De rooms-katholieke kerk was in de Middeleeuwen de enige kerk in West-Europa. Er waren wel regelmatig conflicten, bijvoorbeeld over wie de meeste macht had: de paus of de koning/keizer. Een ander conflict was het 'Oosters Schisma' waarbij de Oosterse en Westerse kerk voorgoed uiteen gingen: verschillende pausen eigenden zichzelf het hoogste gezag toe. De conflicten waren machtsconflicten. Ze werden uitgevochten over de hoofden van de gelovigen.
Luther en de Reformatie
Dat was anders met de hervormingsbeweging van Maarten Luther. Hij leverde kritiek op de kerk en de reformatie kwam op gang. De gevolgen van de reformatie waren voor gelovigen veel ingrijpender. De hervormers braken definitief met de katholieke kerk.
De reformatie had grote gevolgen voor de samenleving. Die gevolgen konden per land sterk verschillen. In de Nederlanden werd de protestantse kerk de officiële staatskerk. Katholieken hielden hun diensten in de periode van de Republiek voortaan in schuilkerken.
Probleemstelling
Gevolgen reformatie
Tot in onze tijd zijn de gevolgen van de reformatie te merken. De hervormingsbeweging uit de 16de eeuw waardoor de christelijke kerk werd opgesplitst is een historische verandering. Die verandering heeft eeuwenlang doorgewerkt.
In deze opdracht onderzoek je waarom de reformatie plaatsvond. Je bestudeert hoe dat in zijn werk ging en welke gevolgen dat indertijd had. Dat kun je niet los zien van de invloed die de reformatie heeft gehad op de geschiedenis en nog heeft.
Je maakt een les over de reformatie afgestemd op leerlingen in de onderbouw.
Hoofdvraag en deelvragen
Hoofdvraag:
Waarom ontstond de reformatie en wat waren de gevolgen voor kerk en samenleving?
Deelvragen:
Wat waren de bezwaren van de hervormers tegen de katholieke kerk?
Wie waren de belangrijkste hoofdrolspelers van de reformatie?
Wat waren de motieven van hervormers?
In welke landen van Europa speelde de reformatie een belangrijke rol?
Hoe reageerde de katholieke kerk op de reformatie?
Welke gevolgen had de reformatie voor gewone mensen?
Welke gevolgen had de reformatie voor de verhouding tussen staten?
Wat is de betekenis van de reformatie voor het heden?
Je kunt niet alle vragen beantwoorden. Maak dus zelf een selectie van de deelvragen die jij beantwoordt.
Eindtermen
Domein A: Historisch besef A4 Verandering en continuïteit
Je kunt:
in historische processen de samenhang tussen veranderingen en continuïteit beschrijven.
de betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen voor het heden aangeven.
verschillende soorten historische verandering onderscheiden.
door het onderscheiden van continuïteiten van langere en kortere duur onderkennen hoe elementen afkomstig uit verschillende tijdvakken zich gelijktijdig in één tijdvak kunnen manifesteren (de gelijktijdigheid van het ongelijktijdige).
A5 Historische vraag en bronnen
Je kunt:
een vraag en een daarop aansluitende hypothese formuleren.
voor een vraag bruikbaar bronnenmateriaal verwerven en gegevens eruit selecteren.
Domein B: Oriëntatiekennis
Kun je bij een kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken.
Je kunt uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt van de
tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
In deze opdracht speelt het volgende kenmerkende aspect uit tijdvak 5 een rol:
De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
Onderstaande kernbegrippen worden toegelicht in de begrippenlijst.
katholicisme
kerkhervorming
protestantisme
reformatie
Activiteiten
Activiteiten
Stap
Activiteit
Oriëntatie
Wat weet je nog over de relatie tussen de katholieken en de protestanten? Je haalt je voorkennis op.
Stap 1
Je leest de informatie over de verspreiding van het christendom en de reformatie. Ook kijk je een video over dit onderwerp. Aan de hand van de Kennisbanken en de video beantwoord je een aantal vragen.
Stap 2
Je koppelt je kennis over de katholieken en de protestanten aan de politieke gevolgen voor ons land.
Stap 3
Je leest een primaire bron over de preken in de stad Utrecht. Daarover beantwoord je een vraag.
Stap 4
Je bestudeert een beschrijving van een gebeurtenis uit 1578 in Amsterdam en toont aan waarom de beschrijving past bij de Alteratie van Amsterdam en bij de Opstand als burgeroorlog.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die passen bij de opdracht.
Eindproduct
Als eindproduct maak je een les voor leerlingen uit de onderbouw over de reformatie.
Video's en bronnen
Hier vind je bronnen die passen bij deze opdracht.
Examenvragen
Hier vind je bij de opdracht passende examenvragen.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is 4 à 5 SLU.
Oriëntatie
Wat weet jij nog over de relatie tussen de protestanten en de katholieken? Je kunt je geheugen opfrissen met behulp van het volgende onderdeel uit de Kennisbank onderbouw.
Denk je dat jij nog voldoende kennis hebt? Maak dan eerst de toets. Scoor je een voldoende? Dan hoef je de Kennisbank die hieronder staat niet te lezen. Scoor je onvoldoende? Dan moet je de volgende Kennisbank alsnog bestuderen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Katholicisme
Onder het katholicisme wordt de grootste stroming in het christendom verstaan. Christenen die de paus aanvaarden als plaatsbekleder van Jezus-Christus op aarde zijn de rooms-katholieken. Overige katholieken zijn gewoon katholiek en behoren tot allerlei kerken die een "eigen" leer en kerk hebben gevormd.
Kerkhervorming/Reformatie
Een ander woord voor kerkhervorming is "reformatie". In de 16e eeuw waren de godsdienstgeleerden Luther en Calvijn de leiders van groepen gelovigen die op zoek waren naar zuiverheid in het geloof. Ze zorgden ervoor dat de protestantse kerken zich afsplitsten van de rooms-katholieke kerk, waardoor er een eind kwam aan de macht van de katholieke kerk.
Protestantisme
Het protestantisme ontstond tijdens de reformatie in de 16e eeuw, na protesten door de aanhangers van Luther en Calvijn tegen de macht van de rooms-katholieke kerk. Protestanten worden onderverdeeld in Lutheranen en Calvinisten. Het protestantisme is een van de drie grote stromingen binnen het christendom (katholicisme, oosters-orthodox en protestantisme).
Eindproduct: Les over de reformatie
Onder het menu 'Video's en bronnen' vind je het kopje Primaire bronnen. Bekijk de primaire bronnen.
Onder het kopje Secundaire bron vind je een geluidsfragment over Protestanten in de Lage Landen. Luister het geluidsfragment van 39.05 min tot 55.30 min.
Noteer alles wat je belangrijk vindt voor de geschiedenis van de reformatie.
Een voor de hand liggende indeling daarbij is:
Voorgeschiedenis reformatie
Gebeurtenissen tijdens de reformatie
Gevolgen van de reformatie.
Neem de hoofdvraag als uitgangspunt voor de les die je voor leerlingen in de onderbouw gaat maken. Je mag zelf een keuze maken uit de voorgestelde deelvragen. Je kunt ook andere vragen stellen.
Verwerk twee of drie bronnen uit het lijstje primaire bronnen in je les.
Bedenk hoe je de geschiedenisles logisch kunt opbouwen. Bekijk bijvoorbeeld een geschiedenisboek voor de onderbouw. Maak eventueel ook gebruik van andere bronnen.
De reformatie is een ingewikkeld onderwerp. Voor je het weet raak je het overzicht kwijt.
Door een les te maken voor jongere leerlingen moet je de geschiedenis van de reformatie wel inzichtelijk maken en goed structureren.
Beoordeling
Je krijgt een positieve beoordeling als:
jouw les een goed (maar globaal) overzicht geeft van:
de voorgeschiedenis van de reformatie.
de gebeurtenissen en personen tijdens de reformatie.
de gevolgen van de reformatie (ook voor het heden).
de les aansluit bij de doelgroep.
de les goed Nederlands is geschreven.
de les haalbaar en uitvoerbaar is.
Weging
40 % mate van volledigheid.
40 % beheersing van de vaardigheid.
20 % uitvoering van je eindproduct.
Video's en bronnen
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
De volgende twee video's van Joost van Oort passen bij de opdracht over de confrontatie tussen protestanten en katholieken in de 16e eeuw.
Concilie van Trente : openingstoespraak van de pauselijke afgezant. Tijdens het concilie van Trente bepaalde de Katholieke Kerk een standpunt over de Reformatie.
Secundaire bron (audio) Fragment Radioprogramma OVT 5 september 2004 uur 1 ( 16 min: van 39.05 min tot 55.30 min.)
Een gesprek over het calvinisme in Vlaanderen met Johan Decavele en met kerkhistoricus Paul Abels. Johan Decavelle is kenner van de religieuze geschiedenis van de Nederlanden in de zestiende eeuw. Hij schreef er een boek over: ‘De eerste protestanten in de Lage Landen’. Het gesprek gaat over het calvinisme in Vlaanderen. Waarom is het daar zo sterk geweest? En waarom is het vandaar naar Nederland gegaan?
Examenvragen
Op deze pagina vind je een of meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Lees de probleemstelling van deze opdracht nog eens door.
Past de probleemstelling over de veranderingen in de christelijke kerk goed bij de opdracht?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Noem het kenmerkende aspect dat hoort bij deze opdracht. Leg uit wat de reformatie inhield en wat de gevolgen waren.
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond een studiebelasting van 4 à 5 uur.
Heb je in die tijd alle stappen kunnen doorlopen?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf twee dingen op die je in deze opdracht geleerd hebt.
Misschien ben je van huis uit welk katholiek of protestant opgevoed. Wat vind jij van de manier waarop deze twee groepen gelovigen met elkaar omgingen? Zie je hier in de huidige tijd nog iets van terug?
Eindopdracht
Vond je het leuk om een les over dit onderwerp te maken? Vond je het moeilijk om aan te sluiten bij de doelgroep of lukte het nog om je goed te verplaatsen in leerlingen uit de onderbouw?
Ben je tevreden over het resultaat?
Afsluiting
Heb je de examenvragen gemaakt? Was je goed voorbereid op deze vragen?
Het arrangement 05.3 Protestanten en katholieken - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De opdracht 'Protestanten en katholieken' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content.
Fair Use
In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Vragen
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 5 met het onderwerp: protestanten en katholieken. In de 16e eeuw was religie van groot belang en had de rooms-katholieke kerk een dominante rol in het leven van mensen. De kerk werd echter geconfronteerd met kritiek en verlies van vertrouwen. De handel in aflaten, die diende als een bron van inkomsten, en de decadente levensstijl van de pausen zorgden voor ontevredenheid. De reformatie, gestart door Maarten Luther, had grote gevolgen. Het leidde tot het verlies van gelovigen voor de katholieke kerk en de opkomst van de protestantse kerk. De reformatie zorgde echter ook voor interne hervormingen binnen de katholieke kerk. Religie speelde een belangrijke rol in politieke conflicten tussen staten, waarbij het katholieke en protestantse geloof vaak als rechtvaardiging werd gebruikt. Eerdere bewegingen zoals de katharen, Franciscus van Assisi en de Moderne Devotie hadden al kritiek geuit op de kerk, maar werden vaak onderdrukt. Erasmus pleitte voor hervormingen binnen de kerk, terwijl Luther de rol van de kerk als bemiddelaar verwierp. Hij werd verbannen maar kreeg bescherming. Luther vertaalde de Bijbel naar het Duits en benadrukte dat vergeving en genade alleen van God kwamen.
Calvijn was nog radicaler en geloofde in predestinatie en de ondergeschiktheid van de staat aan het geloof. De 16e eeuw was een periode van religieuze verandering en conflicten, waarbij de reformatie een grote impact had op de rooms-katholieke kerk en leidde tot de opkomst van het protestantisme. Het materiaal bespreekt apart nog de onderwerpen 'geen vervolging ketters' 'Calvinisten in Utrecht' en 'geuzen'.
Leerniveau
HAVO 4;
VWO 6;
HAVO 5;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
De tijd van ontdekkers en hervormers (1500 - 1600);
Geschiedenis;
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 5 met het onderwerp: protestanten en katholieken. In de 16e eeuw was religie van groot belang en had de rooms-katholieke kerk een dominante rol in het leven van mensen. De kerk werd echter geconfronteerd met kritiek en verlies van vertrouwen. De handel in aflaten, die diende als een bron van inkomsten, en de decadente levensstijl van de pausen zorgden voor ontevredenheid. De reformatie, gestart door Maarten Luther, had grote gevolgen. Het leidde tot het verlies van gelovigen voor de katholieke kerk en de opkomst van de protestantse kerk. De reformatie zorgde echter ook voor interne hervormingen binnen de katholieke kerk. Religie speelde een belangrijke rol in politieke conflicten tussen staten, waarbij het katholieke en protestantse geloof vaak als rechtvaardiging werd gebruikt. Eerdere bewegingen zoals de katharen, Franciscus van Assisi en de Moderne Devotie hadden al kritiek geuit op de kerk, maar werden vaak onderdrukt. Erasmus pleitte voor hervormingen binnen de kerk, terwijl Luther de rol van de kerk als bemiddelaar verwierp. Hij werd verbannen maar kreeg bescherming. Luther vertaalde de Bijbel naar het Duits en benadrukte dat vergeving en genade alleen van God kwamen.
Calvijn was nog radicaler en geloofde in predestinatie en de ondergeschiktheid van de staat aan het geloof. De 16e eeuw was een periode van religieuze verandering en conflicten, waarbij de reformatie een grote impact had op de rooms-katholieke kerk en leidde tot de opkomst van het protestantisme. Het materiaal bespreekt apart nog de onderwerpen 'geen vervolging ketters' 'Calvinisten in Utrecht' en 'geuzen'.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Protestanten en katholieken
Protestanten en katholieken
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Domein A: Historisch besef
Wat weet jij nog over de relatie tussen de protestanten en de katholieken? Je kunt je geheugen opfrissen met behulp van het volgende onderdeel uit de Kennisbank onderbouw.
Bestudeer de onderdelen uit de Kennisbank. Maak tijdens het bestuderen van de onderwerpen aantekeningen. Beantwoord daarna de Kennisbankvragen.
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
Intro + probleemstelling
