Inleiding
In deze wikiwijs zal het gehoorzintuig aan bod komen. Het gehoorzintuig bevindt zich in het oor. Een geluidsprikkel wordt door de oren opgevangen. Voordat de geluidsprikkel het gehoorzintuig bereikt, wordt deze op verschillende manieren in het oor doorgegeven.
Maar op welke manieren kan je gehoorschade oplopen? Er zijn veel verschillende onderdelen van het oor die beschadigd kunnen raken.
Dit zijn de leerdoelen van deze wikiwijs:
- Aan het einde van de les kan je uitleggen hoe geluid wordt doorgegeven door de lucht.
- Aan het einde van de les kan je de onderdelen en de functies van het oor benoemen.
- Aan het einde van de les kan je de werking van de gehoorzenuw uitleggen.
- Aan het einde van de les kan je toelichten hoe gehoorschade kan ontstaan.
- Aan het einde van de les kan je uitleggen op welke manier het dragen van oortjes bijdraagt aan het oplopen van gehoorschade.
Geluid
Bekijk eerst het filmpje hierboven.
De adequate prikkel voor (= de prikkel waar een bepaald zintuig voor gemaakt is) is het gehoororgaan.
Geluid ontstaat door het trillen van een voorwerp. Luchtmoleculen geven deze trillingen door aan elkaar door steeds naar elkaar toe te bewegen en weer van elkaar af te bewegen.
Geluidsgolven verspreiden zich met een snelheid van wel 330 meter per seconden door alle delen van de lucht.
Het meten van geluid: het aantal decibel bepaalt de geluidssterkte en het aantal herz bepaalt de geluidshoogte
Geluid kan in verschillende vormen voorkomen. Dat heeft te maken met de hoeveelheid en de duur van de luchttrillingen. Geluid wordt dan ook gemeten aan de hand van twee maateenheden:
Decibel = de geluidssterkte, hiermee wordt het volume van het geluid bepaald.
Herz = het aantal luchttrillingen per seconde, hiermee wordt de hoogte van het geluid bepaald.
Bouw en werking van het oor
Het oor bestaat uit drie delen: het uitwendige oor, het middenoor en het binnenoor.
De uitwendige oor bestaat uit de gehoorschelp en de gehoorgang. De gehoorschelp vangt luchttrillingen op. In de gehoorgang bevinden zich oorsmeerkliertjes. Deze maken oorsmeer aan, wat ervoor zorgt dat het trommelvlies soepel gehouden wordt. Het trommelvlies is de scheiding tussen het uitwendige oor en het middenoor. Deze geeft de luchttrillingen door aan het middenoor door mee te bewegen met de geluidsgolven. In het middenoor zit de hamer (een van de gehoorbeentjes) vast aan het trommelvlies. Samen met het aambeeld en de stijgbeugel versterken ze de bewegingen van het trommelvlies. De stijgbeugel zit vast aan het ovale venster. Dit is een opening dat afgedekt is met een vliesje. Dit vliesje beweegt mee met de bewegingen van de stijgbeugel en zo geeft het ovale venster de geluidstrilling door aan het binnenoor. Via de buis van Eustachius, die uitmondt in de keelholte, is het middenoor verbonden met de buitenlucht.
Het gehoorzintuig
In het binnenoor bevindt zich het slakkenhuis. Het slakkenhuis is gevuld met vloeistof (endolymfe). De buis is in drieën gedeeld door membranen. In het middelste deel, de slakkenhuisgang, bevindt zich het orgaan van Corti met de gehoorzintuigcellen.
In het orgaan van Corti bevinden zich de gehoorzenuwcellen. De uitstulpingen van de celmembranen van deze cellen zijn haarcellen. Deze veranderen van vorm door trillingen in het vocht waar het slakkenhuis mee gevuld is.
Door de vormverandering van de haarcellen verandert de doorlaatbaarheid van het membraan. Hierdoor ontstaat er een impuls die naar de hersenen gestuurd wordt.
In de hersenen wordt de informatie verwerkt en zo neem je een geluidsprikkel waar.
Gehoorverlies
Er zijn twee soorten gehoorverlies: conductief en perceptief gehoorverlies.
Bij conductief gehoorverlies is er sprake van gehoorverlies in het buitenoor of in het middenoor. De geluidsgolven die door het buitenoor en het middenoor gaan worden geblokkeerd.
Bij perceptief gehoorverlies ligt het probleem in het middenoor (in het slakkenhuis). Dit kan ontstaan door beschadiging van de haarcellen.
Een aantal van de meest voorkomende gehoorproblemen zijn:
- Lawaaislechthorendheid = beschadiging door blootstelling aan lawaai of muziek.
- Ouderdomsslechthorendheid = achteruitgang van het oor met de leeftijd.
- Tinnitus = 'schijngeluiden' die ontstaan doordat je oren of je gehoorzenuw zonder aanleiding signalen doorgeven.
- Hyperacusis = overgevoeligheid voor alledaagse geluiden.
Casus: Oortjes
Grote zorgen oorartsen: jongeren vaker met gehoorproblemen door koptelefoons en oortjes
Het langdurig dragen van een koptelefoon of oortjes kan voor onherstelbare gehoorschade zorgen. Oók als je de muziek niet hard zet. Kno-artsen maken zich er grote zorgen over; ze zien de problemen met gehoorschade bij jongeren toenemen.
Kno-arts Jan van der Borden van het BovenIJ ziekenhuis in Amsterdam vreest dat er over een jaar of twintig een hele generatie met gehoorschade komt. ''Mensen lopen de hele dag met oortjes in of een koptelefoon op. Op dit moment krijgen veel mensen een gehoorapparaat bij een jaar of 70, maar over twintig jaar zal die leeftijd verlaagd zijn naar ongeveer 50.''
Uit een Rotterdams onderzoek bleek vorig jaar al dat één op de zeven kinderen tussen de 9 en 11 nu al kampt met gehoorschade. De Vereniging van Kno-artsen laat weten zich ernstig zorgen te maken over het langdurige gebruik van koptelefoons en oortjes. "Er moet meer bewustwording komen onder mensen", vindt de vereniging.
Voor altijd een piep in je oren? Veel jongeren lijken er niet van onder de indruk
We vroegen aan jongeren met koptelefoons en oortjes in of ze zich bewust zijn van de gevaren. De meesten lijken zich nu niet druk te maken over gehoorschade. "Dat zien we dan wel weer."
Lang luisteren is gevaarlijk
Het grote misverstand volgens Van der Borden en andere kno-artsen is dat mensen denken dat je alleen gehoorschade krijgt van té harde muziek. "Het langdurig luisteren op een lager volume is net zo schadelijk als kort luisteren op hoog volume'', benadrukt hij. Er zit op koptelefoons, oortjes en telefoons een begrenzer. Fabrikanten zijn wettelijk verplicht om bij 85 decibel een waarschuwing voor gehoorschade te geven en mogen hun apparaat niet luider dan 100 decibel laten gaan.
Toch is deze grens van 85 decibel niet voor iedereen veilig. Hoe lang je kunt luisteren zonder schade op te lopen, verschilt per persoon en is afhankelijk van leeftijd, of je al gehoorschade hebt en hoe gevoelig jouw oren zijn. Het is dus niet te zeggen hoe lang je 'veilig' naar een x aantal decibel kunt luisteren zonder gehoorschade op te lopen. Wel kun je online een aantal checks doen om te kijken of je al schade hebt.
Zo luid is geluid. (Bron: hoorstichting)
Het dragen van koptelefoons en oortjes zoals de draadloze Airpods van Apple wordt alleen maar populairder. ''Ze zijn zo licht dat je ze amper voelt zitten. Je kunt ze uren dragen zonder er last van te krijgen'', zegt techdeskundige Erwin van der Zande van Bright. ''Bovendien draag je de Airpods ook omdat het een statussymbool is. Ze zijn cool om te hebben."
Gehoorschade is niet te genezen
Als je eenmaal gehoorschade hebt, is dat niet meer terug te draaien. ''Gehoorschade stapelt, dus er komt telkens iets bij'', legt oorarts Van der Borden uit. Je merkt het vaak ook niet meteen als je schade hebt. Je kunt natuurlijk een piep of suis in je oren hebben na een avondje feesten, maar gelukkig is deze vaak na een dag weer weg. Toch is het kwaad volgens Van der Borden dan al geschied.
"De echte gevolgen van je schade merk je pas als je ouder wordt. Dan treden ouderdomsverschijnselen op en dat komt dan bovenop de gehoorschade die je al had. Het gevolg kan dan oorsuizen zijn, een piep in je oren, mensen niet meer kunnen verstaan of zelf slecht bepaalde geluiden kunnen verdragen.''
Kno-arts Jan van der Borden
'Het boeit me niet'
Juist omdat de echte gevolgen van gehoorschade zich vaak pas na twintig jaar openbaren, komt een waarschuwing meestal niet over bij jongeren. "Who cares, denken ze. De problemen komen pas later en dan maak ik me er dan wel druk om", zegt Van der Borden. "De jongeren van nu komen als ze 50 zijn bij ons op spreekuur en dan moet ik ze vertellen dat de problemen twintig jaar geleden voorkomen hadden moeten worden."
Audioloog Jan de Laat ziet regelmatig jongeren op zijn spreekuur met gehoorschade. Hij schrikt ervan hoe laks sommigen daarmee omgaan. ''De piep hoort er een beetje bij, denken ze. Ze kunnen het opzij zetten en ze vinden het niet zo erg", zegt hij. "Jongeren onderschatten het enorm. Iedereen weet wel dat het niet goed is om zo lang muziek te luisteren, maar er iets aan doen is wat anders.''
Gehoorapparaat helpt niet
Een veelgehoorde opmerking onder jongeren is: 'dan neem ik later wel een gehoorapparaat'. Maar zo simpel is het niet. ''Een gehoorapparaat versterkt geluid, maar oorsuizen of een piep in je oren blijven. Bovendien hoor je met een gehoorapparaat misschien wel meer, je verstaat er niet meer door", zegt Van der Borden.
De enige oplossing om onherstelbare gehoorschade te voorkomen is volgens hem niet té hard of té lang naar muziek te luisteren. ''Vergelijk het met tegen de zon in kijken. Je ogen vinden het ook niet prettig als je dat langdurig doet, dus dan kijk je weg. Zo moet je ook met je oren omgaan."
Apple komt met voorlichting
Apple, de maker van de populaire Airpods, komt in de nieuwste update van hun softwaresysteem met een nieuwe functie. Op de telefoons zit nu al een standaard gezondheidsapp. Deze wordt vanaf IOS 13 uitgebreid met informatie over hoe luid en hoe lang je als gebruiker naar muziek luistert. Je kunt dan zien of jouw volume 'te luid' of 'oké' is. Apple hanteert hiervoor als richting 80 decibel. Alles daaronder zou veilig moeten zijn. Kno-arts Van der Borden benadrukt dat dat dus niet per se zo is. Ook bij langdurig luisteren op laag volume, kan gehoorschade optreden.
De Vereniging van Kno-artsen is evengoed blij met de update van Apple. Tot nu toe hebben andere fabrikanten van telefoons nog niet iets soortgelijks ingebouwd in hun software. Huawei heeft laten weten dit voorlopig ook niet van plan te zijn. Samsung laat weten: "De gebruiker krijgt een waarschuwing zodra hij of zij het volume hoger probeert in te stellen dan een bepaalde waarde en moet bewust akkoord gaan om het volume hoger dan deze waarde in te kunnen stellen. Dit geldt voor al onze smartphones, oordopjes en hoofdtelefoons en is lijn met de algemene wetgeving."
Zo ziet de nieuwe functie van Apple eruit:
Zo ziet de nieuwe functie van Apple eruit:
'Let op je kind'
Volgens zowel Van der Borden als De Laat is het belangrijk om meer bewustwording rondom 'veilig luisteren' te creëren. ''Jongeren krijgen mee dat ze niet moeten roken, niet te veel drinken, geen onveilige seks moeten hebben. We zouden ze ook moeten uitleggen dat te lang muziek luisteren op je koptelefoon schadelijk is", zegt Van der Borden.
Hij raadt ouders aan om jonge kinderen niet te lang met een koptelefoon op spelletjes te laten doen of filmpjes te laten kijken. "Pak wat vaker een boek of een spelletje.''
Verwerkingsvragen
Oefening: Verwerkingsvragen
Goed zo!
Je hebt alle vragen beantwoord. Je kunt je
antwoorden bekijken door terug te gaan naar
de vragen.
Toets
Geluid beweegt
