Ubbo Emmius          Geschiedenis

Tijdvak 1 - vmbo12 juiste versie AL

Tijdvak 1 - vmbo12 juiste versie AL

T1 Jagers en boeren

Inleiding

Tijdvak 1 begint ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden en duurt tot 3000 v. Chr. Tijdvak 1 is het langste tijdvak van de tien tijdvakken.

Daarom verwacht je misschien dat er heel veel over bekend is. Dat is juist niet zo. Er zijn maar weinig dingen  gevonden die men kon onderzoeken.
Dingen die gevonden kunnen worden, zoals voorwerpen, huizen of geraamtes noem je bronnen.

In die tijd was het schrift nog niet uitgevonden. Mensen konden dus nog niets opschrijven. Daarom zijn er uit die tijd alleen niet-geschreven bronnen gevonden.

Wat kan ik straks?

Aan het eind van dit thema kan ik:

Leerdoelen

Opdracht

Uitleggen waarom jagers-verzamelaars nomaden waren.

  • Jagers en verzamelaars

  • Soorten bronnen

De veranderingen beschrijven die het gevolg waren van de agrarische revolutie.

  • Landbouwsamenlevingen

  • De eerste steden

  • Soorten bronnen

 

Tijdvak 1 bestaat uit de volgende onderdelen (★ = keuzeopdracht):

Onderdeel

Tijd

Eindproduct

Inleiding

0,5 lesuur

-

Opdracht: Jagers en verzamelaars

2 lesuur

Kruiswoordpuzzel maken of toetsvragen beantwoorden

Opdracht: Landbouwsamenlevingen

1 lesuur

Een tabel invullen of stellingen beantwoorden

Opdracht: De eerste steden

1 lesuur

Een memoryspel maken of toetsvragen beantwoorden

Opdracht: Soorten bronnen

2 lesuren

Toets of Fotoreportage

Opdracht: ★ Hoe stierf Ötzi?

2 lesuren

Presentatie

Opdracht: ★ Het eerste schrift

2 lesuren

Boodschap in spijkerschrift of een boodschap in hiërogliefen

Opdracht: ★ De mammoetjacht

2 lesuren

Een vraag bespreken.

Opdracht: ★ Hunebedden

2 lesuren

Toets maken.

Afsluiting

2 lesuren

Vijf afbeeldingen van Tijdvak 1.

Totaal inclusief keuzeopdrachten

16,5 lesuren

  

De tijd is een indicatie en afhankelijk van de keuze van het eindproduct.

Wat ga ik doen?

Theorie

Jagers en verzamelaars

De eerste mensen aten vlees van dieren die ze hadden gedood. We noemen deze mensen jagers. Natuurlijk was dit niet het enige voedsel dat ze kregen. Ze zochten ook ander eten uit de natuur, zoal bessen en noten. Deze mensen noemen we verzamelaars. De jagers en verzamelaars gaan telkens naar plekken waar veel voedsel te vinden is. Als er op één plaats genoeg voedsel is dan blijven ze daar vaak wonen. Maar als het voedsel schaars wordt dan verhuizen ze naar een andere plek. Mensen die rondtrekken om aan voedsel te komen noemen we nomaden. 

Werktuigen

De werktuigen die de nomaden gebruikten waren gemaakt van materiaal uit de natuur, zoals steen en bepaalde delen van planten en dieren. Steen was goed te gebruiken omdat het zo hard was. Steen was dan ook het belangrijkste materiaal dat er gebruikt werd. Daarom noemen we deze tijd de steentijd. De groepen nomaden waren op zichzelf aangewezen. Ze zorgden voor hun eigen voedsel. Ze maakten hun eigen kleding, hutten, werktuigen en wapens. 

Samenwerken

Jagers en verzamelaars leefden in groepen van ongeveer 25 personen. Iedereen in de groep had een taak. De mannen gingen op jacht en de vrouwen verzamelden bessen en noten. De mannen zorgden voor het vlees. Hiervoor moesten ze goed samenwerken. De mannen beschermden de groep ook tegen gevaar. De kinderen hielpen mee. Ze leerden welke planten giftig waren, hoe je een dier moest vangen en hoe je dat dier schoon moest maken.  

Leider

Elke groep had een leider. Dit was iemand waarvoor de mensen respect hadden, deze man had aanzien. Soms was het iemand die wat ouder was en soms was het iemand die iets heel goed kon. Als iemand doodging kreeg hij spullen mee. Deze spullen deden ze in het graf. Aan het graf kon je zien of iemand veel aanzien had.  

Landbouw in Egypte

In Egypte woonden de mensen langs de rivier de Nijl. Egypte ligt in Noord Afrika en bestaat voor het grootste gedeelte uit woestijn. De meeste mensen waren boer. Nu zul je je afvragen hoe dat kan in een land dat voor het grootste gedeelte bestaat uit woestijn. In de regentijd stroomt de Nijl over. De grond langs de Nijl loopt dan onder water. Als het water weer gezakt is dan blijft er een laagje vruchtbare grond achter. Planten kunnen daar goed op groeien. Langs de Nijl is dan ook een goede plek om te wonen. De eerste mensen in Egypte waren jagers en verzamelaars. Deze nomaden leefden langs de Nijl. Op een gegeven moment leerden ze om zelf te bepalen wat er groeide. Ze verzamelden graankorrels en strooiden die uit over het land. Ze gingen dus graan verbouwen. Ook hielden ze dieren. De mensen waren nu boer.  

Bezit

Sommige Egyptische boeren deden het beter dan andere. De één kreeg daardoor meer bezit dan de ander. Sommige waren dus rijk en anderen niet. Er kwam meer ongelijkheid tussen de mensen. Er was genoeg eten voor iedereen. Dit zorgde ervoor dat niet alle boeren meer boer hoefden te zijn. Er kwam meer ruimte voor andere beroepen. Er waren mensen die de grond verdeelden, mensen die zorgden voor de kanaaltjes en dijkjes, mensen die opschreven hoe groot de oogst was, soldaten die het voedsel beschermden, enz. Mensen moesten steeds meer gaan samenwerken, ze hadden een leider nodig. Deze leider regelde alles en hij was koning over alle Egyptenaren. Deze Egyptische koning noemen we een farao.  

Natuur

De overstroming van de Nijl was heel belangrijk voor de Egyptenaren. De mensen dachten dat er een god was die dit allemaal regelde. Deze god zorgde voor de overstroming van de Nijl. Ook was er een zonnegod die het graan en andere planten liet groeien. Om deze goden te vriend te houden bouwden de Egyptenaren tempels. Priesters brachten offers in deze tempels. De farao was ook de baas over de priesters. De Egyptenaren dachten dat de farao ook een god was.  

Een fantastische ontdekking

In 1922 ontdekte Howard Carter een graf. Het was het graf van Toetanchamon. In het graf werden wapens, bedden en ook voedsel gevonden. Er waren manden met dadels, meloenzaad en druiven. Het voedsel was voor de farao. Hij moest na zijn dood een lange reis maken in het dodenrijk. De farao was begraven in een grafkist. Zo'n Egyptische grafkist noemen we een sarcofaag. Toetanchamon had een prachtig dodenmasker die helemaal gemaakt was van goud. Dat masker is nu wereldberoemd.  

Grafschilderingen

Er zijn nog veel meer graven van farao's gevonden. De meeste graven waren leeggeroofd. Veel graven waren prachtig beschilderd. De muurschilderingen kun je lezen als een stripverhaal. De Egyptische lettertekens noemen we hiërogliefen.

Opdrachten

Opdracht 1

Jagers en verzamelaars
Opdracht 2

Landbouwsamenlevingen
Opdracht 3

De eerste steden
Opdracht 4

Soorten bronnen

Dit thema heeft 4 keuzeopdrachten.
Overleg met je docent welke keuzeopdrachten je gaat maken.
Opdracht 5

★ Hoe stierf Ötzi?
Opdracht 6

★ Het eerste schrift
Opdracht 7

★ De mammoetjacht
Opdracht 8

★ Hunebedden

Afsluiting

Kennisbanken

Hieronder vind je de kennisbanken die zijn gebruikt in de opdrachten van Tijdvak 1.

Levenswijze van jagers en verzamelaars

Landbouw en landbouwsamenlevingen

De eerste stedelijke gemeenschappen

Eindopdracht

Je hebt alle opdrachten van Tijdvak 1 gemaakt; tijd voor de afsluiting.

Je sluit dit thema af met het zoeken van vijf afbeeldingen die het
tijdvak goed weergeven.
Gebruik bij het zoeken van de afbeeldingen de leerdoelen van de opdrachten.
Bij elke afbeelding geef je kort (max. 100 woorden) aan waarom de afbeelding volgens jou goed bij het tijdvak past.

Beoordeling
De afbeeldingen en de toelichting worden beoordeeld door je docent.
Je krijgt een goede beoordeling als:

  • Inhoud: passen de afbeeldingen goed bij het tijdvak?
  • Inhoud: passen de omschrijvingen bij de afbeeldingen?
  • Inhoud: dekken de afbeeldingen en de omschrijvingen de leerdoelen?
  • Creativiteit: zijn de afbeeldingen/omschrijvingen origineel?
  • Netheid: is er aandacht besteed aan de netheid?
  • Taal: bevatten de omschrijvingen niet te veel taalfouten?

D-toets

Test je kennis. Maak de diagnostische toets.

Terugkijken

Intro

  • Wat vond je van de video over Ötzi in de inleiding? Had je al wel eens over de ijsmummie gehoord?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de leerdoelen van dit thema nog eens door.
    Kun je wat je moet kunnen?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 16 uur met dit thema bezig zou zijn.
    Klopt dat met het aantal lessen dat je over dit thema hebt gehad?
  • Inhoud
    Welke lesstof in dit thema was nieuw voor je en welke lesstof wist je al?
    Wist je bijvoorbeeld al hoe hunebedden gemaakt werden?
  • Eindopdracht
    Wat vond je van de eindopdracht? Vond je het moeilijk om de juiste plaatjes te vinden?
    Werk je bij een eindopdracht liever samen of alleen?

Verderkijker

De Verderkijker biedt bij het thema passende externe linkjes naar uitleg, oefenmateriaal of filmpjes.

Leerlingen voor leerlingen

Hieronder vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt en die goed passen bij dit thema.

​

 

SchoolTV

Op de website van SchoolTV zijn veel verschillende video's te zien die passen bij Tijdvak 1.
We hebben een aantal interessante video's voor je op een rijtje gezet.

Ooit was Nederland bedekt met ijs! Meer over de ijstijd zie je in deze video: Stuwwallen

 

Mensen in de steentijd leefden als jagers en verzamelaars. Video: mensen in de steentijd

Grappige video over het schrift. Video: van links naar rechts

Hoe werd een hunebed gebouwd?  Video: de bouw van een hunebed.

 

Youtube

Op youtube staan talloze filmpjes die passen binnen dit tijdvak. We zetten er een aantal op een rijtje:

Praktische opdracht

Hunebedden

Het grootste hunebed van Drenthe staat in Borger, vlakbij Stadskanaal dus. Het hunebed is in totaal 22,6 meter lang. Het hunebed is gebouwd rond 3400 v. Chr., best oud dus. Naast het hunebed bevindt zich het Hunebedmuseum. Misschien ben je er wel al eens geweest? 

 

 

Hunebed in Borger
Hunebed in Borger

Hoe werden de hunedden gebouwd? Grote en zware stenen die op elkaar werden gelegd maar wel zonder de hulp van machines? Op de afbeeldig hieronder kun je zien hoe dat in zijn werk ging. Eerst werden de keien op boomstammen geduwd. Daarna werden de keien met behulp van mensen en ossen naar de plaatst gebracht waar het hunebed moest komen te staan. De stenen werden in een kuil geduwd en daarna rechtop gezet. Daarna werd alles aangevuld met aarde en werden de laatste stenen er bovenop gelegd. Als laatste werd het hunebed uitgehold. 

Hoe werd een hunebed gebouwd?
Hoe werd een hunebed gebouwd?

Opdracht.

Stel je eens voor dat je leeft in de tijd van de hunebed bouwers. In die tijd bestonden er nog geen kranten. Maar stel je nu eens voor dat jij journalist bent en je woont vlakbij het hunebed van Borger. Jij gaat een krant schrijven over de dag dat het grootste hunebed van Nederland wordt afgebouwd. Wat zie je allemaal? Wordt er een feest gegeven ter ere van de bouw? Worden er al mensen in begraven? Wat wordt er aan grafgiften meegegeven? Beschrijf hoe jij denkt dat deze dag eruit heeft gezien. Denk aan een naam voor de krant, een datum, weersbericht, nieuws en advertenties. Laat je fantasie de vrije loop.  Je mag deze opdracht maken op papier of op je laptop in een Wordbestand. Je krijgt voor deze opdracht een cijfer, de inleverdatum spreek je af met je docent.

 

Je krijgt punten voor:

- Hoeveelheid

- Netheid

- Geschreven in je eigen woorden

- Plaatjes

 

 

Begrippenlijst

  • Het arrangement Tijdvak 1 - vmbo12 juiste versie AL is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Sectie AK GL GS
    Laatst gewijzigd
    2025-08-17 14:30:45
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Het thema 'Tijdvak 1' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO.

    Fair Use
    In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use

    Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Eigen versie
    Leerniveau
    VMBO gemengde leerweg, 2; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO gemengde leerweg, 1; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2;
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Geschiedenis. (2025).

    Tijdvak 1 Jagers en boeren vmbo12

    https://maken.wikiwijs.nl/98886/Tijdvak_1_Jagers_en_boeren_vmbo12

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Tijdvak 1: Jagers en boeren

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van