De investituurstrijd

De investituurstrijd

De investituurstrijd

In de tijd van steden en staten ontstond er een conflict over de vraag of de wereldlijke, dan wel de geestelijke macht het primaat moest hebben.

Oftewel wie had de grootste macht?

In deze les gaan wij dat bespreken en gaan wij het hebben over het conflict die hierdoor is ontstaan in de tijd van steden en staten.

Leerdoel van vandaag:
Aan het einde van deze les kan de leerling verklaren waarom de paus en de vorst in de tijd van Steden en Staten een conflict hadden en wat de gevolgen zijn geweest van dit conflict.

 

 

 

Vorst en de paus

Een vorst is iemand van adel, die aan de macht is. Denk daarbij aan een koning of een keizer. Een vorst had erg veel macht omdat hij heerser was over een gebied en de mensen die in dat gebied woonden. Een paus is ook iemand die erg veel macht heeft. De paus is de leider van de rooms-katholieke kerk. In de tijd van de steden en staten was een erg groot deel van Europa christelijk. De paus had daarom ook erg veel macht en aanzien in Europa.

In de tijd van monniken en ridders hadden deze twee personen elkaar hard nodig, maar dit veranderde in de tijd van steden en staten veel. Door centralisatie kreeg de vorst in het gebied veel meer macht en door de opkomst van het christendom kreeg de paus erg veel macht. Hierdoor kwam er echter een nadeel. De paus en de vorst kregen vaak ruzie over wie nou meer macht had.

Tweezwaardenleer

Het idee van de tweezwaardenleer is in de middeleeuwen ontstaan. Het idee gaat dat de wereld door god in twee machten is verdeeld. Namelijk een geestelijke macht en een wereldlijke macht. Elk van deze machten konden rechtspreken binnen zijn gebied.

Deze leer is bedacht door paus Gelasius (492-496). Het idee kwam oorspronkelijk uit de de bijbel, waarin Jezus gezegd zou hebben  "Geef de keizer wat des keizers is en de Heer wat des Heren is". De twee machten hoorden niet tegen elkaar vechten, maar moesten elkaar juist versterken. De wereldlijke macht gaat volgens Gelasius over zaken tussen personen, zoals diefstal, rechten, plichten en de geestelijke macht gaat dan juist over zaken die te maken hebben met het geloof.

In theorie was dit een mooie leer, maar later blijkt het dat het in de praktijk toch niet werkte. 
In middeleeuwen kwam deze leer ook terug in de standensamenleving maar kwam er een stand bij. Je had dan natuurlijk de geestelijke, de adel en dan ook de burgers/boeren.

 

Christus geeft twee zwaarden aan de paus en de keizer (de twee machten)
Christus geeft twee zwaarden aan de paus en de keizer (de twee machten)

De strijd

Vanaf 1075 begon er een hevige strijd te ontstaan tussen de paus en de vorst. Deze strijd was eigenlijk al ontstaan tijdens de oudheden. Ze waren het namelijk onees met elkaar over wie het recht had om bisschoppen te benoemen. Deze strijd noemen wij de investituurstrijd, benoemt naar de investituur. De bisschop ontving in de middeleeuwen van de keizer de 'investituur' (bekleding) wanneer een bisschop benoemd werd. Die bekleding bestond uit een ring voor zijn geestelijk werk en een staf voor zijn wereldlijke arbeid. 

Normaal gesproken werden bisschoppen altijd aangewezen door de paus, aangezien hij de hoofd was van de kerk. Maar vorsten waren ook begonnen met het aanwijzen van bisschoppen. Dit had te maken met het feodalisme, omdat de vorsten bisschoppen gingen aanwijzen als leenmannen voor het regeren van een gebied. Hier had een vorst erg slim over nagedacht. Een bisschop leeft namelijk naar het celibaat. Dit betekent dat een bisschop bewust ervoor koos om niet te trouwen. Dus een bisschop had ook geen nakomelingen. Hoezo was dit dan zo voordelig voor de vorst? Het zorgde ervoor dat het geleende bezit van de leenman geen familiebezit werd en dus altijd in handen was van de vorst. Overleed er een leenman, dan kon de vorst zelf weer een nieuwe aanwijzen. De vorst wilde zich dus wel bemoeien met het bemoeien van bisschoppen, omdat hij natuurlijk wel een stuk grond wilde afstaan aan iemand die hij vertrouwde. Er was hier echter veel ontevredenheid over, want er werden mensen aangesteld die niks of weinig over geloof wisten. De paus was hier echter totaal niet mee eens, omdat hij vond dat iemand van buiten de kerk zich niet mocht bemoeien met kerkelijke zaken. 

 


 

 

De tocht naar Canossa

De strijd kwam pas echt tot uitbarsting in 1075 tussen de Rooms-Duitse keizer Hendrik IV en paus Gregorius VII. De twee mannen maakten het elkaar niet gemakkelijk en bemoeiden zich dan ook erg met elkaar. De paus bemoeide zich namelijk met oorlogen, waardoor het gezag van de koning ondermijd werd en aan de andere kant had Hendrik IV een bisschop van Milaan benoemd en dat was dan ook de druppel die de emmer deed overlopen. De paus had deze bisschop dan ook in de ban gedaan, oftewel die heeft hem uit de kerkelijke gemeenschap uitgestoten. Paus Gregorius VII ging hiermee ook gelijk aan de slag en schreef het document “Dictatus Papae”, hierin stond dat alleen kerk bisschoppen mocht aanstellen en stelde dat de paus hoger stond omdat de paus de namelijk de keizer ook kroonde.

Hendrik IV was hier erg boos over en vond dan ook dat de paus afgezet moest worden. Als reactie deed Gregorius Hendrik zelf ook in de ban, dus nu was de keizer uit de kerkelijke gemeenschap gezet. Hier was Hendrik totaal niet blij mee en het maakte ook zijn positie onmogelijk. Hendrik zou dan niet meer naar de hemel gaan maar naar de hel. Dit zorgde ervoor dat ook zijn leenmannen hem niet meer erkende. Daarom wilde Hendrik zich weer aan de paus onderwerpen en zijn excuses aanbieden zodat hij weer in de kerkelijke gemeenschap kon komen.

Hendrik trok dus in 1077 naar het plaatsje Canossa in Italië, waar de paus verbleef. Eenmaal aangekomen liet de paus Hendrik niet direct binnen. Hij liet Hendrik zelfs drie dagen buiten in de sneeuw wachten om hem belachelijk te maken, maar Hendrik hield vol. De paus ontving hem uiteindelijk na drie dagen, maar dit betekende niet het einde van de investituurstrijd want die laaide na een paar jaar weer op.




 

 

Paus Gregorius VII
Paus Gregorius VII
Keizer Hendrik IV
Keizer Hendrik IV
Hendrik IV vraagt Mathilde van Toscane in Canossa of ze een goed woordje voor hem wil doen bij paus Gregorius VII
Hendrik IV vraagt Mathilde van Toscane in Canossa of ze een goed woordje voor hem wil doen bij paus Gregorius VII

Concordaat van Worms

De Investituurstrijd was het verre van afgelopen. Hierna gebeurde er nog meer conflicten tussen de geestelijke en de wereldlijke macht. Er was zelfs hierna een periode waar pausen Duitse tegenkoningen benoemden en anderzijds de Duitse koning een tegenpaus benoemde. 

Op 23 september 1122 kwam er eindelijk een ommekeer. Er werd een concordaat, overeenkomst, gesloten tussen de paus en de keizer destijds. Deze concordaat heette het "Concordaat van Worms". De twee partijen sloten een compromis. Bisschoppen zouden alleen nog van de kerk hun geestelijk gezag krijgen. Het Rijkskerkenleer, oftewel het benoemen van bisschoppen door de wereldlijke macht, kwam tot een einde. Aan de andere kant mocht de paus zich niet bemoeien met wereldlijke zaken. Wel mocht de keizer aanwezig zijn bij de benoeming van de bisschoppen en mocht hij ook een bisschop als leenman benoemen.

Oorkonde van het concordaat van Worms
Oorkonde van het concordaat van Worms

Tijdbalk

Neem de onderstaande tijdbalk over in je schrift.

Gemaakt met Padlet

 

Video's

Bekijk het onderstaande video's.

 

 

Quiz

Maak de onderstaande quiz.

 

 

 

Vragen

Oefentoets

Maak de onderstaande oefentoets. 

 

Bronnen

Afbeeldingen

Christus geeft twee zwaarden (geestelijke en wereldlijke macht) aan respectievelijke de paus en de keizer. (1350). [illustratie]. Geraadpleegd van https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/74/Zweischwerterlehre_%28Dresdner_Sachsenspiegel%2C_Karl_von_Amira%29.jpg

 

Hoogtepunt van de Investituurstrijd: keizer Hendrik IV vraagt Mathilde van Toscane en abt Hugo van Cluny te bemiddelen, waarna de tocht naar Canossa, een kasteel van Mathilde, de excommunicatie van Hendrik IV beëindigde. (1115). [illustratie]. Geraadpleegd van https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Hugo-v-cluny_heinrich-iv_mathilde-v-tuszien_cod-vat-lat-4922_1115ad.jpg

 

Paus Gregorius VII. (z.d.). [illustratie]. Geraadpleegd van https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Gregor7_g.jpg

 

Keizer Hendrik IV. (1105). [illustratie]. Geraadpleegd van https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Heinrich_4_g.jpg

 

Oorkonde van het concordaat van Worms. (z.d.). [foto]. Geraadpleegd van https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Urkunde_Wormser_Konkordat-bg.png/800px-Urkunde_Wormser_Konkordat-bg.png

 

Digitale Tools

Bree, I. (2021, 7 april). De Investituurstrijd. Geraadpleegd op 19 april 2021, van https://nl.padlet.com/0993628/m91bmrx7x129fq22

 

Bree, I. (2021, 19 april). Quizizz: You’ve been invited to a Quizizz game. Geraadpleegd op 19 april 2021, van https://quizizz.com/join?gc=07548338

 

 

Kennisclip “De Investituurstrijd”. (2021, 20 april). [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=urbXLNyFBFg&t=3s&ab_channel=IsabelleDeBree

 

Lesgeefbarbaar - De Investituurstrijd. (2020, 10 mei). [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=0KAGN0B5kPM&ab_channel=BarbaarEducatie

 

 

Bree, I. (z.d.). Microsoft Forms - Easily create surveys, quizzes, and polls. Microsoft Forms. Geraadpleegd op 20 april 2021, van https://forms.office.com/?redirecturl=https%3a%2f%2fforms.office.com%2fPages%2fDesignPage.aspx%3fauth_pvr%3dOrgId%26auth_upn%3d0993628%2540hr.nl%26lang%3dnl-NL%26origin%3dOfficeDotCom%26route%3dStart&auth_pvr=OrgId&auth_upn=0993628@hr.nl#FormId=zrpvyrp8U02GgaBihPf_RhZ9zRwH0NVOrk0oFNgRWqVUNjdIVkhFUTdGR0FTQUtBR1hHQjc1UExGRy4u

 

Websites

 

Reek, H. (z.d.). Epoch. Barbaar Educatie. Geraadpleegd op 20 april 2021, van http://www.barbaareducatie.nl/epoch/hv/

 

Wikipedia-bijdragers. (2020, 1 augustus). Investituurstrijd. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Investituurstrijd#:%7E:text=De%20Investituurstrijd%20was%20een%20machtsstrijd,de%2011e%20en%2012e%20eeuw.

 

 

Visser, Y. (2019, 7 december). De Investituurstrijd (1066–1122) en het Concordaat van Worms. Historiek. https://historiek.net/investituurstrijd-concordaat-van-worms/70983/

 

  • Het arrangement De investituurstrijd is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Isabelle de Bree
    Laatst gewijzigd
    2021-04-20 19:27:40
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    In de tijd van de middeleeuwen waren er twee machtssferen, namelijk de geestelijke macht en de wereldlijke macht. Echter maakten de vorst en de paus in deze tijd veel ruzie over wie er belangrijk was. Tijdens de 11e en 12e eeuw ontstond dan ook de Investituurstrijd, een machtsstrijd tussen de Rooms-Duitse keizer en de paus van Rome.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    4 uur 0 minuten

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van