Stap 4: Radicale verschillen

Wij zoeken jongens voor het bureau. Het is zinloos om je zonder een goed uiterlijk aan te melden.
Anchietastraat 35, verdieping 11, kamer 1104.


In de Braziliaanse krantenadvertentie hierboven wordt iemand gezocht met een “goed uiterlijk” (boa aparéncia). Dat is een nette manier om te zeggen dat iemand met een blanke huidskleur wordt gevraagd. In Brazilië worden mensen vaak vanwege hun huidskleur gediscrimineerd. Veel banen zijn niet toegankelijk voor mensen met een donkere huidskleur (Afrikanen, mulatten). Dit geldt vooral voor leidinggevende banen. In de toplaag van de Braziliaanse samenleving (politici, directeuren, managers) zijn mensen met een donkere huidskleur helemaal niet vertegenwoordigd.

Op de foto zie je het Braziliaanse parlement. Als je goed kijkt zie je alleen latino’s en een enkele mulat met een lichte huidtint, (vrijwel) geen mulat met een donkere huidtint of iemand van Afrikaanse origine.

Brazilië is ongetwijfeld het land met de grootste raciale verschillen van Zuid-Amerika. Tot omstreeks 1995 ging zonder veel ophef het Braziliaanse gezegde nog rond: “In Brazilië is geen racisme; de neger kent zijn plaats.” Als nu iemand zo’n gezegde zou aanhalen, zou er een storm van kritiek losbarsten. In Brazilië is al jaren een sociale polarisatie aan de gang, een proces waarbij de tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen steeds groter worden en leiden tot oplopende spanning en groeiende onenigheid. Die polarisatie heeft helaas nog niet tot veel verbeteringen geleid. Een manier voor iemand met een donkere huidkleur om aan de armoede te ontsnappen, is profvoetballer worden. Dat heeft ook de beroemde voetballer Pelé gedaan. Edson Arantes do Nascimento heeft zijn bijnaam te danken aan zijn huidkleur (pele = huid).

Raciale verschillen zie je ook in Colombia. Van de bijna 200 burgemeesters in dit land zijn er maar enkele van Afrikaanse afkomst. Van alle parlementsleden zijn er enkele van Afrikaanse afkomst, en die zijn alleen gekozen omdat de wet dat als minimumaantal voorschrijft. Racistische uitingen zijn openlijk waarneembaar, zoals op een bord voor een flatgebouw in de hoofdstad Bogotá: “Te huur: appartement, maar niet voor een zwarte”.

Die raciale verschillen en sociale polarisatie vinden we bijvoorbeeld ook in Bolivia. Dit land kent het hoogste percentage indianen binnen haar bevolking: meer dan 50% van de Bolivianen is van inheemse komaf. Maar hoewel de indianen getalsmatig in de meerderheid zijn, worden ze toch als tweederangsburgers gezien en worden ze op veel fronten gediscrimineerd. Het werkloosheidscijfer onder indianen is erg hoog en onder hen komt veel armoede voor.

Evo Morales

Tot 2006 was de macht altijd in handen van een regering die werd geleid door latino’s en mestiezen. Maar in dat jaar kwam na democratische verkiezingen de macht bij de links-indiaanse partij MAS (Movimiento al Socialismo-Instrumento Político por la Soberanía de los Pueblos) te liggen. Evo Morales, een Aymara-indiaan en voormalig lamaherder, muzikant en cocaboer, werd de eerste inheemse president van het land en dat is hij nu nog steeds.

Aan de vooravond van zijn inauguratie op 21 januari 2006, woonde Evo Morales een indiaanse ceremonie bij op de plek van de oude stad Tiwanaku om te laten zien dat hij trots was op zijn afkomst. Een van de eerste daden van de regering was de afschaffing van het ministerie van Indiaanse Zaken, dat hij een racistische en discriminerende instelling noemde.

"Morales heeft deze samenleving veranderd. De armoede is niet weg, de discriminatie van indianen is niet weg, maar Bolivia is wel heel hard bezig om die problemen op te lossen," aldus professor Baud, directeur van het Latijns-Amerika Studiecentrum Cedla aan de Universiteit van Amsterdam.

Het zelfvertrouwen van de indianen is in ieder geval met sprongen vooruitgegaan: “Indianen zullen in Bolivia nooit meer aan de zijlijn komen te staan,” zegt de Aymara-indiaan Benjamin Flores. Hij kan zich de discriminatie van vóór Morales goed herinneren. “Enige jaren geleden mocht ik niet logeren in een hotel van drie sterren of meer, omdat ik indiaan ben.” Dat gebeurt nu niet meer, benadrukt Flores.