![]() Jeltsin wuift naar zijn aanhangers tijdens de poging tot staatsgreep tegen Gorbatsjov in 1991 |
![]() |
![]() Vlag GOS |
De economie in de Sovjet-Unie bleef maar achteruitgaan. Gorbatsjov ’s hervormingen (perestrojka) verliepen traag of bleven zelfs uit. Naarmate de economie verder achteruitging en de armoede toenam, werd Gorbatsjov onder de Sovjetburgers nog minder populair dan hij al was.
Hij kreeg er nog een probleem bij: zijn land dreigde uit elkaar te vallen. Dat bleek al begin 1990 toen er in de deelrepublieken van de Sovjet-Unie parlementsverkiezingen werden gehouden. De partijen die grote hervormingen wilden of meer zelfstandigheid, kregen grote steun van de kiezers.
Tussen 11 maart en 4 mei 1990 verklaarden achtereenvolgens de drie Baltische deelrepublieken Litouwen, Estland en Letland zich zelfstandig. Later deed ook Georgië dat.
Gorbatsjov stond voor een dilemma en moest kiezen: hij kon vasthouden aan zijn hervormingen, maar dan moest hij de Baltische deelrepublieken met rust laten. Daardoor zou hij de kans lopen dat nog meer deelrepublieken zouden proberen om zelfstandig te worden. Of hij kon het Sovjetleger naar de Baltische deelrepublieken sturen om ze weer in het gareel te dwingen. Maar hij was eigenlijk niet van plan communistische regeringen met geweld in het zadel te houden.
Bijna een jaar later besloot hij toch in te grijpen. Op 13 januari 1991 bestormden Sovjetsoldaten de televisietoren in Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, om de nationale zender van het land uit de lucht te halen. Daarbij vielen veertien doden. Zes dagen later voerden Sovjetsoldaten een aanval uit in Riga, de hoofdstad van Letland. Ook daar vielen enkele doden. Na felle kritiek uit buiten- en binnenland (van onder meer Boris Jeltsin, een oude medestander) liet Gorbatsjov het er bij.
De Baltische deelrepublieken mochten zelfstandig worden, maar wel binnen de Sovjet-Unie. Het verdrag tussen de deelrepublieken werd er voor aangepast.
Ondertussen had Jeltsin zich van de communistische partij losgemaakt en deed als zelfstandig kandidaat mee aan de Russische presidentsverkiezingen. Op 12 juni 1991 werd Jeltsin de nieuwe president van de deelrepubliek Rusland, veruit de grootste van de vijftien deelrepublieken. Daardoor nam zijn macht binnen het bestuur van de Sovjet-Unie verder toe.
Tijdens de zomer van 1991 ging het zo slecht met de economie van de Sovjetunie dat er in een deel van de deelrepubliek Rusland sprake was van voedselschaarste. Voedsel ging er op de bon.
Inmiddels waren behoudende leden van de communistische partij het bewind van Gorbatsjov meer dan beu. Op 19 augustus 1991 kwamen ze in actie om hem af te zetten. Kijk nu naar "Mislukte coupe tegen Gorbatsjov".
Gorbatsjov probeerde de teugels weer in handen te nemen maar het parlement van de Sovjet-Unie stak daar een stokje voor. Gorbatsjov trad af als partijsecretaris.
Na de mislukte staatsgreep verklaarden nog meer deelrepublieken, waaronder de Oekraïne, zich zelfstandig en erkenden de Verenigde Staten de zelfstandigheid van de Baltische deelrepublieken.
Op 8 december 1991 kwam Jeltsin met de regeringen van Wit-Rusland en van de Oekraïne overeen dat de Sovjet-Unie vervangen werd door een Gemenebest van Onafhankelijke Staten, of kortweg GOS.
Op 25 december 1991 trad Gorbatsjov af als president van de Sovjet-Unie, dat toen niet meer bestond.
Eerst had het GOS drie leden: Rusland, de Oekraïne en Wit-Rusland. In de weken volgend op het akkoord waarbij het GOS werd gesticht traden nog acht andere voormalige deelrepublieken van de Sovjet-Unie tot het GOS toe. De Baltische staten en Georgië deden dat niet. In 1993 werd Georgië alsnog lid van het GOS.