Dit is een lessenserie over mediawijsheid voor vmbo-leerlingen op de middelbare school. We leven in een tijdperk waarin er wordt opgegroeid met social media. Dit heeft veel voordelen, maar er schuilen ook gevaren in.
Wat ga je leren in deze lessenserie?
In deze lessenserie leer je wat die gevaren zijn en hoe jij verstandig met social media om kan gaan. Er worden verschillende onderwerpen uitgelegd, waar ook vragen over gemaakt moeten worden. De verschillende onderwerpen die aanbod komen zijn: media en sociale media, mediaverslaving, (nep)nieuws, veilige wachtwoorden, pfhising en sex- shame sexting.
De eerste les begin je met een nul-meting om te weten hoe mediawijs je al bent en in de laatste les eindig je met een eindtoets.
Les 1
Wat betekent mediawijsheid
Wat is mediawijsheid?
Zoals je in de intro hebt kunnen leven groeien de jongeren op in een wereld waarin zij omringt worden door sociale media. De meeste jongeren zien in eerste instantie geen gevaar in al die social media, maar ervaren het juist als iets leuks. Het is er voornamelijk voor ontspanning, maar je kan ook laten zien wie jij bent en waar je voorstaat. Als je de vraag stelt aan jongeren: "Waar kan jij niet zonder"? Zal een veel gehoord antwoord zijn: "telefoon".
Maar het kan ook problemen opleveren en zelfs gevaarlijk zijn. Als je mediawijs bent dan houdt dat in dat je verstandig omgaat met je gegevens op internet, dat je goed kijkt naar alles wat je voorbij ziet komen en daar kritisch naar kan kijken. Dat wil zeggen dat jij je bijvoorbeeld afvraagt of het nieuws echt is of dat het geen nepnieuws is.
Verschil media en social media
Het grote verschil tussen de traditionele media en de nieuwe sociale media is dat er bij de traditionele media wordt uitgezonden en dat daar niet direct op gereageerd kan worden. Het is dus eenrichtingsverkeerd vanuit de zender, denk hierbij aan je televisie, de krant en de radio.
Bij sociale media kan de ontvanger reageren op de zender, hierdoor onstaat er dus interactie. Er kan dus ook sneller gereageerd worden op wat er gebeurt in de wereld. Dit kan in principe een aantal minuten later al gepost worden, dit is een groot verschil met bijvoorbeeld de krant die pas de volgende dag gedrukt wordt.
Voorbeelden van sociale media zijn:
Facebook
Twitter
LinkedIn
WhatsApp
YouTube
Instagram
Snapchat
TikTok
Pinterest
Hoe actief ben ik?
Om erachter te komen hoe actief jijzelf bent op het internet ga je de onderstaande vragen beantwoorden. Deze vragen gaan over welke sociale media jij gebruikt en hoeveel gemiddeld.
Ben ik verslaafd aan sociale media?
Bekijk de video hieronder. Deze gaat over een onderzoek over het gebruik van sociale media.
Verslaafd aan Social Media?
Wanneer je langdurig en veel gebruik maakt van sociale media kan het zo erg worden dat het problematisch wordt
Wanneer je langdurig en veel gebruik maakt van sociale media kan dat leiden tot een verslaving en wanneer je verslaafd bent kan dat weer andere klachten opleveren. Je kan moeite krijgen met concentreren op andere zaken dan gamen, bijvoorbeeld voor school en dat kan weer leiden tot slechtere cijfers.
Wat er in de krant, op nu.nl of op een journaal zoals NOS komt, wordt bepaald door journalisten. Zij zien dagelijks honderden berichten en kiezen wat ze belangrijk genoeg vinden voor hun medium. Bij de beoordeling van berichten stellen journalisten de volgende vragen:
Gaat het om een actuele gebeurtenis? Als er een Nederlandse schaatser het wereldrecord op de 5 kilometer verbeter, melden ze dat direct en niet pas na een week.
Is het een bijzondere gebeurtenis? 'Een kilometer file' is niet opmerkelijk, maar 'Een kilometer file voor McDrive' wel.
Gaat het over belangrijke of bekende personen? Een operatie bij koning Willem-Alexander komt zeker in het nieuws, die bij je buurvrouw niet.
Is de gebeurtenis dichtbij of veraf? Een kettingbotsing met 20 auto's in de Afrikaanse stad Djibouti, daar horen we niks van. Maar als het in Nederland gebeurt wel.
Is de gebeurtenis interessant voor het publiek en past deze dus bij de doelgroep? In een tijdschrijft voor jongeren hoort een artikel over de nieuwste mode, maar een stukje over nieuwe gadgets voor een auto zul je er niet in vinden.
Is de gebeurtenis belangrijk voor de samenleving? Als twee leden van het kabinet samen squashen, komt dat niet in het nieuws. Maar als ze ruziemaken wel, want dan kan het gevolgen hebben voor het bestuur van het land.
Waar komt het nieuws vandaan?
Hoe komen journalisten aan berichten over wat er allemaal gebeurt in de wereld?
Journalisten zoeken zelf naar nieuws. Ze krijgen tips, houden interviews of volgen sociale media en de politieberichten, zodat ze snel bij een grote brand zijn.
Ze kijken naar berichten van personen of organisaties. Een politicus geeft in een tweet kritiek op het plan van een minister. Of stichting Wakker Dier stuurt een persbericht rond om een actie aan te kondingen tegen goedkoop supermarktvlees.
Ze nemen nieuws over van andere media en van persbureaus zoals het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Persbureaus zijn bedrijven waar journalisten nieuws uit binnen- en buitenland verzamelen. Tegen betaling mogen andere journalisten hun artikelen, foto's en video's gebruiken. Dat is vaak goedkoper en gaat sneller dan wanneer ze het verhaal zelf maken.
Waar of niet waar?
Als je een bericht leest in de krant of op een nieuwssite, mag je ervan uitgaan dat het klopt. Goede journalisten houden zich aan een aantal afspraken om het nieuws zo betrouwbaar mogelijk te brengen. Zo moet een journalist de informatie controleren. Daarom doet een journalist aan hoor en wederhoor, hij laat beide partijen aan het woord. Als een docente zegt dat een schooldirecteur haar heeft ontslagen omdat ze lesbisch is, dan vraagt de journalist aan de directeur of dit klopt. Ook vermeldt een goede journalist alleen de feiten en laat zijn eigen mening weg. Feiten zijn objectief, ze geven aan wat iemand ergens van vindt. Doordat het nieuws alleen feiten bevat, kun jij als kijker of lezer zelf bepalen wat je ervan vindt. Ten slotte vermelden journalisten meestal hun nieuwsbron, bijvoorbeeld: "Volgens de brandweer kwamen er bij de brand geen giftige stoffen vrij". Je kunt dat altijd controleren.
Wat je uiteindelijk als nieuws hoort of leest, hangt dus af van veel zaken. Ook hoe er vervolgens over een gebeurtenis wordt geschreven of gesproken, verschilt per medium. BBNVARA, dat vooral bekeken wordt door jongvolwassenen, zal bijvoorbeeld een ander programma over drugsgebruik maken dan de EO, die zich richt op christenen. En een tv-omroep uit Turkije zal anders berichten over de Turkse politiek dan een Nederlandse omroep. Daarom is het belangrijk dat je je als lezer, kijken of luisteraar steeds afvraagt waar de informatie die je krijgt vandaan komt.
Hoe betrouwbaar is het nieuws?
De eerst video hieronder geeft jouw uitleg over wat nepnieuws is en de tweede video laat zien hoe er personen zijn die voor bijvoorbeeld nieuwszender het nieuws controleren op waarheid.
Wat is nepnieuws
Factchecker
Eigen nepnieuws maken
Nepnieuws maken
Klik op de link hierboven en ga je eigen nepnieuws maken. Je hebt nu theorie gehad over wat nieuws nu precies inhoudt en dat er ook nepnieuws bestaat.
Nepnieuws wordt gebruikt met verschillende redenen. Het is belangrijk dat mensen niet gelijk in nepnieuws geloven. Door dit spel te spelen kom je erachter hoe je mensen in jouw eigen nieuws kan laten geloven. De bedoeling is om zoveel mogelijk volgers te krijgen.
Les 3
Wat zijn de gevaren?
Er schuilen meerdere gevaren in het gebruik van sociale media. Tieners zijn op een leeftijd waarbij de eigen identiteit erg belangrijk. De groep bij wie zij horen, of willen horen, speelt daarin een grote rol. Daar kan dan ook groepsdruk bij komen kijken. Je ouders willen dat hun kind gelukkig is, maar ze willen hun kind ook behoeden voor de gevaren. Maar wat zijn dan precies die gevaren.
Hoe kan jij jezelf beschermen tegen de gevaren van social media, tegen verslaving, gevaarlijke uitdagen (challenges), cyberpesten, loverboys en pedofielen?
Social media verslaving
Het verschilt natuurlijk per jongere. Sommige jongeren houden zich met gemak aan de schermregels en vergeten de telefoon zelfs. Maar het grootste gedeelte raakt geobsedeerd. Een social media verslaving is het als je in paniek raakt als de telefoon leeg of kwijt is. Of wanneer je voortdurend online bezig bent en heel blij wordt van iedere trilling die je binnenkrijgt op je telefoon? Want iedere like op een post geeft een goed gevoel. Maar aan de andere kant kan je bij een negatieve reactie droevig worden. Daarnaast is een social media verslaafde nog vatbaarder voor challenges.
Challenges op social media
Een uitdaging op social media kan levensgevaarlijk zijn. Denk aan de Choking Game waarbij je door zuurstofgebrek flauwvalt. Of the Cinnamon Challenge: je neemt dan een eetlepel kaneel. Klinkt grappig maar omdat kaneel direct de mond uitdroogt kan je uiteindelijk stikken.
Dreigementen
Daarnaast zijn er dreigberichten in de omloop. Hierin staat dat je aan een (gevaarlijke) challenge mee moet doen omdat je anders gehackt wordt, of bedreigt omdat ‘ze’ weten waar je woont. Wat je moet weten is dat deze dreigementen nep zijn en daarom moet je er ook niet op ingaan.
Cyberpesten op social media
Tijdens de harde lockdown stonden de meeste telefoons van jongeren roodgloeiend omdat cyberpesten enorm toenam. Cyberpesten is zo heftig omdat jongeren veel verder durven te gaan met de pesterijen. Dat komt omdat het anoniem kan. Slachtoffer, dader of beide. Het kan nooit kwaad om te beseffen dat jij anderen net zo moeten behandelen zoals hij of zij zelf ook behandeld wilt worden.
Wat kan jij doen tegen cyberpesten?
blokkeer de afzender
maak screenshots als bewijs
in bepaalde gevallen kan aangifte gedaan worden
maak het niet persoonlijk (hoe moeilijk het ook is)
Loverboys
Het begint met leuke berichten van een vreemde. Een nieuwe vriendschap wordt gesloten. Een loverboy richt zich met name op meisejs rond de 15 jaar. Hij charmeert haar door complimenten te geven. En zonder dat de personen om jou heen het in de gaten hebben, weeft hij een web om jou heen en zal proberen om af te spreken. Er kunnen genoeg redenen zijn waarom jij als jong meisje ermee in stemt. Of als het alleen bij chatten blijft kan een loverboy na een tijdje over en weer gechat te hebben jou willen overhalen om mee te doen aan uitdagingen. Dit kunnen naaktfoto’s zijn of ‘spelletjes’ waarbij je kledingstukken uittrekt. Met deze foto’s kan de loverboy jou gaan chanteren. Met vreselijke gevolgen van dien.
Hoe ga je als jongere verstandig om met Social Media
Sexting - shame sexting
Wachtwoorden
Iedereen heeft wel wachtwoorden en wachtwoorden zijn er natuurlijk om iets te beschermen. Met een wachtwoord bescherm je data waarvan je niet wilt dat deze zomaar inzichtelijk zijn voor andere personen. Je mailbox, computer, smartphone of je social media. Met een wachtwoord bescherm je gevoelige informatie om bijvoorbeeld identiteitsfraude te voorkomen. Wist je dat het meest gebruikte wachtwoord ‘123456’ is? Het is voor een hacker niet moeilijk om dan in jouw persoonlijke bestanden te snuffelen. Een hacker hoeft dan nauwelijks moeite te doen jouw bankgegevens te achterhalen, je mail door te kijken of eens lekker tussen je foto's en videos rond te neuzen en allerlei gevoelige informatie te bekijken. We kennen allemaal de voorbeelden van accounts van beroemdheden die zijn gehackt en vervolgens werden gechanteerd met de naaktbeelden die de hackers vonden. Of wat dacht je van hackers die onder jouw naam berichten sturen of je bankrekening plunderen?
Het gevaar van dezelfde wachtwoorden gebruiken
Een van de grootste gevaren van wachtwoorden is dat we vaak overal dezelfde wachtwoorden gebruiken. Veel apps of inlogsystemen vragen om een gebruikersnaam of een e-mailadres. Worden bijvoorbeeld het e-mailadres en wachtwoord gelekt, dan is het voor een hacker niet meer moeilijk om deze gelekte combinaties ook te proberen op andere websites, waardoor een hacker toegang heeft tot heel veel data die je absoluut niet wilt delen. Door overal hetzelfde wachtwoord te gebruiken maak je het hackers wel heel makkelijk er vandoor te gaan met jouw informatie. Stel je overal een uniek wachtwoord in, dan hebben hackers alleen toegang tot de dienst waarvan het wachtwoord is gelekt en is de impact veel kleiner. Een bijkomend voordeel is dat je dan ook alleen op die website je wachtwoord hoeft aan te passen.
Tips voor een sterk wachtwoord
123456 is dus niet zo’n goed idee voor een wachtwoord. Net als je geboortedatum of de naam van je poes, zeker omdat het echt niet moeilijk is deze gegevens te achterhalen. Maar hoe maak je dan wel een sterk wachtwoord? We delen een aantal tips:
Gebruik altijd een uniek wachtwoord.
Iedereen maakt zich er weleens schuldig aan, een wachtwoord gebruiken dat je ook al voor een ander account gebruikt. Toch maak je het hackers hiermee wel erg makkelijk om toegang te krijgen tot verschillende accounts. Gebruik je overal een uniek wachtwoord? Dan is de impact een stuk kleiner, mocht je account gekraakt worden.
Gebruik minimaal 10 tekens.
Hoe langer het wachtwoord is, hoe moeilijker het is om te kraken.
Gebruik geen voor de hand liggende informatie.
Dit is veelal informatie als je eigen naam, straat en huisnummer, de naam van de kinderen, de naam van je favoriete huisdier of het bedrijf waar je werkt.
Gebruik (hoofd)letters, cijfers en symbolen.
Gebruik je een combinatie van tekens, letters en cijfers en gebruik je ook een combinatie tussen kleine letters en hoofdletters? Dan maak je het hackers een stuk moeilijker om te kraken.
Gebruik een zin als wachtwoord.
Maar pas op dat je geen voor de hand liggende combinaties gebruikt. Gebruik bijvoorbeeld een zin uit je favoriete liedje of gebruik een gezegde waarbij je afwisselt tussen hoofdletters en kleine letters. Een voorbeeld is ‘IkHouVanAppels, of nog beter: Ik.Hou.Van.Appels!
Wordt de optie geboden? Gebruik dan een tweestapsverificatie!
Hiermee maak je het een stuk moeilijker voor onbevoegden om toegang te krijgen tot jouw account.
Gebruik een reeks willekeurige nummers en letters.
Door bestaande woorden goed te verbasteren of een willekeurige reeks van cijfers, tekens, hoofdletters en kleine letters te gebruiken heb je veelal een sterk wachtwoord in handen. Kijk uit met wachtwoorden als ‘F@ceB00k’, dit soort verbasteringen kennen hackers maar al te goed.
Pfhising
Eindtoets
Toets: Wat is mediawijs
0%
Ter afsluiting van deze lessenserie ga je deze toets maken. Hiermee kan je aantonen of je begrepen hebt wat mediawijsheid betekent en of jij zelf mediawijs bent.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Sexting is het versturen van seksueel getinte berichten, foto’s of filmpjes van jezelf. Heb je wel eens van ‘Sexting’ gehoord? Sexting is het versturen van seksueel getinte berichten, foto’s of filmpjes van jezelf via je smartphone, computer of tablet.
Sexy foto sturen?
Het maken en naar elkaar versturen van seksuele beelden kan leuk en spannend zijn. En handig, als je niet bij elkaar kunt zijn en naar elkaar verlangt. Maar is het slim om te doen? Het gebeurt regelmatig dat beelden worden doorgestuurd.
Omdat het online is, kan het ook doorgestuurd worden naar anderen voor wie het niet bedoeld is. Bijvoorbeeld naar vrienden van de ontvanger. Dit kan per ongeluk, maar ook met opzet om te pesten of wraak te nemen. Het kan ook dat de foto of het filmpje op pornosites wordt gezet.
Het is wel leuk, maar hoe ver kan ik gaan?
Bedenk goed wat je wel wilt en wat niet. Als je iets niet wilt doen, zeg dat dan. Als iemand het je vaker vraagt, of je niet meer met rust laat, blokkeer en verwijder hem/haar dan in je whatsapp, mail en profielpagina’s.
Shame sexting
Wees voorzichtig met het delen van blote of seksuele beelden van jezelf. Wanneer iemand jouw beelden in handen heeft gekregen en deze persoon gebruikt dit tegen jou om jou te kwetsen, dan hebben we het over Shame Sexting. Dit kan die persoon doen door bijvoorbeeld door het te delen met anderen of jou zelf ervoor af te persen.
Ben je in de problemen gekomen of ken je iemand die in de problemen is gekomen door sexting en misschien zels Shame Sexting? Neem dan iemand in vertrouwen: je ouders, de vertrouwenspersoon op school of een leraar met wie je het goed kunt vinden.
Als je zelf een sexy foto of sexy filmpje van iemand ontvangt, stuur die dan nooit door! Je kun iemand daar erg verdrietig mee maken. Bovendien is het strafbaar om een ‘sext’ door te sturen.
Wat is phishing?
Bij phishing vissen fraudeurs aan de telefoon of via valse berichten of brieven naar vertrouwelijke informatie. Denk bijvoorbeeld aan bankgegevens en persoonsgegevens zoals BSN en wachtwoorden voor digitaal betalen en bankieren. Ze kunnen ook direct een betaalverzoek doen, bijvoorbeeld via Tikkie.
Valse berichten ontvangt u via e-mail,per telefoon, via sms, via Whatsapp en zelfs in een brief op papier.
De fraudeurs hengelen met phishing mails bijvoorbeeld naar een kopie van je paspoort, rijbewijs,bakpasje naar je wachtwoord, een eenmalige beveiligingscode voor internetbankieren, naar de pincode voor uw bankpas, creditcard of mobiel bankieren of naar een directe betaling, bijvoorbeeld met een mobiel betaalverzoek.
Via een vals bericht kunt u ook worden misleid om kwaadaardige software of apps op uw computer, tablet of smartphone te installeren. Die software wordt ook wel Malware of spyware genoemd. Die malware kan op jouw apparaat terechtkomen via een bijlage in een e-mail die u moet openen of via een link naar een valse website waar u de kwaadaardige software of app kunt downloaden.
Van bank, bedrijf, instelling of goede bekende
De valse berichten of brieven lijken van banken of andere bekende bedrijven en instanties te zijn, bijvoorbeeld van uw bank, PostNL, de Belastingdienst of DigiD.
Phishing-berichten kunnen ook afkomstig lijken van familie, vrienden of bekenden. Die vragen dan zogenaamd of u snel geld aan ze kunt lenen of een dringende aankoop of rekening kunt voorschieten.
Het arrangement Mediawijsheid is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteurs
Mohite Tibben
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2022-11-22 14:04:17
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit is een lessenserie over mediawijsheid voor vmbo-leerlingen op de middelbare school. We leven in een tijdperk waarin er wordt opgegroeid met social media. Dit heeft veel voordelen, maar er schuilen ook gevaren in. In deze lessenserie leer je wat die gevaren zijn en hoe jij verstandig met social media om kan gaan.
Dit is een lessenserie over mediawijsheid voor vmbo-leerlingen op de middelbare school. We leven in een tijdperk waarin er wordt opgegroeid met social media. Dit heeft veel voordelen, maar er schuilen ook gevaren in. In deze lessenserie leer je wat die gevaren zijn en hoe jij verstandig met social media om kan gaan.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Wat is mediawijs
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
