Wat fijn dat je er bent! Deze les gaan wij de geschiedenis van onze planeet bekijken. Dat doen we door eerst in te zoomen op de geschiedenis van de aarde. Want wat is er eigenlijk allemaal met de aarde gebeurd na het ontstaan?
Daarna bekijken we het ontstaan van delfstoffen en gaan we er dieper op in waarom delfstoffen liggen waar ze liggen. Ook komen we er achter wat voor delfstoffen Nederland heeft.
De geologische tijdschaal
► ... uitleggen hoe de aarde de afgelopen 4,5 miljard jaar is veranderd;
► ... uitleggen waardoor het leven op aarde is veranderd;
► ... met een geologische kalender verschillen tussen periodes aflezen;
Kennisclip
► ... uitleggen hoe een fossiel in gesteente terecht komt;
► ... uitleggen hoe bodemlagen en fossielen de geologische geschiedenis verklaren;
Gesteenten
► ... met voorbeelden de absolute en relatieve ouderdom van bodemlagen verklaren;
Delfstoffen
► ... ontstaan van verschillende delfstoffen uitleggen;
► ... verschil in ontstaanswijze tussen ersten en fossiele brandstoffen uitleggen;
Op de kaart!
► ... met een kaart belangrijke vindplaatsen van delfstoffen aanwijzen.
Kennisclip
Het dagboek van de aarde
De aarde is er al onvoorstelbaar langer dan dat wij er zijn. In die tijd is er bizar veel gebeurd en heeft het leven op aarde allerlij gekke sprongen gemaakt. Welke sprongen en veranderingen dat allemaal zijn? Dat wordt in het filmpje hieronder verteld!
Maak na het kijken de vraag onder het filmpje
Het dagboek van de aarde
De geologische tijdschaal
Hieronder staat een afbeelding van de tijdschaal.
Kijk alle puntjes door en beantwoord de vragen.
Gesteenten
Soorten gesteenten
In het filmpje heb je gezien dat gesteente in drie categoriën worden ingedeeld:
Sedimentgesteente ontstaat door het opstapelenen samenpersenvan zand of klei.
Er wordt bijvoorbeeld zand afgezet bij een rivier. Dit zakt na verloop van tijd de grond in. Ondergronds komt het zand onder druk te staan. Na miljoenen jaren wordt het één geheel en heb je zandsteen.
Stollingsgesteente ontstaat door het afkoelen van magma of lava. Bijvoorbeeld bovengronds als er lava uit een vulkaan komt. Of ondergronds als er magma uit de aardkern omhoog kruipt.
Metamorfgesteente is een gesteente is veranderd. Denk maar aan het woord 'metamorfose'.
Metamorfgesteente was eerst sediment- of stollingsgesteente. Daarna kwam er hogedruk / temperatuur op het gesteente te staan. Daardoor werd het heel heet en verandert het gesteente.
Kalksteen (sedimentgesteente) verandert door hoge temperaturen in marmer (metamorfgesteente).
Wetenschappers hebben bepaald dat de aarde miljarden jaren oud is, maar hoe weten ze dat eigenlijk? Er waren toen natuurlijk nog geen mensen.
De ouderdom van gesteenten wordt bepaald door middel van radioactiviteit. In sommige gesteenten zitten kleine hoeveelheiden radioactieve elementen. Bijvoorbeeld uranium.
Radioactief materiaal wordt altijd in een vast tempo minder radioactief. Zo kunnen wetenschappers dus terugtellen hoe oud een gesteente is.
Hoe oud gesteente is in jaren is de absolute ouderdom
Hoe oud gesteente is ten opzichte van elkaar (deze is ouder dan die) is relatieve ouderdom.
Mensen halen allerlij stoffen uit de grond we kunnen gebruiken.
Deze stoffen noemen we delfstoffen. Er zijn verschillende soorten delfstoffen:
► Metalen, bijvoorbeeld ijzer, aluminium, goud, indium, tantaal en lithium.
► Fossiele brandstoffen, bijvoorbeeld steenkool, aardolie en aardgas.
►Diverse grondstoffen, bijvoorbeeld keukenzout, grind en kalksteen.
Delfstoffen worden gebruikt als grondstof, brandstof of bouwmateriaal. Kalksteen wordt in de bouw gebruikt, steenkool voor het opwekken van energie en ijzererts voor het maken van staal.
Metalen worden uit ertsen gehaald. IJzer komt bijvoorbeeld uit ijzererts, koper uit kopererts enzovoort.
Deze ertsen zitten in de aardmantel. Daarna worden de ertsen door magma naar het aardoppervlak gebracht. Oppervlakkige delfstoffen worden door middel van dagbouw gewonnen. Veel ertsen blijven ook ondergronds. Dan worden de ertsen door middel van schachtbouw uitgemijnd.
Dagbouw is dus winning van delfstoffen aan het aardoppervlak. Daarbij worden soms alsnog gigantische hoeveelheden grond afgegraven.
Schachtbouw is winning van ondergrondse delfstoffen. Dan worden er mijnschachten aangelegd om de delfstoffen te berijken.
Hoe ontstaan delfstoffen?
Zoals je hierboven las komen ertsen van binnenuit de aarde, maar het fossiele brandstoffen zit het net wat anders.
Fossiele brandstoffen ontstaan door chemische processen. Voorbeelden van fossiele brandstoffen zijn steenkool, aardgas en aardolie. Steenkool uitstaat uit plantenresten. Als deze resten onderwater komen veranderden de resten eerst in veen, daarna bruinkool en uiteindelijk steenkool.
Aardolie ontstaat doordat dood plankton (zeediertjes) wordt bedekt met sediment (zand en klei). Daardoor neemt de druk en temperatuur toe en verandert het plankton in aardolie. Als aardolie en steenkool tegelijkertijd vormen, wordt het samen aardgas.
Bekijk de video en beantwoord de vraag
Op de kaart!
Op de kaart!
Als er een plek is waar je naar toe moet.
Aan de slag!
Je hebt nu al behoorlijk wat kennis vergaard van dit hoofdstuk. Om het nog spannender te maken gaan wij kijken naar de geologie van jouw eigen woonplaats.
►Ga naar Edugis.nl
► Open de atlas
► Druk op "Kaartlagen"
► Ga naar de zoekbalk genaamd "Kaartlagen toevoegen"
► Voeg de kaart "Geologische overzichtskaart van Nederland" toe
Je hebt nu een kaart voor je die vertelt wat voor bodemlaag er in jouw woongebied is.
Beantwoord de volgende vragen over de bodemlaag in jouw woongebied.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Gefeliciteerd je hebt deze wikiwijs doorgelopen!
Nu is het aan jouw om de ervaring van anderen te verbeteren door feedback te geven!
Was het moker saai? Waren er niet genoeg explosies? Of heb je nog nooit zoveel genoten van een schoolopdracht? Laat het weten in de survey :)
Scroll bij de explosie naar beneden
Bronnen Kennisclip
De kennisclip heeft gebruik gemaakt van afbeeldingen die onder de CC (Creative Commons) licentie vallen. Hieronder zijn deze verwezen.
Het arrangement Schatkist aarde H2 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Luuk Doolaard
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2022-03-07 12:02:50
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Aan de hand van de wikiwijs loop je hoofdstuk 2 schatikist aarde door.
De wikiwijs bestaat uit uitleg, kennisclips en toetsing.
Leerniveau
HAVO 3;
VWO 3;
Leerinhoud en doelen
Relaties tussen endogene en exogene processen;
Systeem aarde;
Endogene processen;
Reliëfvormen als gevolg van endogene- en exogenen processen;
Aardrijkskunde;
Exogene processen;
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Eindtoets Wikiwijs
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
