De ideologische en machtspolitieke tegenstellingen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie overheersten de wereldpolitiek na de Tweede Wereldoorlog.
De twee machtsblokken hielden elkaar in een wankel evenwicht dat elk moment verstoord kon worden. De wapenwedloop die kenmerkend is voor de Koude Oorlog speelde daarbij een doorslaggevende rol.
Probleemstelling
Geen Derde Wereldoorlog
De Koude Oorlog wordt beschreven als een periode van grote politieke spanningen en conflicten tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten. Ondanks de voortdurend gevoelde dreiging van een Derde Wereldoorlog is die oorlog echter geen werkelijkheid geworden.
Eindproduct
Schrijf een hoofdstuk in een geschiedenisboek of vul een pagina voor een onderwijssite Geschiedenis, waarin je uitlegt dat de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie een Derde Wereldoorlog heeft voorkomen.
Hoofdvraag en deelvragen
Hoofdvraag:
Heeft de Koude Oorlog een hete oorlog voorkomen en daardoor bijgedragen aan de vrede?
Deelvragen:
Wat zijn de kenmerken van de Koude Oorlog?
Zijn er conflicten geweest die bijna hebben geleid tot het uitbreken van een Derde Wereldoorlog?
Hoe werden deze gevaarlijke conflicten opgelost?
Was er sprake van een werkelijk machtsevenwicht tussen de grootmachten?
Wat gebeurde er als het machtsevenwicht verstoord dreigde te raken?
Is er een winnaar of een verliezer aan te wijzen in de Koude Oorlog?
Eindtermen
Domein A: Historisch besef
A4 Verandering en continuïteit
Je kunt in historische processen de samenhang tussen veranderingen en continuïteit beschrijven.
Je kunt de betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen voor het heden aangeven.
Je kunt verschillende soorten historische verandering onderscheiden.
Je kunt door het onderscheiden van continuïteiten van langere en kortere duur onderkennen hoe elementen afkomstig uit verschillende tijdvakken zich gelijktijdig in één tijdvak kunnen manifesteren (de gelijktijdigheid van het ongelijktijdige).
A7 Oordelen
Je kunt bij het geven van oordelen over het verleden rekening houden met:
het onderscheid tussen feiten en meningen.
tijd- en plaatsgebondenheid van interpretaties en oordelen afkomstig van personen uit het verleden en afkomstig van hedendaagse personen, onder wie jij zelf.
de rol van waardepatronen in heden en verleden.
het ondersteunen van uitspraken met behulp van argumenten.
Domein B: Oriëntatiekennis
Je kunt bij een kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken.
Je kunt uitleggen dat de betekenis die aan dit tijdvak wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
In deze opdracht speelt het volgende kenmerkende aspect uit tijdvak 10 een rol:
de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.
Onderstaande kernbegrippen worden toegelicht in de begrippenlijst.
Koude Oorlog
wapenwedloop
blokvorming
atoomoorlog
De volgende begrippen zijn ook van belang:
communisme
kapitalisme
Truman-doctrine
dominotheorie
NAVO
Warschau Pact
Berlijnse muur
Cubacrisis
Korea-oorlog
Vietnamoorlog
Activiteiten
Activiteiten
Stap
Activiteit
Oriëntatie
Wat weet je al over de Koude Oorlog? Je haalt je voorkennis op en maakt de instaptoets.
Stap 1
Je leest de informatie over de Koude Oorlog. Ook kijk je video's over dit onderwerp. Aan de hand van de Kennisbank en de video's beantwoord je een aantal vragen.
Stap 2
Je ondersteunt twee conclusies die aan de hand van een bron zijn getrokken met de kennis die je hebt opgedaan.
Stap 3
Je legt uit waarom een verklaring van de Amerikaanse president Johnson uit 1968 past bij de periode vanaf 1956.
Stap 4
Je bestudeert de objectiviteit van een bron over de hulp van Amerika na de Watersnoodramp.
Stap 5
en
Je leest over het ontstaan en de val van de Berlijnse Muur en bekijkt er een video over. Verzamel informatie over feiten en herinneringen aan De Muur. Bespreek het met een klasgenoot.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die passen bij de opdracht.
Eindproduct
Je schrijft een hoofdstuk voor in een geschiedenisboek of een artikel voor een onderwijssite over het feit dat de Koude Oorlog mogelijk een Derde Wereldoorlog heeft voorkomen.
Video en Bronnen
Hier vind je bronnen die passen bij de opdracht.
Examenvragen
Hier vind je veel oude examenvragen om te oefenen.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 7 SLU.
Oriëntatie
Wat weet je nog over de Koude Oorlog?
Je kunt je geheugen opfrissen met behulp van het volgende onderdeel uit de Kennisbank onderbouw.
Denk je dat jij nog voldoende kennis hebt? Maak dan eerst de toets.
Scoor je een voldoende? Dan hoef je de Kennisbank niet te lezen.
Scoor je onvoldoende? Dan moet je de Kennisbank alsnog bestuderen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hongarije kreeg in 1956, drie jaar na de dood van Stalin, te maken met de gevolgen van de angst van de Sovjet-Unie om haar invloed in Oost-Europa te verliezen. Na de dood van Stalin leek er aanvankelijk iets meer speelruimte te komen om kritiek te uiten op het communistische regime. In Hongarije brak op 23 oktober 1956 een opstand uit tegen het communistische bewind. Honderdduizend betogers liepen massaal door de straten van Boedapest. Zij eisten vrije verkiezingen en een einde van de Sovjet-overheersing.
Sovjet-leider Chroesjtsjov stuurde tanks naar de hoofdstad en sloeg de opstand hardhandig neer. De verontwaardiging in het Westen was groot. In Nederland werd het hoofdkantoor van de Communistische Partij Nederland (CPN) bestormd. Er werden Hongaarse vluchtelingen in Nederland opgenomen. Op politiek gebied gebeurde er weinig en was het duidelijk dat het Westen de vingers niet wilde branden aan deze kwestie.
Praagse Lente
In 1968 werd het onrustig in de toenmalige dubbelstaat Tsjecho-Slowakije. Dit land werd als minst betrouwbare bondgenoot gezien en door de Sovjet-Unie nauwlettend in de gaten gehouden.
In januari 1968 kwam Alexander Dubček aan de macht die pleitte voor een gematigd socialisme met een 'menselijk gezicht’. Politieke hervormingen en vrijheid van meningsuiting vormden zijn speerpunten. Censuur werd afgeschaft en de bevolking maakte gebruik van haar vrijheid. Deze vrijheid duurde kort. In augustus 1968 maakten Sovjet-troepen een einde aan de hervormingen. Het land was weer terug bij af.
Maak de opdracht.
Stap 4: De Waarheid
Stap 5: Berlijnse Muur
De Berlijnse muur in 1986
Na de Tweede Wereldoorlog wordt Duitsland verdeeld in vier bezettingszones. Ook de hoofdstad Berlijn wordt opgedeeld in Oost- en West-Berlijn. De Oost-Duitse autoriteiten sloten in 1961 de grenzen en begonnen met de bouw van een muur die Oost-Berlijn definitief scheidde van West-Berlijn. De Berlijnse Muur stond op 13 augustus 1961 en viel op 9 november 1989.
Bekijk de video.
Nog steeds zijn er in Berlijn overblijfselen van De Muur en tastbare herinneringen aanwezig uit die periode.
Ga op zoek naar verhalen en blogs op internet om een beeld te kunnen vormen. Maak een virtuele tour om een indruk te krijgen, als je zelf nog nooit in Berlijn bent geweest. Verzamel informatie over feiten en herinneringen aan de Berlijnse Muur:
Hoe is De Muur destijds opgebouwd, hoe kwam De Muur tot stand?
Hoe was het voor de bewoners om te leven binnen de beperkingen van de Berlijnse Muur?
Hoe was het verschil tussen Oost en West merkbaar?
Hoe verliep het contact tussen Oost- en West-Berlijn in die tijd?
Welke overblijfselen en monumenten zijn er in Berlijn te vinden die herinneren aan die periode?
Zijn er in Berlijn nog elementen uit die tijd, die nu nog een rol spelen in het dagelijks leven van de stad?
Documenteer je verhalen, afbeeldingen en notities in een verslag. Laat het een klasgenoot lezen. Heeft hij of zij weer andere feiten en weetjes opgeschreven? Bespreek samen welke karakteristieke elementen nog herinneren aan de invloed van de Berlijnse Muur.
Je kunt de informatie uit je verslag ook gebruiken voor de eindopdracht.
Afsluiting
Begrippenlijst
Kernbegrippen
Koude Oorlog
Periode van na de Tweede Wereldoorlog tot eind jaren tachtig, waarin een voortdurende spanning heerste tussen de Westerse democratische kapitalistische landen en de communistische Oosterse landen.
Wapenwedloop
Streven van een land naar de meeste macht en de meeste en beste wapens ten opzichte van andere landen. Tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie vond tussen 1950-1990 een (kern)wapenwedloop plaats.
Blokvorming
Na de Tweede Wereldoorlog kwam het kapitalistische "machtsblok" van Westerse landen tegenover de landen te staan die het communistische "machtsblok" vormden. Door de verschillen in wereldbeeld en ideologie kwamen de blokken tegenover elkaar te staan. De Koude Oorlog was daarvan het gevolg.
Atoomoorlog
Een kernoorlog of atoomoorlog is een oorlog waarbij de twee strijdende partijen kernwapens tegen elkaar inzetten. Dat is tot op heden gelukkig nog nooit gebeurd, hoewel er tijdens de Koude Oorlog wel een sterke dreiging was.
Overige begrippen
Communisme
Een belangrijk kenmerk van het communisme is dat niemand privébezittingen heeft. Alle bezit is gemeenschappelijk. De communistische partij beslist wat er geproduceerd wordt, tegen welke prijs en tegen welk uurloon. Producten worden verkocht via staatswinkels en staatsbedrijven.
Kapitalisme
Een belangrijk kenmerk van kapitalisme is privébezit en het bestaan van verschillende klassen in de maatschappij. De overheid bemoeit zich zo weinig mogelijk met de markt van vraag en aanbod.
Truman-doctrine
In 1947 bedacht de Amerikaanse president Truman zijn Truman-doctrine: De Westerse wereld moest zien te voorkomen dat de Sovjet-Unie het communisme kon verspreiden, door het in te dammen. Rondom de communistische staten moest een stabiele gordel ontstaan. Landen die door communisten dreigden te worden overgenomen, moesten militair en economisch worden gesteund.
Dominotheorie
Benaming voor een opvatting die Harry S. Truman, de president van de Verenigde Staten, vanaf 1946 had. Zijn opvolger, Dwight D. Eisenhouwer, noemde het de dominotheorie: Als een land communistisch werd, zou het communisme zich vanuit dat land naar buurlanden verspreiden en vandaar weer verder.
NAVO
De NAVO, de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, is een militair bondgenootschap en werd opgericht op 4 april 1949. Het verdrag regelt de wederzijdse verdediging en samenwerking van de Westerse landen. De NAVO bestaat nog steeds.
Warschaupact
Het Warschaupact was een militair bondgenootschap van communistische landen, dat tussen 1955 en 1991 heeft bestaan. Het werd opgericht als reactie op en tegenhanger van de NAVO.
Berlijnse muur
Muur die West- en Oost-Berlijn van elkaar scheidde. De bouw startte op initiatief van de Sovjetleiders op
13 augustus 1961 om te voorkomen dat heel veel Oost-Berlijners via West-Berlijn het land ontvluchtten. De muur bestond tot 9 november 1989.
Cuba-crisis
Dreigende oorlogssituatie tussen de Verenigde Staten van Amerika en de Sovjet-Unie in oktober 1962 die ontstond omdat de Russen kernwapens op Cuba hadden geplaatst. Als er echt oorlog zou zijn uitgebroken zou dat geleid hebben tot de Derde Wereldoorlog die zou zijn uitgevochten met kernwapens.
Korea-oorlog
Oorlog tussen Noord- en Zuid-Korea (25 juni 1950 - wapenstilstand op 27 juli 1953) die nog steeds voortduurt zonder dat er echt gevochten wordt. Noord-Korea wordt gesteund door Rusland en China en is communistisch. Zuid-Korea wordt gesteund door de VS.
Vietnamoorlog
Oorlog tussen Noord- en Zuid-Vietnam (1 november 1955 - 30 april 1975). Noord-Vietnam werd gesteund door China, de Sovjet-Unie en Noord-Korea. Zuid-Vietnam werd gesteund door Amerika en nog elf andere landen. Uiteindelijk won Noord-Vietnam de oorlog.
Eindproduct: Hoofdstuk geschiedenisboek
Als eindopdracht schrijf je een hoofdstuk voor een geschiedenisboek, waarin je uitlegt of de Koude Oorlog de Derde Wereldoorlog heeft voorkomen. Je kunt er ook voor kiezen om een pagina te maken voor een onderwijssite van Geschiedenis.
De doelgroep waarvoor je het hoofdstuk of artikel schrijft, is de bovenbouw havo-vwo.
Onder de knop 'Video's en bronnen' vind je links naar sites met informatie over de Koude Oorlog. Selecteer de informatie die je nodig hebt voor het schrijven van je hoofdstuk of pagina. Gebruik de bronnen om de deelvragen en de hoofdvraag te beantwoorden.
Zoek ook een paar goede foto’s en tekstbronnen die je verhaal/stelling kunnen ondersteunen. Maak eerst een schrijfplan voor je hoofdstuk of pagina. Schrijf vervolgens het verhaal. Zorg voor een mooie lay-out.
Klaar?
Laat je eindproduct beoordelen door een klasgenoot en je docent.
Beoordeling
Je krijgt een positieve beoordeling als je:
De verschillen tussen de Verenigde Staten (kapitalisme) en de Sovjet-Unie (communisme) goed weergeeft.
Het ontstaan van de Koude Oorlog en het verloop daarvan goed samenvat.
De wapenwedloop tussen het Westen en het Oosten correct weergeeft.
De belangrijkste gewapende conflicten tijdens de Koude Oorlog noemt.
Onderbouwt waarom de Koude Oorlog niet heeft geleid tot een ‘hete’ oorlog.
Militaire benadering van de Koude Oorlog op militair.net
Bespreking van: Maarten van Rossem, Drie oorlogen
Van Rossem besteedt in zijn boek veel aandacht aan de Koude Oorlog. De verdeling van Europa wordt daarin gezien als een stabiele oplossing voor de ideologische tegenstellingen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
Examenvragen
Op deze pagina vind je een of meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Lees de probleemstelling van deze opdracht nog eens door.
Is de probleemstelling over de Koude Oorlog voldoende besproken in de opdracht?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Zorg dat je het kenmerkende aspect kunt noemen.
Kun je de genoemde begrippen uit deze opdracht omschrijven?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond een studiebelasting van 7 SLU.
Had je voldoende tijd om de opdracht binnen de geschatte tijd te maken?
Inhoud
Wist je al veel de dreiging destijds tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Ben je tevreden over het hoofdstuk dat jullie geschreven hebben of heb je gekozen voor een artikel voor een onderwijssite?
Wat zijn de drie belangrijkste punten in jullie artikel?
Examenvragen
Veel examenvragen bij deze opdracht. Heb je ze allemaal gemaakt?
Was je goed voorbereid op deze vragen?
Het arrangement 10.3 Koude Oorlog v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De opdracht 'Koude Oorlog' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content.
Fair Use
In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Vragen
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 10 met het onderwerp: Koude Oorlog. De wereld was verdeeld in twee ideologische blokken: Oost-Europa stond onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie en West-Europa onder invloed van de Verenigde Staten.De VS stond voor het kapitalisme en de vrije markt-economie. In de Sovjet-Unie heerste het communisme en was een sprake van een strak geleide plan-economie waar ondernemingen eigendom waren van de staat. In materieel opzicht moest volgens de communistische partij iedereen gelijk zijn. De leefstijlen van het Westen en het Oosten stonden haaks op elkaar. Dit zorgde voor spanning tussen VS en de Sovjet-Unie. De Truman Doctrine werd gelanceerd en het Marshallplan werd opgestart. Op de Conferentie van Jalta in 1945 werd besloten om Duitsland in vier blokken te verdelen, wat uiteindelijk zorgde in twee kampen, kapitalisme in de westelijke zone (BRD) en het communisme in de oostelijke zone (DDR). De blokkade van Berlijn in 1948 was het eerste serieuze conflict in de Koude Oorlog. De Oost-Duitse autoriteiten sloten in 1961 de grenzen en begonnen met de bouw van een muur die Oost-Berlijn definitief scheidde van West-Berlijn. De val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 is het symbool van het einde van de Koude Oorlog geworden.
De Koude Oorlog dankt zijn naam aan het feit dat de twee supermachten elkaar nooit in een directe gewapende strijd bevochten. De dreiging van een 'hete' strijd was echter doorlopend aanwezig. Beide machtsblokken probeerden elkaar af te troeven in een wapenwedloop. Zowel in het Westen als het Oosten waren mensen bang dat een conflict zou resulteren in een atoomoorlog. Er waren tijdens de Koude Oorlog talloze conflicten waarbij de grootmachten elkaar indirect bestreden. De oorlogen in Korea en Vietnam, de Cuba-crisis en inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan zijn daar voorbeelden van. De NAVO werd opgericht in 1949 om militair kracht te bundelen en het Warschaupact door Stalin als tegenhanger. Na de dood van Stalin ontstond de Hongaarse opstand en in 1968 de Praagse Lente. In het westen kwamen veel invloeden uit de VS en was er sprake van materialistische levenswijze en overmatige consumptie. Het materiaal bespreekt verder nog een telefoongesprek tussen Leonid Brezjnev en Alexander ('Sasha') Dubcek, de Nederlandse watersnoodramp en de Hongaarse Opstand en Praagse Lente.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
De tijd van televisie en computer (vanaf 1950);
Geschiedenis;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
7 uur en 0 minuten
Trefwoorden
arrangeerbaar, atoomoorlog, blokvorming, communisme en kapitalisme, geschiedenis, koude oorlog, navo en warschaupact, stercollectie, v456, wapenwedloop
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 10 met het onderwerp: Koude Oorlog. De wereld was verdeeld in twee ideologische blokken: Oost-Europa stond onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie en West-Europa onder invloed van de Verenigde Staten.De VS stond voor het kapitalisme en de vrije markt-economie. In de Sovjet-Unie heerste het communisme en was een sprake van een strak geleide plan-economie waar ondernemingen eigendom waren van de staat. In materieel opzicht moest volgens de communistische partij iedereen gelijk zijn. De leefstijlen van het Westen en het Oosten stonden haaks op elkaar. Dit zorgde voor spanning tussen VS en de Sovjet-Unie. De Truman Doctrine werd gelanceerd en het Marshallplan werd opgestart. Op de Conferentie van Jalta in 1945 werd besloten om Duitsland in vier blokken te verdelen, wat uiteindelijk zorgde in twee kampen, kapitalisme in de westelijke zone (BRD) en het communisme in de oostelijke zone (DDR). De blokkade van Berlijn in 1948 was het eerste serieuze conflict in de Koude Oorlog. De Oost-Duitse autoriteiten sloten in 1961 de grenzen en begonnen met de bouw van een muur die Oost-Berlijn definitief scheidde van West-Berlijn. De val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 is het symbool van het einde van de Koude Oorlog geworden.
De Koude Oorlog dankt zijn naam aan het feit dat de twee supermachten elkaar nooit in een directe gewapende strijd bevochten. De dreiging van een 'hete' strijd was echter doorlopend aanwezig. Beide machtsblokken probeerden elkaar af te troeven in een wapenwedloop. Zowel in het Westen als het Oosten waren mensen bang dat een conflict zou resulteren in een atoomoorlog. Er waren tijdens de Koude Oorlog talloze conflicten waarbij de grootmachten elkaar indirect bestreden. De oorlogen in Korea en Vietnam, de Cuba-crisis en inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan zijn daar voorbeelden van. De NAVO werd opgericht in 1949 om militair kracht te bundelen en het Warschaupact door Stalin als tegenhanger. Na de dood van Stalin ontstond de Hongaarse opstand en in 1968 de Praagse Lente. In het westen kwamen veel invloeden uit de VS en was er sprake van materialistische levenswijze en overmatige consumptie. Het materiaal bespreekt verder nog een telefoongesprek tussen Leonid Brezjnev en Alexander ('Sasha') Dubcek, de Nederlandse watersnoodramp en de Hongaarse Opstand en Praagse Lente.
Wat weet je nog over de Koude Oorlog?
Bestudeer het onderdeel uit de Kennisbank.
Kernbegrippen
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
Intro + probleemstelling
