Leerdoelen
Op 11 maart 1985 trad in de Sovjet-Unie een nieuwe leider aan, Michail Gorbatsjov. Gorbatsjov wilde de Sovjetunie moderniseren. De Koude Oorlog en de hoog oplopende wapenwedloop had het land economisch geen goed gedaan. Internationale ontspanning en meer openheid in het eigen landsbestuur moesten de zaak vlot trekken. Het leidde uiteindelijk tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Uitleggen hoe Gorbatsjov de Sovjet-Unie wilde moderniseren.
Een omschrijving geven van twee pijlers van zijn binnenlands beleid: perestrojka en glasnost.
Vertellen hoe Gorbatsjov buitenlands beleid een einde maakte aan de communistische heerschappij in de Europese landen van het Oostblok.
Vertellen hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten de Koude Oorlog tot een einde brachten.
Vertellen hoe het beleid van Gorbatsjov ongewenst bijdroeg aan het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Eindproduct-Beoordeling
Eindproduct
Antwoorden op de vragen. Daarin laat je weten of je het eens of oneens bent met de stelling “Gorbatsjov was als staatshoofd een loser.” Ook vertel je waarom je het met die stelling eens of oneens bent.
Beoordeling
Bij de beoordeling let jullie docent op:
De inhoud: laat zien dat je de leerdoelen van deze les behaald hebt. Bevatten de argumenten waarmee je je mening onderbouwt, geen onjuistheden?
De vorm: Zijn die argumenten helder geformuleerd en met overtuiging gebracht? Heeft iedereen de kans gehad om zijn mening over de stelling te geven en toe te lichten?
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Tekst lezen over Binnenlands beleid: Landsbestuur en economie op de schop.
Stap 2
Alleen
Tekst lezen over Buitenlands beleid: Het communisme verdwijnt uit het Oostblok.
Stap 3
Alleen
Tekst lezen over de niet te stuiten democratisering die de Sovjet-Unie ten val bracht.
Stap 4
Alleen en met studiegenoot
Je mening geven over Michail Gorbatsjov als gevolg van de stelling
Benodigdheden:
Computers met internetaansluiting
Printer
Tijd:
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Stap 1
Michail Sergejevitsj Gorbatsjov
Michail Sergejevitsj Gorbatsjov (geboren in 1931) werd op 11 maart 1985 secretaris-generaal van de communistische partij in de Sovjet-Unie en in 1990 president van dat land. Hij was net als zijn voorgangers een overtuigd communist. Maar hij wilde zijn land ook hervormen.
Waarom en hoe, dat zie je in het eerste fragment van de video “Koude Oorlog: verloop”. Lees voor het kijken de vragen onderaan deze stap. De antwoorden kun je horen in de video. Kijk van 3.53 tot 4.48 min.
De economie van de Sovjet-Unie was gebaseerd op vijfjarenplannen, waarin omschreven werd hoe, wat en hoeveel er de komende vijf jaar moest worden geproduceerd. Dit systeem van planning functioneerde slecht en er was gebrek aan alles. De economie draaide ook slecht, omdat de Sovjetregering veel geld uitgaf aan het leger en aan bewapening, zodat er voor andere zaken te weinig overbleef.
Glasnost en perestrojka moesten de Sovjet-Unie er weer bovenop helpen. De glasnost kwam er. Bovendien zorgde Gorbatsjov ervoor dat mensen meer inspraak kregen in het bestuur van de Sovjet-Unie. Maar de economie van de Sovjet-Unie ging ondanks de perestrojka eerder achteruit dan vooruit. Het maakte Gorbatsjov in eigen land impopulair. In het buitenland werd hij door velen juist als held vereerd dankzij zijn politiek van glasnost en perestrojka.
Glasnost en perestrojka moesten de Sovjetunie er weer bovenop helpen. De glasnost kwam er. Bovendien zorgde Gorbatsjov ervoor dat mensen meer inspraak kregen in het bestuur van de Sovjetunie. Maar de economie van de Sovjet-Unie ging ondanks de perestrojka eerder achteruit dan vooruit. Het maakte Gorbatsjov in eigen land impopulair. In het buitenland werd hij door velen juist als held vereerd dankzij zijn politiek van glasnost en perestrojka.
Vragen:
Wat is glasnost?
Wat is perestrojka?
Stap 2
Val van de Berlijnse muur
Op 11 en 12 november 1986 hadden de leiders van de Oostbloklanden in Moskou een vergadering waar Gorbatsjov hen een boodschap meegaf die grote gevolgen zou hebben voor het Oostblok. Kijk naar het tweede fragment van “Koude Oorlog: verloop”. Van 4:48 min tot eind. Lees voor het kijken vraag 1 t/m 3 in deze stap. De antwoorden vind je deels in deze video.
De gebeurtenissen waren niet geheel onvoorzien. Gorbatsjov had het wel kunnen vermoeden toen hij in 1986 die aankondiging deed. In de Europese Oostbloklanden waren burgers het communistische bewind en het communistische gedachtegoed allang beu. Ze wilden meer vrijheid en ze wilden af van de planeconomie die (net als die in de Sovjet-Unie zelf) slecht functioneerde, waardoor de meeste burgers een karig bestaan leidden. Dat was ook het geval in Polen en Hongarije waar het bewind onder druk van burgers minder autoritair was geworden. Toen de burgers in de Oostbloklanden zagen hoe de Sovjet-Unie steeds meer van zijn soldaten uit die landen terugtrok was het niet langer de vraag óf ze in opstand zouden komen tegen hun regering, maar wanneer.
De communistische regeringen moesten één voor één plaatsmaken voor democratisch gekozen regeringen, bestaande uit meer partijen. Deze nieuwe regeringen maakten een eind aan de planeconomie en vormden deze om tot een vrijemarkteconomie. Het communisme werd door het kapitalisme vervangen. Eén van de Oostbloklanden, Oost-Duitsland hield zelfs op te bestaan. Het werd in 1990 samengevoegd met West-Duitsland.
Zo raakte de Sovjet-Unie zijn beschermende gordel van trouwe, communistische bondgenoten in Europa kwijt en werd Duitsland een stuk machtiger.
In de Sovjet-Unie namen sommige burgers dat alles Gorbatsjov niet in dank af. Die burgers waren nog steeds bang voor Duitsland, omdat dit land in 1914 het toenmalige Rusland was binnengevallen en in 1941 de Sovjet-Unie. Ook vonden ze dat hun land meer gevaar liep van een vijandige inval, omdat de gordel van Oostbloklanden rond de Sovjet-Unie was verdwenen. Ten slotte voelden ze het als een grote vernedering voor hun land dat dat minder invloed had gekregen in Europa.
Wat wordt in het filmfragment bedoeld met “satellietstaten?
Waarom viel in deze landen het communistische bewind om en werden Oost- en West-Duitsland met elkaar herenigd?
Waarom voelden veel mensen in de Sovjet-Unie zich na 1989 minder veilig?
De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten worden vrienden.
Gorbatsjov wilde af van het idee dat militaire macht de doorslag moest geven bij betrekkingen tussen landen. Hij vond ook dat de relatie tussen zijn land en de Verenigde Staten vriendschappelijker moest worden. Daarom probeerde hij met de Amerikaanse president Ronald W. Reagan afspraken te maken over vermindering van het aantal kern- en andere wapens dat beide landen mochten hebben. Door het maken van die afspraken zou de Sovjet-Unie bovendien flink kunnen besparen op uitgaven voor haar leger. Daardoor zou de gammele economie van het land minder gebukt gaan onder de lasten van die uitgaven. Deze aanpak bij het verbeteren van de relatie tussen beide landen werkte zo goed dat Reagan en Gorbatsjov in 1989 officieel konden verklaren dat de Koude Oorlog tussen beide blokken was afgelopen.
Door het verdwijnen van het communisme in de Oostbloklanden, het einde van de Koude Oorlog, en ook door glasnost, perestrojka en democratisering van de Sovjet-Unie, werd Gorbatsjov in het Westen als een idool vereerd. Hij werd buitengewoon populair. In 1990 kreeg hij zelfs de Nobelprijs voor de Vrede.
Wat deed Gorbatsjov om de relatie tussen zijn land en de Verenigde Staten te verbeteren?
Stap 3
Jeltsin wuift naar zijn aanhangers
tijdens de poging tot staatsgreep
tegen Gorbatsjov in 1991
Vlag GOS
De economie in de Sovjet-Unie bleef maar achteruitgaan. Gorbatsjov ’s hervormingen (perestrojka) verliepen traag of bleven zelfs uit. Naarmate de economie verder achteruitging en de armoede toenam, werd Gorbatsjov onder de Sovjetburgers nog minder populair dan hij al was.
Hij kreeg er nog een probleem bij: zijn land dreigde uit elkaar te vallen. Dat bleek al begin 1990 toen er in de deelrepublieken van de Sovjet-Unie parlementsverkiezingen werden gehouden. De partijen die grote hervormingen wilden of meer zelfstandigheid, kregen grote steun van de kiezers.
Tussen 11 maart en 4 mei 1990 verklaarden achtereenvolgens de drie Baltische deelrepublieken Litouwen, Estland en Letland zich zelfstandig. Later deed ook Georgië dat.
Gorbatsjov stond voor een dilemma en moest kiezen: hij kon vasthouden aan zijn hervormingen, maar dan moest hij de Baltische deelrepublieken met rust laten. Daardoor zou hij de kans lopen dat nog meer deelrepublieken zouden proberen om zelfstandig te worden. Of hij kon het Sovjetleger naar de Baltische deelrepublieken sturen om ze weer in het gareel te dwingen. Maar hij was eigenlijk niet van plan communistische regeringen met geweld in het zadel te houden.
Bijna een jaar later besloot hij toch in te grijpen. Op 13 januari 1991 bestormden Sovjetsoldaten de televisietoren in Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, om de nationale zender van het land uit de lucht te halen. Daarbij vielen veertien doden. Zes dagen later voerden Sovjetsoldaten een aanval uit in Riga, de hoofdstad van Letland. Ook daar vielen enkele doden. Na felle kritiek uit buiten- en binnenland (van onder meer Boris Jeltsin, een oude medestander) liet Gorbatsjov het er bij.
De Baltische deelrepublieken mochten zelfstandig worden, maar wel binnen de Sovjet-Unie. Het verdrag tussen de deelrepublieken werd er voor aangepast.
Ondertussen had Jeltsin zich van de communistische partij losgemaakt en deed als zelfstandig kandidaat mee aan de Russische presidentsverkiezingen. Op 12 juni 1991 werd Jeltsin de nieuwe president van de deelrepubliek Rusland, veruit de grootste van de vijftien deelrepublieken. Daardoor nam zijn macht binnen het bestuur van de Sovjet-Unie verder toe.
Tijdens de zomer van 1991 ging het zo slecht met de economie van de Sovjetunie dat er in een deel van de deelrepubliek Rusland sprake was van voedselschaarste. Voedsel ging er op de bon.
Inmiddels waren behoudende leden van de communistische partij het bewind van Gorbatsjov meer dan beu. Op 19 augustus 1991 kwamen ze in actie om hem af te zetten. Kijk nu naar "Mislukte coupe tegen Gorbatsjov".
Gorbatsjov probeerde de teugels weer in handen te nemen maar het parlement van de Sovjet-Unie stak daar een stokje voor. Gorbatsjov trad af als partijsecretaris.
Na de mislukte staatsgreep verklaarden nog meer deelrepublieken, waaronder de Oekraïne, zich zelfstandig en erkenden de Verenigde Staten de zelfstandigheid van de Baltische deelrepublieken.
Op 8 december 1991 kwam Jeltsin met de regeringen van Wit-Rusland en van de Oekraïne overeen dat de Sovjet-Unie vervangen werd door een Gemenebest van Onafhankelijke Staten, of kortweg GOS.
Op 25 december 1991 trad Gorbatsjov af als president van de Sovjet-Unie, dat toen niet meer bestond.
Eerst had het GOS drie leden: Rusland, de Oekraïne en Wit-Rusland. In de weken volgend op het akkoord waarbij het GOS werd gesticht traden nog acht andere voormalige deelrepublieken van de Sovjet-Unie tot het GOS toe. De Baltische staten en Georgië deden dat niet. In 1993 werd Georgië alsnog lid van het GOS.
In de zomer van 1991 vroeg Gorbatsjov de regering van de Verenigde Staten herhaaldelijk om hulp bij het weer op de rails zetten van de economie van de Sovjet-Unie. Die hulp werd niet gegeven. Waarom niet, denk je?
Wat wilden de coupplegers in 1991, behalve Gorbatsjov op een zijspoor zetten, nog meer bereiken?
Wat voor verzinsel vertelde de leider van de coupplegers om te verklaren waarom hij Gorbatsjov tijdelijk als president vervangt?
De staatsgreep mislukte mede door de slechte voorbereiding. Noem een andere reden waarom de staatsgreep is mislukt.
Stap 4
Stelling beantwoorden.
Jullie hebben gezien wat Gorbatsjov wilde met zijn land en hoe hij probeerde de doelen die hij had gesteld, te bereiken. Jullie hebben gezien hoe dat allemaal is afgelopen.
In het Westen werd Gorbatsjov door zijn beleid mateloos populair. In de Sovjet-Unie en daarna in Rusland werd en wordt hij nog steeds door velen beschouwd als de grootste loser onder de staatslieden.
Maar wat vind jij ervan? Vind je Gorbatsjov een staatsman die veel bereikt heeft en door sommigen dus terecht als held wordt bewierookt. Of vind je hem net als veel andere mensen een echte loser? Daar ga je over nadenken. Dat doe je aan de hand van de volgende stelling:
Gorbatsjov was als staatsman een loser.
Je geeft in je antwoordblad aan of je het met die stelling eens bent of niet. Zorg voor een goede onderbouwing van je mening.
Het werkt net als het forum bij het programma Stand.nl dat de NPO1 maandag tot en met vrijdag uitzendt tijdens het programma De Ochtenden. Je leest eerst een korte, inleidende tekst bovenin het forum en de stelling.
Begrippenlijst
Sovjet-Unie
De Sovjet-Unie, voluit Unie van Socialistische Sovjetrepublieken of afgekort USSR, was een communistische staat in Eurazië tussen 1922 en 1991.
Oostblok
Het Oostblok was de benaming voor de landen in Centraal- en Oost-Europa die in de tweede helft van de twintigste eeuw onder de invloedssfeer van de voormalige Sovjet-Unie vielen en een totalitaire staatsvorm kenden. Het waren: Sovjet-Unie, Hongarije, Roemenië, Bulgarije, Tsjechoslowakije, Polen en de Duitse Democratische Republiek (DDR).
Gemenebest van Onafhankelijke Staten
Het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) is een los verband van ex-Sovjetstaten dat ontstond bij de val van de Sovjet-Unie in december 1991.
Glasnost
Politieke hervormingen na 1985 in de Sovjet-Unie, die in gang gezet werden door Michail Gorbatsjov. Glasnost betekent openheid.
Perestrojka
Economische hervormingen die in 1985 in de Sovjet-Unie in gang gezet werden door Michail Gorbatsjov, de secretaris generaal van de communistische partij, om te voorkomen dat de Russische economie volledig vast zou lopen. Vrij vertaald betekende Perestrojka: herstructurering, verandering of revolutie.
Gorbatsjov
Michail Gorbatsjov (1931 - ….) was secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) van 1985 tot 1991 en president van de Sovjet-Unie (USSR) van 1990 tot 1991.
Het arrangement Het einde van de Sovjet-Unie vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Harry Maas
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2021-08-26 09:35:40
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De economie van de Sovjet-Unie was gebaseerd op vijfjarenplannen, waarin omschreven werd hoe, wat en hoeveel er de komende vijf jaar moest worden geproduceerd. Dit systeem van planning functioneerde slecht en er was gebrek aan alles. De economie draaide ook slecht, omdat de Sovjetregering veel geld uitgaf aan het leger en aan bewapening, zodat er voor andere zaken te weinig overbleef.
coupe tegen Gorbatsjov".
