In deze opdracht kijken we naar de bonte mengeling van mensen en culturen die typerend is voor Zuid-Amerika. Hoe is die bonte mengeling ontstaan en hoe kijkt men daar in Zuid-Amerika zelf tegenaan?
Wat ga je leren?
We kijken eerst naar Zuid-Amerika en zijn oorspronkelijke bewoners, vanuit de situatie zoals die was voor en na de komst van Columbus. Vervolgens gaan we dieper in op de vijf grote etnische groepen die zich in Zuid-Amerika hebben gevormd. We kijken daarbij naar de culturele diversiteit die daaruit in Zuid-Amerika is ontstaan.
We sluiten de opdracht af met een beeld van de grote raciale verschillen die er in diverse Zuid-Amerikaanse landen zijn, met enkele concrete voorbeelden.
Begrippen
Etniciteit
Indiaan
Latino
Mesties
Mulat
Mestizering
Etnische diversiteit
Culturele diversiteit
Sociale polarisatie
Wat ga je doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap 1
Je krijgt uitleg over de bevolkingssamenstelling in de periode voor en na 1492, het jaar dat ontdekkingsreiziger Columbus Amerika ontdekte.
Stap 2
Al vanaf het begin van de kolonisatie heeft rassenvermenging plaatsgevonden in Zuid-Amerika. De etnische diversiteit is er, ook nu nog, groot. Je leest erover en beantwoordt vragen.
Stap 3
Er is een verscheidenheid aan culturen in Zuid-Amerika, wat ook heeft geleid tot mestizering. Je bekijkt video's over culturele uitingen en beantwoordt een vraag.
Stap 4
Met name in Brazilië zijn er grote raciale verschillen, maar ook in Bolivia en Colombia. Je leest over de sociale polarisatie in die landen, bekijkt een video over Pele en beantwoordt vragen.
Afronding
Samenvattend
Omschrijf de begrippen. Vergelijk ze daarna met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Bedenk een Loesje-spreuk over sociale polarisering en maak er een poster van.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.
Aan de slag
Stap 1: Voor en na 1492
In 1492 ‘ontdekte’ de ontdekkingsreiziger Columbus Amerika. Hij kwam niet in een leeg continent aan. Er woonden al miljoenen mensen. Omdat hij dacht in Indië beland te zijn, noemde hij de oorspronkelijke bewoners indios, indianen.
Zo’n 15.000 jaar geleden vestigden de eerste mensen zich in Amerika. Toen Columbus er aankwam, woonden er naar schatting tussen de 55 en 110 miljoen indianen. Hun aantal liep in korte tijd drastisch terug. Ze werden in grote aantallen gedood, eerst door de Spanjaarden en later ook door Portugezen, Fransen, Engelsen en Nederlanders. De grootste boosdoeners waren de ziekten die de Europeanen meebrachten, zoals de pokken en de mazelen. Omdat de indianen daar geen weerstand tegen hadden, werden in korte tijd hele bevolkingen gedecimeerd. Zo leefden in het gebied van het huidige Nicaragua 500.000 tot een miljoen indianen. In 1574, 82 jaar na Columbus, waren er nog 8000 over.
Het aantal indianen is langzaam weer gestegen tot het huidige aantal van 40 miljoen. Hun aantal valt in het niet bij de ongeveer 1 miljard inwoners in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika samen. De meeste indianen wonen in Zuid-Amerika, maar hun aandeel in de totale bevolking verschilt nogal per land. In Bolivia is de meerderheid van de inwoners van inheemse afkomst (55%), in Argentinië en Brazilië maken ze minder dan 1% van de bevolking uit (Argentinië: 0,8%, Brazilië 0,1%).
Aymara-indianen in hun traditionele
klederdracht met een hoed voor de
vrouwen
Ook hun politieke status is niet groot. In Brazilië leven veel indianen in speciaal voor hen afgebakende stukken land: reservaten. In andere landen bestonden ze tot voor kort officieel niet (zoals in Peru) of stond men zeer sceptisch tegenover speciale inheemse rechten (zoals in Chili).
De meeste landen zijn ooit door de Spanjaarden gekoloniseerd en het grootste deel van de indianen in Zuid-Amerika spreekt Spaans als eerste of als tweede taal (behalve in Brazilië, voormalige kolonie van Portugal; als zij een andere taal dan hun oorspronkelijke taal spreken is dat Portugees). De meesten zijn katholiek, maar die religie is hier vaak vermengd met inheemse elementen.
Hun etniciteit is niet alleen gekoppeld aan hun afkomst. Je kunt etniciteit omschrijven als: ”Het gevoel van onderlinge verbondenheid tussen de leden van een etnische groep op basis van ras, cultuur, taal, religie, nationaliteit en uiterlijke kenmerken.”
In Bolivia bijvoorbeeld zijn er maar liefst 36 verschillende inheemse talen, die alle een officiële status hebben. De verschillende indianenstammen van Bolivia hebben allemaal eigen klederdracht. En de muziek van de Aymara-indianen herken je aan de chuqui (panfluiten), vaak gespeeld in plattelandsorkesten samen met de phututu (koehoorn), fluiten en trommels.
Stap 2: Etnische diversiteit
Vóór 1492 was Zuid-Amerika louter bevolkt door mensen die later door Columbus indianen werden genoemd.
De afstammelingen van Columbus en de vele Europeanen in zijn voetspoor (ook de nazaten van deze veroveraars en indianen en/of slaven) worden latino’s genoemd: de afstammelingen van Spaans-, Portugees-, of Franssprekende Europeanen die in Noord- en Zuid-Amerika leven.
De kolonisten ontdekten al snel dat de bodem op veel plekken geschikt was om er suikerriet te verbouwen. Er werden plantages aangelegd en aanvankelijk werd de inheemse indianenbevolking er gedwongen tewerkgesteld. Veel indianen stierven echter door de ziektes die de Europeanen meebrachten. Daarom werd besloten de arbeidskrachten ergens anders vandaan te halen.
Sinds de 15e eeuw handelden de zeevarende Europese landen met West-Afrika. Landen zoals Portugal, Frankrijk, Spanje, Engeland en de Republiek der Nederlanden haalden producten als goud en ivoor uit koninkrijken aan de West-Afrikaanse kust. De slavenhandel begon toen de Afrikaanse vorsten krijgsgevangenen, of zelfs mensen uit de eigen bevolking, verkochten aan Europese handelaren. De Europeanen zetten al snel een grootschalige slavenhandel op touw omdat daar goed aan te verdienen viel. Zo zijn er miljoenen Afrikanen als slaaf door Portugezen, Spanjaarden, Fransen, Britten en Nederlanders naar Noord-, Zuid- en Midden-Amerika vervoerd.
Vrouwen van Indiaanse, latino-, mesties-, Afrikaanse en mulat-afkomst
Vanaf het eerste begin van de kolonisatie heeft er in Zuid-Amerika een rassenvermenging plaatsgevonden, al verschilde de mate waarin van land tot land. Zuid-Amerika is veroverd door soldaten, waar Noord-Amerika veel meer is gekoloniseerd door West-Europese gezinnen. Dat is een mogelijke verklaring voor het feit dat er in Zuid-Amerika veel meer vermenging plaatsvond dan in Noord-Amerika.
Iemand die geboren is uit een Europese (witte of blanke), vaak Spaanse of Portugese, vader en een Afrikaanse moeder of omgekeerd wordt een mulat genoemd.
Iemand die geboren is uit een Europese (witte of blanke) vader en een indiaanse moeder of omgekeerd wordt een mesties genoemd. De term mesties wordt ook wel gebruikt voor iedereen van gemengde etnische afkomst.
Een groot deel van de bevolking van Zuid-Amerika bestaat uit mestiezen. In Ecuador, Colombia en Venezuela is de meerderheid van de bevolking mesties en in Paraguay is dat zelfs 95%.
Daar staat tegenover dat in Brazilië (bijna) de helft latino is en dat in Uruguay, Chili en Argentinië meer dan driekwart van latino afkomst is.
En inmiddels, generaties verder, is er sprake van allerlei schakeringen met verschillende percentages ‘Europees genenmateriaal’. Met recht kunnen we zeggen dat de etnische diversiteit in Zuid-Amerika groot is.
In Bolivia is het criterium niet zozeer gelegen in ras, maar in de taal. ‘Indiaan’ is wie een indiaanse taal spreekt en ‘blank’ is wie Spaans spreekt; dat laatste geldt zowel voor latino’s als voor mestiezen. In grote delen van Zuid-Amerika geldt nog wel in grote lijn ‘hoe witter, hoe rijker’. Het lijkt erop dat etnische verschillen minder belangrijk zijn dan sociaaleconomische verschillen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De veelheid aan etnische groepen heeft ook geleid tot een veelheid aan culturen. Men spreekt in dat verband wel van culturele diversiteit, een verscheidenheid aan culturen (en mensen met een verschillende culturele achtergrond) binnen een samenleving.
Van de oorspronkelijke cultuur van de meeste indianenvolken is niet zo veel meer over. Wel doen indianen op verschillende plekken hun best om oude rituelen weer in het leven te roepen, zoals tijdens het Mayiykumanta-festival voor kunsten en cultureel erfgoed in Peru, al is het onderscheid tussen cultuur en folklore maar dun.
Een mooi voorbeeld van culturele diversiteit is capoeira, een schijnvechtdans die haar wortels heeft in soortgelijke spelen of riten die werden meegebracht door mensen uit Afrika die als slaven te werk werden gesteld in Brazilië. Omdat de slavenmeesters niet wilden dat hun ‘eigendom’ bij gevechten blessures zouden oplopen (en daardoor minder hard zouden kunnen werken of bij een verkoop minder zouden opbrengen) mochten de slaven elkaar niet raken. Zo ontstond er uit de gevechten de schijnvechtdans die nog steeds door de zwarte bevolking in Brazilië veelvuldig wordt opgevoerd.
De culturele diversiteit heeft ook geleid tot mestizering, een samengaan van Spaanse, indiaanse en Afrikaanse culturen. Een voorbeeld daarvan is het Zuid-Amerikaanse en met name Braziliaanse carnaval dat aan de vastentijd voorafgaat. Het is bekend als een heidens volksfeest, vermengd met opwindende sambadans en -muziek, beide van Afrikaanse oorsprong.
Stap 4: Radicale verschillen
Wij zoeken jongens voor het bureau. Het is zinloos om je zonder een goed uiterlijk aan te melden.
Anchietastraat 35, verdieping 11, kamer 1104.
In de Braziliaanse krantenadvertentie hierboven wordt iemand gezocht met een “goed uiterlijk” (boa aparéncia). Dat is een nette manier om te zeggen dat iemand met een blanke huidskleur wordt gevraagd. In Brazilië worden mensen vaak vanwege hun huidskleur gediscrimineerd. Veel banen zijn niet toegankelijk voor mensen met een donkere huidskleur (Afrikanen, mulatten). Dit geldt vooral voor leidinggevende banen. In de toplaag van de Braziliaanse samenleving (politici, directeuren, managers) zijn mensen met een donkere huidskleur helemaal niet vertegenwoordigd.
Op de foto zie je het Braziliaanse parlement. Als je goed kijkt zie je alleen latino’s en een enkele mulat met een lichte huidtint, (vrijwel) geen mulat met een donkere huidtint of iemand van Afrikaanse origine.
Brazilië is ongetwijfeld het land met de grootste raciale verschillen van Zuid-Amerika. Tot omstreeks 1995 ging zonder veel ophef het Braziliaanse gezegde nog rond: “In Brazilië is geen racisme; de neger kent zijn plaats.” Als nu iemand zo’n gezegde zou aanhalen, zou er een storm van kritiek losbarsten. In Brazilië is al jaren een sociale polarisatie aan de gang, een proces waarbij de tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen steeds groter worden en leiden tot oplopende spanning en groeiende onenigheid. Die polarisatie heeft helaas nog niet tot veel verbeteringen geleid. Een manier voor iemand met een donkere huidkleur om aan de armoede te ontsnappen, is profvoetballer worden. Dat heeft ook de beroemde voetballer Pelé gedaan. Edson Arantes do Nascimento heeft zijn bijnaam te danken aan zijn huidkleur (pele = huid).
Raciale verschillen zie je ook in Colombia. Van de bijna 200 burgemeesters in dit land zijn er maar enkele van Afrikaanse afkomst. Van alle parlementsleden zijn er enkele van Afrikaanse afkomst, en die zijn alleen gekozen omdat de wet dat als minimumaantal voorschrijft. Racistische uitingen zijn openlijk waarneembaar, zoals op een bord voor een flatgebouw in de hoofdstad Bogotá: “Te huur: appartement, maar niet voor een zwarte”.
Die raciale verschillen en sociale polarisatie vinden we bijvoorbeeld ook in Bolivia. Dit land kent het hoogste percentage indianen binnen haar bevolking: meer dan 50% van de Bolivianen is van inheemse komaf. Maar hoewel de indianen getalsmatig in de meerderheid zijn, worden ze toch als tweederangsburgers gezien en worden ze op veel fronten gediscrimineerd. Het werkloosheidscijfer onder indianen is erg hoog en onder hen komt veel armoede voor.
Evo Morales
Tot 2006 was de macht altijd in handen van een regering die werd geleid door latino’s en mestiezen. Maar in dat jaar kwam na democratische verkiezingen de macht bij de links-indiaanse partij MAS (Movimiento al Socialismo-Instrumento Político por la Soberanía de los Pueblos) te liggen. Evo Morales, een Aymara-indiaan en voormalig lamaherder, muzikant en cocaboer, werd de eerste inheemse president van het land en dat is hij nu nog steeds.
Aan de vooravond van zijn inauguratie op 21 januari 2006, woonde Evo Morales een indiaanse ceremonie bij op de plek van de oude stad Tiwanaku om te laten zien dat hij trots was op zijn afkomst. Een van de eerste daden van de regering was de afschaffing van het ministerie van Indiaanse Zaken, dat hij een racistische en discriminerende instelling noemde.
"Morales heeft deze samenleving veranderd. De armoede is niet weg, de discriminatie van indianen is niet weg, maar Bolivia is wel heel hard bezig om die problemen op te lossen," aldus professor Baud, directeur van het Latijns-Amerika Studiecentrum Cedla aan de Universiteit van Amsterdam.
Het zelfvertrouwen van de indianen is in ieder geval met sprongen vooruitgegaan: “Indianen zullen in Bolivia nooit meer aan de zijlijn komen te staan,” zegt de Aymara-indiaan Benjamin Flores. Hij kan zich de discriminatie van vóór Morales goed herinneren. “Enige jaren geleden mocht ik niet logeren in een hotel van drie sterren of meer, omdat ik indiaan ben.” Dat gebeurt nu niet meer, benadrukt Flores.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Iedereen heeft invloed. Maar hoe krijg je die? Posters maken is Loesjes antwoord. Loesje wil de wereld mooier maken. Dat doet ze niet alleen. Met haar posters wil ze jou ook uitdagen na te denken over hoe het mooier, sterker en beter kan.
Zie voor voorbeelden van Loesjes spreuken: https://www.loesje.nl/posters/.
Op verschillende plaatsen in Nederland zijn Loesje-groepen actief. Een Loesje-groep bestaat uit een bonte verzameling mensen die regelmatig bijeenkomen om te schrijven of te plakken.
Samen met enkele klasgenoten ga je als een soort Loesje-groep aan de slag. Gezamenlijk bedenken jullie een spreuk over de sociale polarisering in Brazilië. Jullie maken daar een poster van.
Voor deze opdracht krijgen jullie een halve les de tijd. Als jullie klaar zijn, zal jullie docent de posters beoordelen.
N.B.: Er rust copyright op Loesjes handtekening. Deze rechten worden beschermd door de Merkplaats te Amsterdam. Dat betekent dat je niet zomaar haar handtekening onder een zelfverzonnen tekst kan plaatsen. Beter kunnen jullie een eigen naam bedenken voor jullie spreuk.
Op een informatieve poster kun je laten zien wat de belangrijkste delen van de lesstof zijn. Ook kun je weergeven hoe bepaalde delen zich tot elkaar verhouden.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Past de korte intro goed bij de opdracht?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees het leerdoel van deze opdracht nog eens door.
Kun je iets vertellen over de etnische en culturele diversiteit in Zuid-Amerika? Hoe is de diversiteit in de bevolking tot stand gekomen?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht kijk je naar de sociale polarisatie in verschillende landen in Zuid-Amerika.
Ben je verbaasd dat er nog zoveel onderscheid wordt gemaakt in ras en afkomst in diverse landen?
Eindopdrachten
Had je een goede score voor de toets? Vond je de vragen niet te moeilijk?
Hebben jullie een originele en creatieve Loesje-spreuk bedacht?
Het arrangement Bonte mengeling van mensen en culturen - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Bonte mengeling van mensen en cultuur" besproken. Columbus ontdekte Amerika, waar al miljoenen indianen woonden. Ze werden "indianen" genoemd. Lang geleden kwamen de eerste mensen hierheen. Toen Columbus kwam, waren er veel indianen, maar ziekten en geweld van Europeanen lieten hun aantal snel dalen. Nu zijn er zo'n 40 miljoen indianen, vooral in Zuid-Amerika. Ze hebben verschillende talen, kleding en muziek. In Bolivia zijn er 36 inheemse talen en elke stam heeft een eigen identiteit. Vóór 1492 woonden er inheemse volkeren in Zuid-Amerika, later "indianen" genoemd. Europeanen, zoals Columbus, en hun nakomelingen worden "latino's" genoemd. Indianen werden ingezet op suikerrietplantages, maar stierven door ziekten. Afrikaanse slaven werden ingebracht. Er ontstond menging tussen rassen, zoals mulatten en mestiezen. In Zuid-Amerika is er diverse etnische achtergrond, met nadruk op taal en sociaaleconomische verschillen. De diverse etnische groepen hebben geleid tot culturele diversiteit in Zuid-Amerika, met verschillende culturen en achtergronden. Veel van de oorspronkelijke inheemse cultuur is verdwenen, maar er zijn pogingen om oude rituelen nieuw leven in te blazen. In Zuid-Amerika zijn er raciale verschillen die leiden tot discriminatie.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Multiculturele samenleving;
Burgerschap;
Aardrijkskunde;
Grenzen en identiteit;
Cultuur;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Bonte mengeling van mensen en cultuur" besproken. Columbus ontdekte Amerika, waar al miljoenen indianen woonden. Ze werden "indianen" genoemd. Lang geleden kwamen de eerste mensen hierheen. Toen Columbus kwam, waren er veel indianen, maar ziekten en geweld van Europeanen lieten hun aantal snel dalen. Nu zijn er zo'n 40 miljoen indianen, vooral in Zuid-Amerika. Ze hebben verschillende talen, kleding en muziek. In Bolivia zijn er 36 inheemse talen en elke stam heeft een eigen identiteit. Vóór 1492 woonden er inheemse volkeren in Zuid-Amerika, later "indianen" genoemd. Europeanen, zoals Columbus, en hun nakomelingen worden "latino's" genoemd. Indianen werden ingezet op suikerrietplantages, maar stierven door ziekten. Afrikaanse slaven werden ingebracht. Er ontstond menging tussen rassen, zoals mulatten en mestiezen. In Zuid-Amerika is er diverse etnische achtergrond, met nadruk op taal en sociaaleconomische verschillen. De diverse etnische groepen hebben geleid tot culturele diversiteit in Zuid-Amerika, met verschillende culturen en achtergronden. Veel van de oorspronkelijke inheemse cultuur is verdwenen, maar er zijn pogingen om oude rituelen nieuw leven in te blazen. In Zuid-Amerika zijn er raciale verschillen die leiden tot discriminatie.
In deze opdracht kijken we naar de bonte mengeling van mensen en culturen die typerend is voor Zuid-Amerika. Hoe is die bonte mengeling ontstaan en hoe kijkt men daar in Zuid-Amerika zelf tegenaan?
We kijken eerst naar Zuid-Amerika en zijn oorspronkelijke bewoners, vanuit de situatie zoals die was voor en na de komst van Columbus. Vervolgens gaan we dieper in op de vijf grote etnische groepen die zich in Zuid-Amerika hebben gevormd. We kijken daarbij naar de culturele diversiteit die daaruit in Zuid-Amerika is ontstaan.
Activiteiten
In 1492 ‘ontdekte’ de ontdekkingsreiziger Columbus Amerika. Hij kwam niet in een leeg continent aan. Er woonden al miljoenen mensen. Omdat hij dacht in Indië beland te zijn, noemde hij de oorspronkelijke bewoners indios, indianen.
Vóór 1492 was Zuid-Amerika louter bevolkt door mensen die later door Columbus indianen werden genoemd.
Iedereen heeft invloed. Maar hoe krijg je die? Posters maken is Loesjes antwoord. Loesje wil de wereld mooier maken. Dat doet ze niet alleen. Met haar posters wil ze jou ook uitdagen na te denken over hoe het mooier, sterker en beter kan.
Intro
