LES 1: Modernisme: inleiding (26 nov. en 3 dec. 2020)
Kunstuur in de klas: cultuur van het moderne
1.1. Een nieuw tijdperk
Iedereen kent wel het woord 'modern'. Het betekent: 'van deze tijd, snel, nieuw, zakelijk, functioneel'. In de kunst heeft het woord 'modernisme' betrekking op de vernieuwende avant-garde kunst uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Een tijd waar er een breuk ontstaat tussen de oude kunst en nieuwe kunst. Kunstenaars zijn op zoek naar vernieuwing, willen origineel, uniek en onafhankelijk zijn (autonoom) en breken met het verleden. Zij geloven dat kunst de wereld kan verbeteren (utopie). Kunstenaars hebben ook een sterke wens tot vernieuwing van de kunst zelf en laten de geldende regels los en gaan experimenteren.
Giacomo Balla - Snelheid van een motorfiets
1.2. Ontwikkelingen begin 20e eeuw
Toen de 19e eeuw overging in de 20e eeuw heerste bij velen het gevoel dat niet alleen een nieuwe eeuw was begonnen, maar een heel nieuw tijdperk. Ontdekkingen en uitvindingen in de wetenschap volgden elkaar in razend tempo op en kregen steeds meer invloed op de samenleving. De mogelijkheden leken onbegrensd: massacommunicatie, auto's, vliegtuigen, treinen, fotografie, elektrisch licht, de wereld veranderde voor iedereen voorgoed.
Kortom, in het begin van de 20e eeuw (rond 1900) is de Westerse wereld sterk in ontwikkeling. Niet alleen op net gebied van techniek.
- Ook de industrie brengt met treinen, auto’s en vliegtuigen talloze nieuwe producten de wereld rond, maar ook de tank, mitrailleur en het gifgas worden ontwikkeld,
- het communisme wordt geboren,
- de psychoanalyse (van Freud) ontdekt nieuwe diepten in de menselijke ziel,
- en de relativiteitstheorie (van Einstein) verruimt de grenzen van de wetenschap.
Gasmakers in de loopgraven van WOI
Henry Ford met zijn beroemde, op de lopende band vervaardigde T-Ford in 1908.
1.3. Oorlogen
Maar in de eerste helft van de 20e eeuw werd de tijd ook getekend door twee wereldoorlogen (WOI en WOII), de economische wereldcrisis en de opkomst van het fascisme.
Vruchtbare akkers en bossen, die zijn veranderd in met bloed besmeurde loopgraven. Er heerst politieke en financiële chaos die het dagelijks leven in de steden destabiliseert. Miljoenen mensenlevens die zijn weggevaagd door de Spaanse griep. De wereld is er niet best aan toe vlak na de Eerste Wereldoorlog in 1918.
Maar er is hoop. Een nieuwe betere tijd zal aanbreken, met een nieuwe betere mens. Een tijd die wordt gevormd door een nieuwe artistieke voorhoede die kunst midden in het dagelijks leven wil plaatsen. Een tijd ook waarin de mens zich zal verheffen dankzij moderne technologieën als luchtvaart en baanbrekende wetenschappen als psychoanalyse. Weg met de verstikkende tradities dus en leve de vooruitgang. De naam van deze utopische kunststroming: het modernisme.
Schilderij van Schönberg
Picasso - Afrikaanse maskers
1.4. Vooruitgangsgedachte
Kunst doet verslag of reageert op wat er in de wekelijkheid aan de hand is. Het maakt natuurlijk wel uit wat je onder die werkelijkheid verstaat. Het besef groeit dat die werkelijkheid meer is dan wat we met onze zintuigen kunnen zien of horen. Achter die waarneembare werkelijkheid houden zich emoties schuil zoals angst, agressie en passie. Kunstenaars wilden uiting geven aan deze gevoelens van angst en wanhoop.
Na de Eerste Wereldoorlog breekt er een nieuwe tijd aan. Kunstenaars willen een heel nieuwe weg inslaan en de kunst radicaal veranderen: het wordt gevoeld als het begin van een nieuw tijdperk. Kunstenaars creëren vol idealisme nieuwe werelden op doek, in beelden en in de architectuur, maar zij maken ook de ellende van die tijd zichtbaar. Een aantal kunstenaars wilde de 'oude' wereld kwijt. Ze verheerlijkten het dynamische, moderne leven. Anderen kozen voor 'antikunst' en een rebelse aanpak. En weer anderen zochten inspiratie bij andere culturen. Volkskunst en exotische kunst waren volgens hen nog niet bedorven en nog heel puur. Ze beschouwden de volkskunst als expressief, krachtig, intuïtief (op het gevoel) en magisch.
Overal in Europa waren kunstenaars, vormgevers en architecten enthousiast bezig om nieuwe ideeën uit te dragen en vorm te geven. Deze avant-garde publiceerde manifest na manifest over hoe het moest. De stromingen die in de beeldende kunst ontstonden, zoals het kubisme, het futurisme, het constructivisme en het expressionisme, werden ook voor architecten een bron van inspiratie.
Loopgraven WO I
Expressionisme Otto Dix: loopgraven
1.5. Opdrachtgever en autonomie
Het gevoel van de kunstenaar werd belangrijker dan het gevoel dat het werk bij de toeschouwers opriep. Ze gingen steeds persoonlijker en autonoom (zelfstandig, niet in opdracht van iemand) te werk. Het grote publiek haakte steeds meer af, ze begrepen vaak niet wat de kunstenaar wilde zeggen.
Begin 20e eeuw namen kunstenaars dus steeds meer vrijheid. Maar er zijn nog altijd totalitaire regimes die hun kunstenaars dwongen om propagandakunst te maken. Ze pasten censuur toe als men zich daaraan onttrok. Zodra Stalin aan de macht komt verwerpt hij alle kunst en staat alleen socialistisch realisme toe. Hitler legt vast aan welke regels een kunstenaar zich moet houden. Kunst moet realistisch zijn, dit is beter te gebruiken voor propaganda en bevat geen boodschappen die het regime belachelijk kunnen maken.
Naast alle nieuwe ontwikkelingen was er gelukkig ook zeker ruimte voor amusement. Men kon er de zorgen en ellende even mee vergeten. Revues en musicals, maar ook de opkomst van de (geluids)film zorgden hiervoor. Film bleek een massamedium bij uitstek.
WELKE INFORMATIE VIND IK HIEROVER IN HET BOEK?
Het boek bespreekt de cultuur van het moderne aan de hand van de vijf thema's: expressie, oorlog, techniek, abstractie en utopie
Hoofdstuk 8 Cultuur van het moderne, eerste helft twintigste eeuw
pagina 158 en 159: inleiding en tijdlijn
pagina 160: 8.1. Expressie: inleiding
pagina 170: 8.2. Oorlog: inleiding
pagina 176: 8.3. Techniek: inleiding
pagina 186: 8.4. Abstractie: inleiding
pagina 192: 8.5. Utopie inleiding
BELANGRIJKE TERMEN EN BEGRIPPEN LES 1:
Amusement
ontspanning, vermaak
Avant-garde
Letterlijk: voorhoede
Verwijst in het algemeen naar een generatie jonge kunstenaars die met nieuwe vormen experimenteren in de beeldende kunst, muziek, dans, film en theater. Het begrip heeft ook betrekking op de stromingen zelf. Zo spreekt je van een avant-gardekunstenaar, maar ook van avant-gardemuziek of en een avant-gardefilm.
Autonoom
Autonoom volgens Van Dale: zelfstandig, onafhankelijk.
Voorheen was een kunstwerk meer een mooie decoratie voor aan de muur. Terwijl in de autonome kunst een kunstenaar nu zijn werk ziet als een persoonlijke uiting van zijn wereld. In autonome kunst draait het om emoties en niet om de vormgeving.
Idealisme
Streven naar een betere wereld
Facisme
Politieke opvatting die zich kenmerkt door autoritaire gezagsuitoefening en verwerping van de democratie.
Functioneel
Een duidelijke functie hebbend
Manifest
Een weergave van de stand- en/of uitgangspunten van (in dit geval) een groep kunstenaar.
Massacommunicatie
het overbrengen van gedachten, mededelingen enz. aan een groot publiek door gebruik van massamedia.
Massamedia
Media die heel veel mensen bereiken. Bijvoorbeeld televisie, radio, internet, kranten en tijdschriften.
Propaganda(kunst)
Propaganda is het maken van reclame voor bepaalde denkbeelden (dus niet voor producten), bijv. voor een politieke partij. Kunst wordt vaak ingezet als propagandamiddel.
Realistisch
Iets dat erg lijkt op de werkelijkheid
Utopie
Een ideale wereld die echter niet bereikt kan worden, een onmogelijke werkelijkheid.
IN DE LES BEHANDELD
LES 1 opdracht 1: oriëntatie opdracht
LES 2 Modernisme
LES 2 voor 1900 / na 1900
