Na de Tweede Wereldoorlog komen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie lijnrecht tegenover elkaar te staan. De twee supermachten belanden in een ‘Koude Oorlog’ en een nucleaire wapenwedloop. Die stopt pas als de Sovjet-Unie uiteenvalt.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Uitleggen hoe na de Tweede Wereldoorlog Duitsland en Berlijn werden verdeeld in vier bezettingszones.
Vertellen hoe de Amerikanen en de Russen hun bezettingszone totaal verschillend bestuurden.
Uitleggen dat er een groot onderling wantrouwen was, waardoor de machtsblokken West en Oost lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan.
De symbolen van de Koude Oorlog noemen en verklaren.
Voorbeelden geven van hoe er op verschillende terreinen tegen de Koude Oorlog werd aangekeken.
Uitleggen hoe West en Oost in een nucleaire wapenwedloop belandden.
Enkele factoren noemen die hebben bijgedragen aan de beëindiging van de Koude Oorlog.
Eindproduct-Beoordeling
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je een tijdlijn. Je tijdlijn geeft een chronologisch overzicht van het ontstaan van de Koude Oorlog en de gebeurtenissen die daar naar verwijzen. Daarbij geef je aan welke landen en welke personen erbij betrokken waren en markeren het einde van de Koude Oorlog. Met de tijdlijn laat je zien dat jullie de leerdoelen hebben behaald.
Beoordeling
Je tijdlijn laten beoordelen door jullie docent.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
De inhoud: heeft je tijdlijn een (chrono)logische lijn? Noemen je alle belangrijke gebeurtenissen, landen en personen?
De vorm: is de tijdlijn met zorg samengesteld?
Taalfouten: bevatten de antwoorden in de stappen 1-5 en de tijdlijn niet te veel taalfouten?
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Tekst lezen over het wantrouwen tussen de geallieerden en de Sovjet-Unie na de Tweede Wereldoorlog.
Stap 2
Alleen
Tekst lezen over de wapenwedloop tussen de supermachten na de Tweede Wereldoorlog.
Stap 3
Alleen
Tekst lezen over het IJzeren Gordijn en de Muur.
Stap 4
Alleen
Tekst lezen over muziek, film en sport tijdens de Koude Oorlog.
Stap 5
Alleen
Tekst lezen over het einde van de Koude Oorlog.
Stap 6
Alleen
Een tijdlijn maken van de Koude Oorlog.
Benodigdheden:
Een voorbeeld van een tijdlijn.
Tijd:
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Stap 1
Wantrouwen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie bondgenoten. Samen met onder andere Groot-Brittannië versloegen ze nazi-Duitsland.
Nog voor het einde van de oorlog spraken de leiders van de VS (Franklin D. Roosevelt), Groot-Brittannië (Winston Churchill) en de Sovjet-Unie (Joseph Stalin) tijdens de Conferentie van Jalta over wat te doen met Duitsland na de oorlog. Er werden wel afspraken gemaakt, maar erg concreet waren ze niet. Er was veel wantrouwen tussen de Amerikanen en de Russen. Dat werd na de oorlog alleen maar erger.
Negen weken na het einde van de oorlog (op 8 mei 1945) kwamen drie leiders in juli opnieuw bijeen in Potsdam. De Amerikaanse president Roosevelt was overleden en opgevolgd door president Truman. De Britse premier Churchill verloor de verkiezingen en werd opgevolgd door premier Attlee. De Russische secretaris-generaal van de communistische partij Stalin was opnieuw aanwezig.
Ze spraken af dat Duitsland en Berlijn verdeeld werden in vier zones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Russische zone. De leiders hadden hele verschillende ideeën over hoe ze hun zone het beste konden besturen. Amerika, Groot-Brittannië en Frankrijk wilden dat het dagelijks leven in hun zones zo snel mogelijk weer normaal zou worden. Zij vonden dat het verwoeste Duitsland ook snel weer moest worden opgebouwd. In 1949 werden de drie bezettingszones samengevoegd tot West-Duitsland (of de Bondsrepubliek Duitsland), bestuurd door de Duitsers zelf. De West-Duitsers kregen flinke financiële steun om hun economie weer op poten te zetten.
De Sovjet-Unie dacht er heel anders over. Het gaf de Duitsers geen financiële steun, sterker nog, de Duitsers moesten zoveel mogelijk herstelbetalingen aan de Russen betalen als compensatie voor de schade, veroorzaakt door de oorlog.
Deze twee kampen hadden hun eigen ideologie, dat wil zeggen hun eigen manier om naar de wereld te kijken en de samenleving te organiseren. Beide maatschappijvisies stonden lijnrecht tegenover elkaar, niet alleen in Duitsland maar overal in de wereld.
Bekijk nu het onderstaande schooltv videofragment van 0:48 tot 2:21.
Beide blokken wantrouwden elkaar en waren bang dat de ander hen zou aanvallen. De Britse schrijver George Orwell waarschuwde in een artikel in de Tribune van
19 oktober 1945 voor een nieuwe wereldorde vol ‘slavenstaten’ die permanent in een ‘koude oorlog’ zijn met hun buren. Orwell was de eerste die de term ‘koude oorlog’ gebruikte en die term werd al snel overgenomen.
Vragen:
Welke twee ideologieën staan tegenover elkaar? Het antwoord kun je ook in het SchoolTV-filmpje vinden.
Wat bedoelt Orwell met ‘slavenstaten’?
Orwell spreekt van een ‘koude oorlog’? Wat bedoelt hij daarmee en wat is het verschil met een gewone oorlog?
Stap 2
Wapenwedloop
In 1949 richtten de Verenigde Staten, Canada en de meeste West-Europese landen de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) op. Ze spraken af dat als een van hen door een vijand zou worden aangevallen alle landen gezamenlijk in actie zouden komen. Het motto was: een aanval op één is een aanval op allen. Met de vijand werd uiteraard de Sovjet-Unie bedoeld.
Op zijn beurt richtte de Sovjet-Unie samen met de meeste Oost-Europese landen in 1955 het Warschaupact op.
In 1945 beschikte Amerika over de atoombom. In augustus van die maand werden twee bommen afgeworpen in Japan. Door de gespannen sfeer vol onderling wantrouwen kon de Sovjet-Unie daar niet bij achterblijven. In 1949 deed het zijn eerste kernproef. Er ontstond een wapenwedloop tussen beide militaire bondgenootschappen met steeds nieuwer en krachtiger wapentuig, zoals de waterstof- of H-bom en de neutronenbom. Het doel van die geavanceerde wapens was de vijand af te schrikken, zodat die het wel uit zijn hoofd zou laten om een oorlog te beginnen. De Amerikanen spraken over een ‘gegarandeerde wederzijdse vernietiging’ (mutually assured destruction of MAD - ‘mad’ is ook Engels voor ‘gek’ of ‘waanzin’).
Door de wapenwedloop beschikten de supermachten over voldoende vernietigingskracht om de wereld vaker dan één keer te vernietigen. In 1985 telde de wereld naar schatting 70.000 kernwapens, waaronder zo’n 150 in Nederland (op dit moment gaat het nog steeds om zo’n 17.000 kernwapens wereldwijd waarvan zo’n twintig in Nederland). Elke kernwapen kan miljoenen slachtoffers maken. De kosten van de wapenwedloop waren enorm. Ondanks deze wedloop is het tijdens de Koude Oorlog nooit tot een rechtstreekse botsing tussen de supermachten gekomen.
Vragen:
Omschrijf in je eigen woorden wat men bedoelde met een ‘gegarandeerde wederzijdse vernietiging’.
Waarom spraken de supermachten op een gegeven moment wel af om het aantal kernwapens te verminderen, maar niet om ze allemaal op te ruimen?
Stap 3
Berlijnse muur
Ijzeren gordijn
De scheidslijn tussen de beide militaire bondgenootschappen liep dwars door Europa. Aan de Duits-Duitse grens (tussen West- en Oost-Duitsland) kwamen west en oost letterlijk tegenover elkaar te staan. Symbolen van de Koude Oorlog waren het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur.
Een 'ijzeren gordijn' was een in Duitse theaters verplichte veiligheidsmaatregel die moest voorkomen dat een eventuele brand op het podium zich direct tot de zaal zou uitbreiden. De term IJzeren Gordijn werd waarschijnlijk voor het eerst in 1915 gebruikt door de Belgische Koningin Elisabeth. Ze doelde op de scheiding die er bestond tussen België en haar geboorteland Duitsland (beide landen waren toen in oorlog, de Eerste Wereldoorlog).
De term IJzeren Gordijn werd overgenomen door Winston Churchill in een toespraak op 5 maart 1946. Hij waarschuwde tegen de dreigende tweedeling van Europa:
“Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent.
Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal- en Oost-Europa. Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia; al deze beroemde steden en de bevolkingen eromheen, liggen binnen de Sovjetsfeer en zijn alle in een of andere vorm onderworpen, niet alleen aan de Sovjetinvloed, maar in grote en steeds grotere mate aan directe beheersing door Moskou.”
Het IJzeren Gordijn was een geheel van mijnenvelden, tankgrachten, prikkeldraad, wachtposten en torens die de twee machtsblokken kunstmatig scheidden.
Midden in Oost-Duitsland lag Berlijn. Deze hoofdstad van nazi-Duitsland werd ook verdeeld in een westelijk en oostelijk deel, afgesproken bij de conferenties van Jalta en Potsdam.
In 1961 bouwden de Russen een muur dwars door Berlijn. De Oost- en West-Berlijners woonden vanaf dat moment in twee gescheiden werelden.
Bij het IJzeren Gordijn en bij de Berlijnse Muur hielden militairen van oost en west elkaar wantrouwend in de gaten.
Het IJzeren Gordijn was een geheel van mijnenvelden, tankgrachten, prikkeldraad, wachtposten en torens die de twee machtsblokken kunstmatig scheidden.
Midden in Oost-Duitsland lag Berlijn. Deze hoofdstad van nazi-Duitsland werd ook verdeeld in een westelijk en oostelijk deel, afgesproken bij de conferenties van Jalta en Potsdam (zie stap 1).
In 1961 bouwden de Russen een muur dwars door Berlijn. De Oost- en West-Berlijners woonden vanaf dat moment in twee gescheiden werelden.
Bij het IJzeren Gordijn en bij de Berlijnse Muur hielden militairen van oost en west elkaar wantrouwend in de gaten.
Vraag:
Een ‘ijzeren gordijn’ is een oude theaterterm, maar waarom is ‘ijzeren’ ook zo’n sterk symbool?
Stap 4
Muziek, film en sport
De wapenwedloop en de Koude Oorlog beheersten niet alleen de politiek en het leger, maar waren ook een inspiratiebron voor veel kunstenaars. Twee bekende Nederlandse popsongs gingen over de bom (Doe Maar) en de muur (Het Klein Orkest).
Kijk en luister naar ‘De Bom’ van Doe Maar en naar 'Over de muur' van Klein orkest.
Populair waren films met James Bond, een spion die het aan de stok kreeg met Russische KGB-agenten, en met Rambo of films als The Spy Who Came in from the Cold (over de Koude Oorlog in Berlijn) en Red Dawn (over een dreigende Derde Wereldoorlog). Een hele satirische film was Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb met Peter Sellers, waarin door een foutje van de Amerikaanse president met kernwapens er een kernoorlog uitbreekt en de aarde wordt vernietigd. De regisseur gebruikte humor om een politiek standpunt zichtbaar te maken. Lees nu verder op de volgende pagina en beantwoord de bijbehorende vraag.
De Koude Oorlog had ook invloed op de Olympische Spelen. De Spelen van 1980 waren toegewezen aan Moskou. De Amerikaanse president Carter riep –na de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan in 1979- op tot een sportboycot. En inderdaad, meer dan de helft van de landen boycotten de spelen.
De Olympische Spelen van 1984 waren toegewezen aan Los Angeles.
Op hun beurt boycotten de Sovjet-Unie en veel Oostbloklanden deze spelen.
Vraag:
De Olympische Spelen werden kort achter elkaar toegewezen aan Moskou en Los Angeles. Wat zal het Olympisch Comité daarmee waarschijnlijk hebben beoogd?
Stap 5
Gorbatsjov en Reagan tekenen
een akkoord in 1985.
De val van de muur: Oost- en
West-Berlijners klimmen
op de muur.
Vanaf het midden van de jaren 80 verslechterde de economie van de Sovjet-Unie. Het land gaf zoveel geld aan wapens uit, dat andere delen van de economie vastliepen. Tegelijkertijd werd de roep om hervormingen binnen het Warschaupact steeds groter.
In 1985 kreeg de Sovjet-Unie een nieuwe communistische partijleider: Michail Gorbatsjov. Hij wilde de economie uit het slop trekken en kondigde hervormingen aan (perestrojka) en meer openheid (glasnost).
Gorbatsjov en de Amerikaanse president Ronald Reagan sloten verschillende akkoorden om de productie van (kern)wapens te beperken. De verhouding tussen beide supermachten werd daarmee een stuk minder ‘koud’.
Het doel van Gorbatsjov was om de Russische communistische partij te hervormen én aan de macht te houden. Dat eerste lukte wel, maar het tweede niet. De eerste barsten in het communistische bolwerk ontstonden in Polen en Hongarije. De vakbond Solidarnosc dwong de regering in juni 1989 vrije verkiezingen te houden. De Poolse communistische partij verloor die verkiezingen.
Op 23 augustus 1989 opende Hongarije de grenzen en daarmee het IJzeren Gordijn. Duizenden Hongaren konden vrij naar Oostenrijk reizen.
Onder de indruk van de hervormingen in Hongarije en Polen gingen de Oost-Duitsers massaal de straat op. Ze eisten meer vrijheid en scandeerden: “Wir sind das Volk” (‘Wij zijn het volk’). Op 9 november 1989 openden de grenswachten in Berlijn de poorten en de Berlijnse Muur viel, tot dan toe hét symbool van de Koude Oorlog. Oost-Duitsland hield kort daarna op te bestaan en ging op in een verenigd Duitsland (de nieuwe Bondsrepubliek Duitsland).
In het ene na het andere Oostblokland werd de communistische regering vervangen door een meer democratische regering: Bulgarije (10 november 1989), Tsjecho-Slowakije (17 november) en Roemenië (21 november). In december 1991 besloot de Sovjet-Unie zichzelf op te heffen en het land viel uiteen. Gorbatsjov trad af. De Russische regering (het grootste land van de Sovjet-Unie) ging verder zonder de communistische partij.
Verschillende voormalige Oostbloklanden traden toe tot de Europese Unie en de NAVO.
Op 23 augustus 1989 opende Hongarije de grenzen en daarmee het IJzeren Gordijn. Duizenden Hongaren konden vrij naar Oostenrijk reizen.
Onder de indruk van de hervormingen in Hongarije en Polen gingen de Oost-Duitsers massaal de straat op. Ze eisten meer vrijheid en scandeerden: “Wir sind das Volk” (‘Wij zijn het volk’). Op 9 november 1989 openden de grenswachten in Berlijn de poorten en de Berlijnse Muur viel, tot dan toe hét symbool van de Koude Oorlog. Oost-Duitsland hield kort daarna op te bestaan en ging op in een verenigd Duitsland (de nieuwe Bondsrepubliek Duitsland).
In het ene na het andere Oostblokland werd de communistische regering vervangen door een meer democratische regering: Bulgarije (10 november 1989), Tsjecho-Slowakije (17 november) en Roemenië (21 november). In december 1991 besloot de Sovjet-Unie zichzelf op te heffen en het land viel uiteen. Gorbatsjov trad af. De Russische regering (het grootste land van de Sovjet-Unie) ging verder zonder de communistische partij.
Verschillende voormalige Oostbloklanden traden toe tot de Europese Unie en de NAVO.
Vraag:
Volgens de een was de Koude Oorlog voorbij in 1989, volgens de ander in 1991. Geef een argument vóór en tégen beide data:
Einde van de Koude oorlog
Argument voor
Argument tegen
1989
1991
Stap 6
Eindproduct: Tijdlijn
Je ontwerpt op basis van de informatie in de stappen 1-5 een eigen Koude-Oorlog-tijdlijn.
Zet daarop alle belangrijke gebeurtenissen en geef waar mogelijk ook de namen van de betrokken landen en politici.
Een tijdlijn of tijdbalk geeft je een helder overzicht van verschillende gebeurtenissen over een bepaalde periode heen.
Begrippenlijst
Koude Oorlog
Periode van na de Tweede Wereldoorlog tot eind jaren tachtig, waarin een voortdurende spanning heerste tussen de Westerse democratische kapitalistische landen en de communistische Oosterse landen.
Conferentie van Jalta
Op 4 februari 1945 kwamen de drie grote leiders van de geallieerden, Stalin, Roosevelt en Churchill, in Jalta bij elkaar om te bespreken wat er na de Tweede Wereldoorlog met Duitsland moest gebeuren. Ze maakten er ook afspraken over de verdeling van invloedssferen in Europa.
Conferentie van Potsdam
Van 17 juli tot 2 augustus 1945 kwamen de Grote Drie weer bij elkaar om verder te beslissen hoe Duitsland na de Tweede Wereldoorlog moest worden bestuurd. Deze keer waren dat: Harry S. Truman (de opvolger van Roosevelt), Joseph Stalin en Clement Attlee (De opvolger van Churchill).
Bezettingszone
Situatie waarbij (een deel van) een land wordt bezet of gecontroleerd door een ander land. Zo was Duitsland na de Tweede Wereldoorlog verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. Ook Berlijn was op die manier verdeeld.
Ideologie
Een systeem van ideeën en opvattingen over hoe mensen met elkaar moeten omgaan, hoe de samenleving moet worden georganiseerd en hoe macht, kennis en bezit moet worden verdeeld.
NAVO
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een militair bondgenootschap en werd opgericht op
4 april 1949. Het verdrag regelt de wederzijdse verdediging en samenwerking van de Westerse landen en nu ook van een aantal Oostbloklanden.
Het arrangement Koude oorlog vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Harry Maas
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2021-08-26 09:24:10
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Beide blokken wantrouwden elkaar en waren bang dat de ander hen zou aanvallen. De Britse schrijver George Orwell waarschuwde in een artikel in de Tribune van
Het IJzeren Gordijn was een geheel van mijnenvelden, tankgrachten, prikkeldraad, wachtposten en torens die de twee machtsblokken kunstmatig scheidden.
