Deze quest gaat over de steeds veranderende structuur in de aarde en welke krachten daar bij vrij komen aan het aardoppervlak. We bestuderen dus ook aardbevingen en vulkanen.
Leerdoelen
Je leert:
De structuur van de aarde kennen
Welke bewegingen aardplaten maken
Wat de structuur is van een vulkaan
Zeemijlen
Deze quest levert jou 10 zeemijlen op als je hem helemaal doorloopt, alle stappen zet en alle deliverables op tijd levert.
1. Jij begint
Motivatiemotor
➜ Begin een nieuw (onderdeel van een) schrift.
➜ Schrijf bovenaan: 'Structuur in de aarde - motivatiemotor'
➜ Waarom kies je voor deze quest? Schrijf hierover minstens 1 volle zin.
➜ Plak er een mooie afbeelding van de aarde bij, of teken die zelf.
Verderkijker
➜ In jouw schrift verwerk je alle opdrachten van deze quest, tenzij anders aangegeven.
Er zijn krachten binnenin de structuur aarde. Soms ontstaan die krachten aan het aardoppervlak. Maar er zijn ook krachten die binnen in de aarde ontstaan. Denk maar aan aardbevingen en vulkanen.
➜ Ga op internet op zoek naar een afbeelding van:
een vulkaan
een aardbeving.
Je doet dat als volgt: Tik in bij Google: 'vulkaan' (of 'aardbeving')
Kies voor 'Afbeeldingen'.
Plak elke afbeelding in op een aparte bladzijde van jouw schrift.
Schrijf bij iedere afbeelding vijf woorden die bij het verschijnsel passen.
2. Structuur in de aarde
a. Structuur aarde
Onderzoek
Lees onderstaande tekst en bekijk het filmpje. Beantwoord daarna de vragen. Noteer het antwoord in je keynote.
Opbouw aarde
De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit:
- de binnenkern
- de buitenkern
- de mantel
- de aardkorst
De kern van de aarde is heel heet, wel 5000 °C, en hij bestaat uit ijzer. In de binnenkern is de druk zo groot dat het ijzer daar een vaste bal vormt. In de buitenkern is de druk minder groot, waardoor het ijzer in deze laag vloeibaar is.
De aardmantel bestaat uit gesteente. Dat gesteente is zo heet, dat het ook vloeibaar is. De buitenste schil van de aarde is hard. Dit is de aardkorst.
De aardkorst is ongeveer 40 kilometer dik en bestaat uit twee soorten platen:
Continentale platen: deze platen liggen onder alles wat land is (continenten).
Oceanische platen: deze platen liggen onder de oceanen.
De aardkorst verandert door natuurkrachten voortdurend van vorm. Er zijn krachten die van binnenuit op de aardkorst inwerken, denk aan vulkanisme en aardbevingen. Deze krachten noem je endogene krachten. Er zijn ook krachten die van buitenaf op de aardkorst inwerken, denk aan planten, wind, regen, vorst en water. Deze krachten noem je exogene krachten.
De platen hebben de afgelopen 200 miljoen jaar over de aarde gezworven en bewegen nu nog. Het bewegen van die platen heet plaattektoniek.
De mantel bestaat uit een stroperige massa gesteente die magma heet. Omdat de temperatuur tussen de kern van de aarde en de aardkorst verschilt, beweegt het magma voortdurend. Die bewegingen heten convectiestromen.
De aardplaten drijven op het magma. Convectiestromen kunnen er dus voor zorgen dat aardplaten gaan schuiven.
Er zijn drie soorten bewegingen:
divergentie: platen gaan uit elkaar.
convergentie: platen worden tegen elkaar aan geduwd.
transforme beweging: platen schuiven langs elkaar.
Verwerking
➜ Zet alle kenmerken die je hierboven van de structuur van de aarde hebt gelezen/gehoord op een rijtje in je schrift. Tip: de eerste is: 'De kern van de aarde is 5000 graden Celsius'.
➜ Kopieer vervolgens dit plaatje naar je schrift en zet alle kenmerken die je hebt opgeschreven bij het juiste onderdeel van de aarde.
➜ Leg bij dit plaatje in je eigen woorden uit waar de energie vandaan komt die de platentektoniek aandrijft en hoe die naar de onderkant van de aardkorst wordt getransporteerd.
b. Bewegende platen
Onderzoek
Lees onderstaande tekst en bekijk het filmpje. Beantwoord daarna de vragen. Noteer het antwoord in je keynote.
De aardkorst is ongeveer 40 km dik en bestaat uit bewegende platen. De aarde zag er lang geleden heel anders uit dan nu. 200 miljoen jaar geleden hebben de continenten aan elkaar vast gezeten. Dat zie je in deze video:
Je hebt bij stap 1 al geleerd dat de aardkorst bestaat uit continentale platen en oceanische platen.
Continentale platen liggen onder land (= continent). Oceanische platen liggen onder een oceaan.
Veel platen liggen gedeeltelijk onder land en gedeeltelijk onder een oceaan zoals je op het linkerplaatje ziet. En alle platen zijn in beweging zoals je op het rechter plaatje ziet.
1 = Pacifische plaat
2 = Noord-Amerikaanse plaat
3 = Caribische plaat
4 = Nazca plaat
5 = Zuid-Amerikaanse plaat
6 = Euraziatische plaat
7 = Afrikaanse plaat
8 = Antarctische plaat
9 = Arabische plaat
10 = Australische plaat
11 = Filipijnse zee plaat
Verwerking
➜ Beantwoord de volgende vragen op een aparte bladzijde in je schrift.
A. Leg uit dat India en Australië eigenlijk nog meer met elkaar te maken hebben dan Noord- en Zuid-Amerika.
B. Naar welke windrichting beweegt de Pacifische plaat?
C. In welke windrichting beweegt de Nazca plaat?
D. Wat verwacht je dat er gebeurd in het midden van deze twee uit elkaar bewegende platen?
c. Divergerende beweging
Onderzoek
Lees onderstaande tekst en en beantwoord daarna de vragen. Noteer het antwoord in je keynote.
De Zuid-Amerikaanse plaat en de Afrikaanse plaat bewegen uit elkaar. Deze platen zijn zogenaamde divergerende platen. De platen raken elkaar in het midden van de Atlantische oceaan.
Omdat de platen van elkaar af bewegen, ontstaat er tussen de platen ruimte. Die ruimte wordt opgevuld door magma. Als het magma aan de oppervlakte komt, stolt het en vormt het een rug. Als deze rug in een oceaan ligt dan heet het een mid-oceanische rug.
Soms komt een rug als een eiland boven de zee uit. Een voorbeeld van zo'n eiland is IJsland. Op IJsland is sprake van actief vulkanisme. Wanneer zo'n vulkaan lava spuwt, spreek je van een vulkaanuitbarsting. Zodra het vloeibare gesteente uit de aarde spuit, heet het geen magma meer, maar lava.
Hieronder staat het proces stap voor stap uitgelegd.
Je ziet hier dat de aardkorst wordt opgewarmd door het opstijgende magma.
Door de opwarming en de omhoogkomende magma gaat de aardkorst omhoog. De aardkorst is niet zo flexibel, daarom scheurt de aardkorst. Er ontstaan nu twee losse platen, die uit elkaar bewegen. De platen divergeren, omdat het magma die uit de scheur komt de platen opzij duwt.
Hier zien we dat er water tussen de platen is gekomen. Wanneer er een laagte ontstaat zal hier altijd water in komen te staan. Dit water kan regenwater zijn, maar ook zee- of oceaanwater.
Ten slotte is er een oceaan ontstaan. Ook is de aardkorst echt gescheurd, waardoor er magma aan de oppervlakte komt. Het magma (nu lava) stolt en er ontstaat een 'Mid-Oceanische Rug'.
Verwerking
➜ Beantwoord de volgende vragen op een nieuwe bladzijde in je schrift.
A. Bekijk de twee plaatjes van alle platen op de wereld in de vorige stap '2. Bewegende platen'. Noem 4 paar platen die divergent aan elkaar bewegen.
B. Bekijk onderstaande afbeelding en leg uit welke kleur een divergerende plaatgrens laat zien.
C. Verklaar waarom er geen zware aardbevingen voorkomen bij een divergerende plaatgrens.
d. Convergerende beweging
Onderzoek
Lees onderstaande tekst en en beantwoord daarna de vragen. Noteer het antwoord in je keynote.
Als platen ergens uit elkaar gaan moeten ze op andere plaatsen tegen elkaar geduwd worden. Je spreekt dan van convergerende platen.
Bij convergerende platen kunnen zich verschillende situaties voordoen:
Twee continentale platen botsen.
Een continentale plaat botst met een oceanische plaat.
Twee oceanische platen botsen.
1. Twee continentale platen botsen.
Bekijk nu nog een keer de video.
De Zuid-Amerikaanse plaat en de Nazca plaat zijn convergerende platen.
Wat voor soort platen botsen op elkaar? Zoek nog een aantal botsende platen.
2. Een continentale plaat botst met een oceanische plaat
In de animatie zie je een continentale plaat botsen met een oceanische plaat:
Doordat de oceanische plaat zwaarder is dan de continentale plaat schuift de oceanische plaat onder de continentale plaat. Dit noem je subductie.
Er ontstaan in de subductiezones smalle, diepe kloven in de zeebodem die je troggen noemt.
Je snapt dat er bij het ontstaan van de troggen grote krachten aan het werk zijn.
Als de platen over elkaar heen schuiven, is er sprake van veel wrijving en komt er veel energie/warmte vrij. In de animatie zie je dat er magma naar boven komt en dat er een vulkanisch gebergte ontstaat.
Bekijk onderstaande video tot 1:51 min. waarin de oceaanbodem van de aarde te zien is zonder water. De hoogteverschillen zijn groter weergegeven om een duidelijker beeld van de oceaanbodem te geven.
3. Twee oceanische platen botsen
Bekijk ook de animatie van twee botsende oceanische platen:
Je ziet dat één van de twee botsende platen onder de ander schuift. Er vindt hier dus ook subductie plaats. Er ontstaat een gebergte onder de zee waarvan de toppen boven water uitsteken. Dit is vaak een eilandenboog. Door het over elkaar schuiven van de platen komt er veel energie/warmte vrij en komt er magma naar boven. Dus ook hier vind je vulkanen.
Verwerking
➜ Beantwoord de volgende vragen op een bladzijde in je schrift.
A. Geef voorbeelden van
Twee botsende continentale platen
Een continentale plaat die botst met een oceanische plaat
Twee botsende oceanische platen
B. Welk gebergte is ontstaan door de botsing van de Australische plaat met de Eurasiatische plaat?
C. Hoe heet de diepste trog op aarde?
D. Welke trog ligt voor de kust van Chili?
E. Hoe heet de eilandenboog die op de rand van twee oceanische aardplaten ligt?
e. Transforme beweging
Lees onderstaande tekst en en beantwoord daarna de vragen. Noteer het antwoord in je keynote.
Onderzoek
Als twee platen langs elkaar heen bewegen, spreek je van transforme platen. Het langs elkaar bewegen van twee stukken aardkorst gaat niet geleidelijk, maar in schokken. Hierdoor ontstaan aardbevingen. De aardkorst scheurt en er ontstaan breuken. Langs de westkust van de Verenigde Staten (vlakbij San Francisco) vind je twee langs elkaar heen bewegende platen. Het gebied wordt regelmatig getroffen door aardbevingen. (San Andreasbreuk)
Verwerking
➜ Beantwoord de volgende vragen op een bladzijde in je schrift.
A. Zoek op de kaart de westkust van de Verenigde Staten op. Welke twee platen zijn er verantwoordelijk voor de aardbeving in San Francisco?
B. Ter hoogte van Japan schuiven de Pacifische en de Filippijnse plaat langzaam onder de Euraziatische plaat. Er ontstaan grote spanningen onder het aardoppervlak. Welk gevaar dreigt in zo'n situatie?
➜ Beantwoord de volgende vragen op een bladzijde in je schrift.
A. Wanneer en hoe ontstaat een aardbeving?
B. In Nederland vond in 1992 in de buurt van Roermond een aardbeving plaats.
Zoek op wat de schade van deze aardbeving was.
Zoek op internet hoe sterk deze aardbeving was op de schaal van Richter.
C. Welke vier soorten breuken zijn er? Omschrijf wat er gebeurt met de platen.
D. Hoe wordt een aardbeving gelokaliseerd?
E. Wat is volgens de website een van de grootste oorzaken dat er mensen overlijden tijdens een aardbeving?
F. Waar moeten huizen bouwers rekening mee houden als ze in de buurt van een breukvlak bouwen?
➜ Beantwoord de volgende vragen op een bladzijde in je schrift.
A. Het eiland Vulcano dankt zijn naam aan de god van het vuur, Vulcanus.
Deze Romeinse god van het vuur, de edelsmeden en de vulkanen werd door de Romeinen verantwoordelijk gehouden voor het vulkanische geweld dat soms zichtbaar was voor de kust van het huidige Sicilië.
Zoek met Google Earth 'Isola Volcano' op.
Je kunt met 'Street view' de vulkaan van een afstand bekijken, maar kunt ook op de kraterrand gaan staan.
Kijk of je kunt zien of de vulkaan nog actief is.
Kijk ook naar de omringende eilanden (bijvoorbeeld het eiland Stromboli).
Is daar vulkanische activiteit?
B. Bij welke plaatbewegingen ontstaan vulkanen en eilanden?
C. De dikke vloeibare massa die vanuit de aarde in de vulkaan wordt geduwd noem je magma.
Maar zodra de vulkaan is uitgebarsten en de vloeibare massa langs de berg naar beneden stroomt, krijgt die vloeibare massa een andere naam. Welke naam?
D. Waarom wonen er, ondanks het gevaar, mensen in de buurt van vulkanen?
E. Waar komen vulkanen voornamelijk voor?
F. Wat is de 'Ring of Fire'?
G. Hoe ontstaan de verschillende vulkanen? Leg het ontstaan uit van:
Eilandboog vulkanen
Hot spots vulkanen
Rift vulkanen
Subductie vulkanen
3. Afronding
3a. Terugkijker: Reflective journal
Tot slot is het tijd voor de terugkijker. In de terugkijker beantwoord je een aantal vragen.
➜ 1. Pak je schrift erbij:
Beschrijf in je eigen woorden wat je in deze quest geleerd hebt. Gebruik er meerdere zinnen voor.
Welke gevaren zie jij door al deze aardbewegingen? Bespreek de gevaren aan tafel met je ouders of opa en oma (of andere volwassenen). Denken zij er ook zo over? Wat zou het beste zijn wat we kunnen doen?
3b. Assessment
Heb je alle stappen doorlopen en staan alle opdrachten en de terugkijker helemaal afgerond in je schrift? Lever je schrift dan in bij je docent!
Het arrangement Structuur in de aarde is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Motivatiemotor
Verderkijker
Onderzoek
Verwerking
