperidon. In het geval van de bipolaire stoornis kan je deze stabiliseren met behulp van het medicijn, lithium. Dit medicijn moet nauwkeurig gedoseerd worden omdat bij een te lage concentratie of bloedsuikerspiegel werkt het niet en bij een te hoge bloedsuikerspiegel is het giftig. De bloedspiegel moet daarom goed in de gaten gehouden worden.

Bron: Hersenstichting, 2022.

5.6 Digitale tool stemmingsstoornis

Een Quizlet over stemmingsstoornissen. Een account aanmaken is niet noodzakelijk.

 

Kaarten: Stemmingsstoornis | Quizlet

6. Psychoses

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

6.1 Inleiding psychose

Hoe ontstaat een psychose

Oefening: Vragen over filmpje: De oorzaak van een psychose

Start

Iemand met een psychose is in een toestand waarin die een alternatieve werkelijkheid waarneemt. Tijdens een psychose kan de persoon last hebben van wanen en hallucinaties. Ook manie en depressie kunnen met psychoses samengaan.

Bron: gezondheidsplein 2020

6.2. Hallucinaties en wanen

Bijna iedereen heeft wel eens een psychotisch kenmerk vertoond. Door stresssituaties kan je bijvoorbeeld achterdochtig worden of een stem horen. Wanneer iemand echt de grip kwijtraakt spreken we van een psychotische episode. De ongewone gedachten die kunnen optreden, zoals bijvoorbeeld denken dat je een ‘draak’  bent, worden wanen genoemd. De ongewone ervaringen zoals het horen van stemmen worden hallucinaties genoemd.

Iemand met een psychose kan de omgeving anders waarnemen, door bijvoorbeeld het horen van stemmen of het zien van personen/objecten die er niet zijn. Iemand met een psychose kan overtuigd zijn van zaken die niet waar kunnen zijn.

Mensen met een psychose zijn vaak angstig en voelen zich opgejaagd. Daarom is het belangrijk om die persoon gerust te stellen en een luisterend oor bieden. Iemand met een psychose kan het idee hebben dat zijn leven vol zit met dreigende en persoonlijke signalen.

Bron: gezondheidsplein 2020

Oefening: Hallucinaties en wanen

Start

6.3. Symptomen

De symptomen kunnen hallucinaties en wanen zijn, maar ook gedesorganiseerd spreken en gedesorganiseerd of katatoon gedrag komen voor. Een psychose verschilt per persoon en bestaat uit verschillende ervaringen.

Bron: gezondheidsplein 2020

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

Er zijn verschillende soorten hallucinaties:

  • Reukhallucinaties: je ruikt dingen die er niet zijn.
  • Auditieve hallucinaties: stemmenlast, je hoort dingen/personen die er niet zijn.
  • Visuele hallucinaties: je ziet mensen, objecten en schimmen die er niet zijn.
  • Gevoelshallucinaties: je voelt dingen die er niet zijn, zoals beestjes die over je huid lopen.
  • Smaakhallucinaties: je proeft andere dingen dan de werkelijkheid.

Bron: gezondheidsplein 2020

Er zijn verschillende soorten wanen:

  • Achtervolgingswaan: je denkt dat je achtervolgd wordt
  • Achterdocht: je hebt het idee dat je in de gaten wordt gehouden.
  • Grootheidswaan: je denkt dat mensen of voorwerpen speciaal voor jou een betekenis hebben of je bent ervan overtuigd zelf speciaal te zijn.

Bron: gezondheidsplein 2020

6.4. Veranderingen in cognitie

Veranderingen in cognitie

Door een psychose kunnen je cognitieve functies minder worden. Je hebt moeite met:

  • Dingen onthouden
  • Informatie verwerken
  • Helder denken
  • Concentreren
  • Emoties herkennen
  • Sarcasme herkennen

Bron: gezondheidsplein 2020

6.5. Vroege kenmerken van een psychose

Vroege kenmerken van een psychose

Er zijn een aantal signalen waaraan je een psychose in een vroeg stadium kunt herkennen. Voordat de psychose doorbreekt kan de cliënt last hebben van:

  • Slecht slapen
  • Concentratieproblemen
  • Moeite met nadenken
  • Verminderde actieve houding
  • Meer afgezonderd zijn, minder contact zoeken met zijn of haar omgeving
  • Minder praten, meer in zichzelf gekeerd
  • Wantrouwen en achterdocht
  • Stemmenlast (af en toe)
  • Dingen zien die er niet zijn (af en toe)

Bron: gezondheidsplein 2020

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

6.6. Oorzaak van een psychose

Er zijn mensen die gevoelig zijn voor een psychose, door een combinatie van genetische aanleg en omgevingsfactoren.

De omgevingsfactoren kunnen zijn:

  • Pestgedrag
  • Drugsgebruik
  • Slaaptekort
  • Traumatische ervaring

Een psychose kan ook ontstaan als gevolg van een andere ziekte, zoals een depressie, schizofrenie of een bipolaire stoornis.

Ook na bevalling kunnen psychoses optreden. Er wordt dan gesproken van een postpartumpsychose. Vaak krijgen de vrouwen naast een psychose ook een depressie of een manie.

Diagnose

Door middel van gesprekken en lichamelijk onderzoek wordt gekeken of iemand voldoet aan de criteria voor een psychotische stoornis. Als er wanen, hallucinaties en/of gedesorganiseerd spreken aanwezig is, en dit minstens één dag, maar korter dan een maand duurt, kan dit geclassificeerd worden als een kortdurende psychotische stoornis. Daarnaast wordt gekeken naar wat de psychoses heeft opgewekt. Als de psychoses ontstonden na middelengebruik wordt een psychotische stoornis door een middel/medicatie vastgesteld. Als het wordt veroorzaakt door een lichamelijke aandoening (bv epilepsie), wordt een psychotische stoornis door een somatische aandoening vastgesteld. Het komt ook voor dat er een onderzoek gedaan wordt met bijvoorbeeld een MRI-scan.

Behandeling van een psychose

Door medicatie, maar ook door therapie, kan een psychose behandeld worden. De behandeling zal aansluiten op de persoonlijke situatie van de cliënt.

Bron: gezondheidsplein 2020

6.7. Diagnose en behandeling van een psychose

Bij psychotherapie staan de psychische problemen centraal en praat je daarover met de cliënt. Het geeft de cliënt meer inzicht en controle over de psychotische verschijnselen en ook de gevolgen daarvan. Daarnaast kan de cliënt de psychose beter begrijpen, bijvoorbeeld door eeb verband te zoeken met een eerder trauma. Een voorbeeld van psychotherapie is cognitieve gedragstherapie.

bron: gezondheidsplein 2020

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

6.8. Medicijnen

Antipsychotica zijn de medicijnen die werken tegen psychotische verschijnselen bij de cliënt. Hierdoor krijgt de cliënt minder- of geen last meer van wanen en hallucinaties en slaapt de cliënt beter. De medicatie wordt altijd voorgeschreven onder begeleiding van een psychiater.

Bron: gezondheidsplein 2020

7. Schizofrenie

schizofrenie filmpje

7.1 Inleiding schizofrenie

Schizofrenie is een chronische, psychiatrische aandoening die ernstig is en gekenmerkt wordt door de langdurigheid en terugkerende psychoses. De ziekte uit zich bij iedere cliënt anders. Schizofrenie komt overal ter wereld in gelijke mate voor. 1% van de wereldbevolking lijdt aan schizofrenie; In Nederland zijn dit ongeveer 160.000 mensen.

Bij een cliënt met schizofrenie kan de ziekte veranderlijk verlopen, en in de periodes tussen psychoses kan een cliënt symptoomvrij zijn.  

Een cliënt met schizofrenie kan vaak minder goed functioneren door de volgende negatieve symptomen:

  • Verwaarlozing op alle domeinen: zichzelf, het werk en sociale contacten
  • Concentratieproblemen en moeilijk (toekomstgerichte) besluiten nemen
  • Futloos, minder energie en zich leeg/somber voelen

Schizofrenie kenmerken:

  • Hallucinaties
  • Chronisch
  • ​Wanen (GGZ totaal, 2020).

Onderzoek levert bewijs voor disfunctionele neuronen bij mensen met schizofrenie.

Bron: GGZtotaal

7.2 Oorzaken schizofrenie

Aanleg schizofrenie

De belangrijkste rol bij het ontstaan van schizofrenie is aanleg. Het is waarschijnlijk een ontwikkelingsstoornis van de hersenen die zich al tijdens de zwangerschap kan ontwikkelen. De afwijkingen in de hersenen van een cliënt met schizofrenie kunnen ervoor zorgen dat informatie niet optimaal wordt verwerkt. Schizofrenie is deels erfelijk.

Schizofrenie kan uitgelokt worden/ tot uiting komen door:

  • Stress
  • Drugs(misbruik)
  • Slechte jeugd, moeilijkheden op het werk, financiële stress en bij het verbreken van relaties.

Oorzaak van het krijgen van schizofrenie

De belangrijkste rol bij het ontstaan van schizofrenie is aanleg. Het is waarschijnlijk een ontwikkelingsstoornis van de hersenen die zich al tijdens de zwangerschap kan ontwikkelen. De afwijking in de hersenen van een cliënt met schizofrenie kunnen ervoor zorgen dat ze informatie niet optimaal kunnen verwerken. Schizofrenie is deels erfelijk. Vaak is er niet één oorzaak aan te wijzen (zoals bij de meeste psychische stoornissen, ligt het dus aan een combinatie van verschillende factoren)

De volgende factoren kunnen allemaal de gevoeligheid voor psychosen vergroten.

  • Erfelijkheid
  • Stress
  • Sommige infecties
  • Traumatisch levensgebeurtenissen
  • Drugsgebruik

Erfelijke factoren

Als er in je familie mensen voorkomen met bijvoorbeeld bipolaire stoornissen, psychosen of een ernstige depressie kan je psychose gevoeligheid toegenomen zijn. Ook het ervaren van weinig steun en sociaal isolement kan de kans op psychotische ervaringen vergroten.

Psychische en sociale factoren

Een opeenstapeling van ingrijpende en stressvolle gebeurtenissen kan ook een psychose uitlokken bij een cliënt, als er gevoeligheid voor is. Een voorbeeld hiervan is een traumatische ervaring uit de kindertijd (seksueel misbruik, acute stressvolle gebeurtenissen of geweld bijvoorbeeld)

Drugs gebruik

Bij mensen met een gevoeligheid voor psychosen zullen drugs de kans vergroten op een psyhose. Bij met name de jonge gebruikers is er een vergrote kans op psychosen. Zeker als er in de familie al ernistige psychiatrische problemen voorkomen. Vooral de drugs cannabis en cocaïne kunnen een psychose uitlokken. Ook mensen die in verleden een psychose hebben gehad en op een later leeftijd drugs gaan gebruiken hebben een grotere kans op een terugval.

Als er gevoeligheid voor psychosen bestaat, zullen drugs de kans op psychose erg laten toenemen. Vooral drugsgebruik op jonge leeftijd vergroot de kans op psychosen. Zeker als ernstige psychiatrische problemen in de familie voorkomen, is drugsgebruik riskant. Dit is vooral duidelijk als mensen cannabis en cocaïne gebruiken. Ook als mensen later drugs gebruiken, is de kans op een nieuwe periode met psychotisch verschijnselen groot.

Bron: Lentis GGZ Groningen, 2017.

Bron: https://www.lentis.nl/probleem/schizofrenie/oorzaken/

Bron: Pixabay
Bron: Pixabay

7.3 Diagnose schizofrenie

Klachten

De klachten (wanen en hallucinaties) moeten minimaal één maand aanwezig zijn en door een psychiater zijn vastgesteld. Ook moet de cliënt minder goed functioneren. Er wordt een lichamelijk en neuropsychologisch onderzoek uitgevoerd. Daarnaast zal er ook een bloedafname plaatsvinden om middelenmisbruik en aandoeningen uit te kunnen sluiten.

Diagnose stellen bij schizofrenie

Het is niet alleen van belang om te kijken of de belangrijkste verschijnselen aanwezig zijn om de diagnose schizofrenie te stellen. Wat ook belangrijk is, is om te kijken naar het verloop van de ziekte in de tijd. Het stellen van de diagnose is nooit een momentopname! De gegevens moeten over een langere periode verzameld worden. Daarbij kijkt de behandelaar naar de verschillende stadia in beloop van de schizofrenie kenmerken.  

De stadia van schizofrenie

Schizofrenie is waarschijnlijk een levenslange aandoening. Vaak al bij de geboorte begint een stoornis in de ontwikkeling van de hersenen. Het is nog onduidelijk welke omgevingsinvloeden van belang zijn.

Bij het stellen van de diagnose maakt een psychiater gebruik van de volgende hulpmiddelen:

  • Affectieve en schizoaffectieve stoornis
  • DSM-V
  • Dissociatieve stoornissen
  • Onderscheid met andere stoornissen
  • Waanstoornis en inductiepsychose

​Bron: Lentis GGZ Groningen, 2017.

7.4 Behandeling en begeleiding schizorfrenie

Vertrouwensrelatie

Een langdurige/levenslange behandeling die berust op een vertrouwensrelatie. Het is een combinatie van medicatie en psychosociale therapieën.

Behandeling

Soms is er een opname gewenst, vaak zonder toestemming van cliënt, bij bijvoorbeeld:

  • Ernstige achterdocht en agressieve psychoses

•    Bij sterke hallucinaties of wanen
•    Zelfmoordgedachten door psychoses
•    Onveilige thuissituatie (voor de omgeving en voor de cliënt zelf)

Het ligt aan de ernst van klachten en wat de soort klachten zijn, hoe de behandeling eruit komt te zien. Een goede samenwerking is essentieel (vooral bij ernstige klachten). Familie en hulpverleners moeten samenwerken om ervoor te zorgen dat de medicatie op orde is, ingenomen wordt en dat er regelmaat ontstaat. Als er drugs in het spel is dan moet dat eerst stoppen, dat is belangrijk!

De behandeling bestaat uit (een combinatie van):

•    Sociale vaardigheidstraining, gespreksvormen, creatieve therapie, sport en muziektherapie.
•    Medicatie
•    Cognitieve therapie
•    Psycho-educatie

Als het kan dan wordt de behandeling ambulant gegeven. Bij mensen die therapie ontrouw zijn wordt er vaker depot gegeven. Dat is een injectie die langdurig werkt.

De medicatie (antipsychotica) zorgt ervoor dat de angsten afnemen, er geen wanen meer zijn en hallucinaties weggaan. Vaak moeten mensen deze medicatie hun leven lang gebruiken. Als ze stoppen is de kans groot dat wanen, hallucinaties en angsten terugkomen

 

Bron tekst: Gezondheidenwetenschap.be, 2019 

Bron foto: Pixabay

7.5 Digitale tool schizofrenie

Vul je voor- en achternaam in en start de opdracht op Socrative. De opdracht gaat over schizofrenie.

https://api.socrative.com/rc/wvKhn9

8. Oefentoets

Toets: toets

Start

Om goed voor de toets voorbereid te zijn, is het handig om begrippen over psychopathologie te kennen en te leren.

Maak de toets en test je kennis!

 

9. Vragenlijst Wikiwijs

Google forms
Klik hier voor de vragenlijst

Bron: Google forms
Bron: Google forms

Link Google forms
KLIK HIER! Link voor google forms. Account aanmaken is niet noodzakelijk.

10. Bronvermelding

Websites

Gezondheid en wetenschap. (z.d.). Schizofrenie · Gezondheid en wetenschap. gezondheidenwetenschap.be. https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/schizofrenie

Hersenstichting. (2021, 17 november). Wat is een Fobie. https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/fobie/

Hersenstichting. (2022, 24 februari). Wat is een paniekstoornis? https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/paniekstoornis/

Hersenstichting. (2022a, januari 28). Wat is een dwangstoornis? https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/dwangstoornis/

Hersenstichting. (2022c, september 7). Wat zijn Angststoornissen? - hersenaandoening. https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/angststoornissen/

Mentaal Beter. (2020, 25 augustus). Online Angststoornis Test: snel en anoniem. https://mentaalbeter.nl/zelftesten/angststoornis-test/.

Stemmingsstoornis. (z.d.). https://www.vvgi.nl/vragen/stemmingsstoornis/

Hersenstichting. (2022c, september 7). Wat is een depressie? https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/depressie/

Thuisarts.nl | Betrouwbare informatie over ziekte en gezondheid. (z.d.).
Oorzaken van een specifieke fobie. (2018, 14 augustus). Wij Zijn MIND. https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/specifieke-fobie/oorzaken-specifieke-fobie

Rubens, W. (2019, 15 maart). E-learning. Trends en ontwikkelingen. wij-leren.nl. https://wij-leren.nl/e-learning-trends-ontwikkelingen.php

Hulp en advies bij een paniekstoornis| ADF stichting. (2022, 11 augustus). ADFstichting. https://adfstichting.nl/paniekstoornis/

Levarne, L. (2020). Psychose | Gezondheidsplein.nl. www.gezondheidsplein.nl. Geraadpleegd op 18 november 2022, van https://www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/psychose/item67950https://www.thuisarts.nl/paniekaanvallen/ik-heb-paniekstoornis

Symptomen. (z.d.). https://www.nvvp.net/website/patinten-informatie/aandoeningen-/sociale-fobie/symptomen

Apotheek.nl. (z.d.). https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/manie

Symptomen postpartum depressie. (2022, 2 september). MIND. https://mindblue.nl/depressie-1/depressie/postpartum-depressie/symptomen-postpartum-depressie

Groos, D. (2018, 25 oktober). Stemmingsstoornis. De Psycholoog. https://www.depsycholoog.nl/stemmingsstoornis/

Brendly, B. (2022, 2 september). Werkvormentool. Mbomediawijs. https://mbomediawijs.nl/werkvormentool/

Digitale tools:

Crossword Puzzle: Stemmingsstoornissen (Klas 4 - test - manie). (z.d.). https://www.educaplay.com/game/13571607-psychischpathologie.html

Socrative. (z.d.). https://api.socrative.com/rc/wvKhn9

Captcha Challenge. . .. (z.d.). https://quizlet.com/latest

 

Boeken

Meulenhoff, T. (z.d.). Basisboek Pathologie niveau 4. ThiemeMeulenhoff bv.

11. Nawoord

De studenten hebben nu kennis opgedaan over de werking van de hersenen en een aantal onderwerpen over de psyhiatrie. De student heeft kennis opgedaan en is actief met de leestof bezig geweest (met behulp van digitale tools) over:

- De werking van de hersenen

- Angststoornissen

- Stemmingsstoornissen

- Psychoses

- Schizofrenie

De e-learning is ontwikkeld voor MZA studenten van de opleiding Leraar gezondheidszorg en welzijn.

Voor naslagwerk en voor meer informatie is de literaratuur opgenomen in de bronnenlijst/literatuurlijst.