Ethiek. Enkele grote vragen uit de praktijk

Ethiek. Enkele grote vragen uit de praktijk

Inleiding

Grote spanning tijdens de operatie
Grote spanning tijdens de operatie

Het zal je maar gebeuren. Je werkt in een ziekenhuis dat overbelast is door een grote uitbraak van een virus. De patiënten blijven maar komen. De een nog zieker dan de ander. Maar omdat het ziekenhuis vol is, moet je steeds meer gaan kiezen. Wie laat je wel en wie leg je niet aan de beademingsapparatuur? Moet je als eis stellen dat iemand beslist gezond is? Moet je die voorrang geven boven iemand die medicijnen moet slikken? Of moet je jongere mensen de voorkeur geven boven oudere mensen? Of moet je mensen die niet roken voorrang geven? En als ze vaak drugs gebruiken? En zo zijn er nog veel mogelijkheden waarop je kunt selecteren. 

Het is bijna ondoenlijk. Je stelt jezelf de vraag wat goed is en wat fout. Dat is een ethische vraag. In deze lessen laten we enkele voorbeelden zien van verschillende manieren van kijken bij enkele praktische voorbeelden. 

Normen en waarden

Beeld van Socrates
Beeld van Socrates

De vraag wat goed of fout is, wordt al eeuwenlang gesteld. Het antwoord hangt samen met de vraag welke waarde je belangrijk vindt. Waarden zijn de fundamenten van waaruit je leeft en denkt. Vind je bijvoorbeeld vrijheid het hoogste goed? Dan kun je minder moeite hebben met een groter verschil tussen arm en rijk. Als je gelijkheid belangrijker vindt, dan zul je een negatiever oordeel hebben over de grote verschillen tussen arme en rijke mensen. Het is niet voor niets dat verschillende politieke partijen in hun partijnaam een waarde hebben, zoals vrijheid.

Er zijn veel waarden van waaruit we kunnen handelen. Naast vrijheid en gelijkheid, zijn er bijvoorbeeld vriendschp, naastenliefde, rechtvaardigheid, welvaart, respect, tolerantie, solidariteit. Als je die waarden wilt vertalen naar de praktijk, dan moet je normen formuleren. Als dus de gezondheid de hoogste waarde voor je is, dan kan een norm zijn dat je geen sigaretten rookt.

Socrates leefde in de Griekse Oudheid. Hij was iemand die over de straat liep en voorbijgangers allerlei vragen stelde. Bijvoorbeeld als iemand ter dood werd veroordeeld, dan vroeg hij naar de mening van zo iemand. Of hoe belangrijk anderen dingen voor hem waren, zoals bijvoorbeeld sport. Hij ging dan door met het stellen van vragen, om uiteindelijk te komen bij de vraag vanuit welke waarde iemand dacht. Het werd soms pijnlijk als bleek dat zo iemand zichzelf begon tegen te spreken.

Sportroem ten koste van alles?

Lionel Messi, een van de grootste voetballers van dit moment
Lionel Messi, een van de grootste voetballers van dit moment

Het winnende doelpunt maken in de finale van de Champions League, dat willen we allemaal wel. Wat is er mooier dan toegejuicht te worden door tienduizenden supporters. En wat is er mooier om bij je terugkomst opgewacht te worden door duizenden enthousiaste mensen die je proficiat wensen? Of wat is er mooier dan het winnen van de gouden medaille op de Olympische Spelen? Het is iets waar sporters jarenlang naar toe hebben gewerkt. Het is maar een enkeling die dergelijke roem bereikt. De meeste sportmensen halen het niet, ondanks alle inzet.

Want wat moet je doen? Je moet al in je jonge jaren bezig zijn met sport en training. Dan moet blijken of je wel genoeg talent hebt. Maar zoals jij zijn er nog velen met grote talenten. En maar eentje is de beste. De meesten halen de finale niet, of mogen niet  eens meedoen aan de Olympische Spelen. En dan hoeft het niet alleen aan jouzelf te liggen, er kan ook een blessure opspelen. Of er blijkt een virus  te zijn uitgebroken, waardoor er dat jaar helemaal geen winnaar is.

En dan is alle moeite voor niets, zo lijkt het.

Je hebt dus een extra zetje nodig voor die hoogste roem. Als je veel geld hebt, dan kun je dure hoogtestages doen. Of je kunt een goede medische begeleiding hebben, samen met de beste trainers. Maar als ook dat niet genoeg is? Ben je dan bereid om medicijnen te nemen waarbij de kans bestaat dat je er korter door gaat leven? Of dat je na een aantal jaren gezondheidsklachten kan gaan krijgen? Maar aan de andere kant staat de roem. Het is wel fijn om jaren na je unieke sportprestatie regelmatig te woren herinnerd aan die mooie momenten. Of dat je een bekende persoon wordt die vaak wordt uitgenodigd om ergens zijn verhaal te vertellen. Hoe ver moet je gaan?

En hoe belangrijk is het verhaal achter de prestatie? Maakt het verschil uit te weten dat een ander eigenlijk beter is, maar dat die niet de mogelijkheden heeft gekregen die jij wel hebt gekregen?

Doodstraf of levenslang

De Guillotine betekende een snelle dood
De Guillotine betekende een snelle dood

Mag je het leven mag beëindigen van iemand die zelf het leven van anderen heeft beëindigd? In veel landen is het antwoord verschillend. In sommige staten van Amerika is de doodstraf toegestaan, terwijl de meeste Europese landen hier op tegen zijn. Een terrorist als Terry McVeigh, die in in 1997 in Oklahoma een bom heeft laten ontploffen voor een overheidsgebouw, kreeg al een jaar na de aanslag al de doodstraf. In Noorwegen, waar Anders Breivik in 2011 tientallen jongeren heeft doodgeschoten, gaat het anders. Hij heeft de maximum celstraf van 2 jaar gekregen. In de gevangenis mag Breivik boeken lezen, sporten en andere activiteiten verrichten. Het kost de gemeenschap enkele miljoenen per jaar, want Breivik moet goed in de gaten worden gehouden. Een ander voorbeeld is Marc Dutroux. Hij heeft jonge meisjes opgesloten, verkracht en zelfs laten verhongeren. Ook zijn celstraf is eindig. Is dat acceptabel? In Nederland is Folkert van der G. inmiddels vrij. Hij heeft Pim Fortuyn doodgeschoten, een politicus die op het punt stond een door hem begonnen partij de grootste van Nederland te maken.

Waar gaan we van uit? Geloven we dat het mogelijk is om slechte mensen uiteindelijk weer goed voor de maatschappij te maken? Vinden we dat rechtvaardigheid voor alles gaat en dat een moord niet meer goed te maken valt? Vinden we dat we niet moeten opdraaien voor grote kosten van een langdurig gestrafte? Of vinden we dat iemand die levenslang heeft gekregen, de mogelijkheid moet krijgen om zelf een eind aan zijn leven te maken? Of vinden we dat zo iemand in het leven geen eerlijke kans heeft gekregen, bijvoorbeeld vanwege een slechte jeugd? En als de moordenaar zijn leven betert in de gevangenis? Moeten we zo iemand uiteindelijk terug laten keren naar de maatschappij?

Overbevolking

Overbevolkte steden zorgen voor een grote milieubelasting
Overbevolkte steden zorgen voor een grote milieubelasting

We weten allemaal dat het klimaat in deze eeuw opwarmt. De deskundigen wijzen ons erop dat het grote gevolgen kan hebben voor mens, dier en de hele natuur over enkele tientallen jaren. Dat is te danken aan onze luxe levensstijl. We willen immers verwarmde huizen, leuke vakantiereizen, sensationele festivals, formule 1 autoraces, en ga zo maar door. Daarvoor moet de natuur zorgen voor grondstoffen. Die worden omgezet en eindigt soms als afval. Denk maar eens aan alle plastic dat weggegooid wordt.

De technologische vooruitgang zorgt ervoor dat we gemiddeld steeds rijker worden. Dat wordt allemaal verergerd doordat we met zo veel mensen op deze aarde wonen. De toename van de bevolking maakt het alleen maar erger. In arme landen, waar mensen afhankelijk zijn van enkele geiten, kippen of een klein stukje land, hebben weinig invloed op het klimaat. Dat verandert als ze moeten vluchten uit hun leefgebied, bijvoorbeeld omdat er larenlang geen regen meer valt. Juist in de rijke westerse landen is dit wel het geval. Hoe gaan we dat tegen?

In China is jarenlang een verbod op het krijgen van te veel kinderen geweest. Gezinnen met meer dan een kind kregen hoge boetes. Daardoor zijn er in China ongeveer 300 miljoen minder mensen geboren. Maar is dat goed? Zijn er geen andere mogelijkheden? Moeten we dat wel willen: dat er minder kinderen worden geboren? Mogen we wel ingrijpen in het dagelijkse leven van mensen? Moeten we reclame maken voor een leven zonder kinderen? Of maak je mensen op die manier niet ongelukkig? Of moet je alleen maar de kinderbijslag afschaffen, zodat het financieel onaantrekkelijk is om kinderen te krijgen? Of moeten we alles overlaten aan wie kinderen wil?

Genetische manipulatie

DNA
DNA

Zou jij het fijn vinden als je kon kiezen wat voor een kind je later kan krijgen? Bijvoorbeeld of het een jongen of een meisje wordt? Of een kind met mooie blauwe ogen? Misschien komt er een dag waarin dat mogelijk is. De wetenschap weet ieder jaar meer van de bouwstenen van het leven. De basis zit in het DNA, de kern van onze cellen. Het is al mogelijk om veranderingen aan te brengen, n de mogelijkheden worden steeds groter.

Dat kan heel gunstig zijn. Als bijvoorbeeld iemand geboren wordt in een familie waar enkelen al zijn gestorven aan borstkanker, dan is de kans groot dat een of meer van de nakomelingen dat later ook zullen krijgen. Als dan het DNA zo kan worden aangepast, dat de kans op borstkanker kleiner is, dan is iemand geholpen. Op dit moment is men nog terughoudend met dit soort veranderingen, want het is nog onbekend wat voor bijverschijnselen er op kunnen treden. Het veranderen van het DNA, wordt genetische manipulatie genoemd.

 

Genetische manipulatie vindt al plaats in de planten en de dierenwereld. Als daar dingen mis gaan, dan is het niet zo erg. Het kruisen van de beste plantenrassen vond allang plaats, maar tegenwoordig vindt genetische manipulatie plaats bij het kweken van voedsel. In sommige landen is dat verboden, maar in andere landen is dat niet zo. Maar het leidt tot vragen: Nemen we niet te veel risico door te ver af te komen van de natuur? Welke bijverschijnselen in vorm van nieuwe ziekten heeft het tot gevolg? Leidt het tot ontwrichting van de samenleving als men massaal meisjes in plaats van jongens wil? Of omgekeerd natuurlijk. Worden kinderen later misschien boos op hun ouders als ze erachter komen dat hun ouders voor hen iets hebben gekozen wat ze zelf niet willen? Bijvoorbeeld de verkeerde kleur ogen. Hoe ver willen we gaan in het aanpassen van de samenleving en vooral in ons eigen lichaam?

In de onderstaande video wordt een somber beeld bezongen van de samenleving als vernieuwingen zoals genetische manipulatie normaal zijn geworden.

 

  • Het arrangement Ethiek. Enkele grote vragen uit de praktijk is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Pieter van Stiphout
    Laatst gewijzigd
    2020-03-29 12:56:23
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Over de vraag wat goed en kwaad is zijn de meningen verschillend. In deze lessenreeks worden enkele voorbeelden genoemd van ethische onderwerpen en kunnen later worden uitgewerkt. Deze voorbeelden hebben betrekking op sportheldendom, doodstraf, genetische manipulatie en overbevolking.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    ethiek, moraal, normen en waarden

    Bronnen

    Bron Type
    https://www.youtube.com/watch?v=JBEUm2axME0&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=24
    https://www.youtube.com/watch?v=JBEUm2axME0&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=24     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=SEyk7TsMazI&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=34
    https://www.youtube.com/watch?v=SEyk7TsMazI&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=34     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=j_pE3x8I6zs&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=35
    https://www.youtube.com/watch?v=j_pE3x8I6zs&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=35     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=OxbcPns4K1M&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=36
    https://www.youtube.com/watch?v=OxbcPns4K1M&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=36     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=-V2SBo6T7Rg&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=38
    https://www.youtube.com/watch?v=-V2SBo6T7Rg&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=38     		Video

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van